Gazte ginenean, 80ko hamarkada hasieran, Hondarribiako etxeko salan hartzen gintuen kazetari, idazle eta militante beteranoak. Gure artean Joxe Marik aspalditik zuen ezaguna; euskal prentsara beranduago iritsitakook pixkanaka joango ginen harekiko harremana ehuntzen.

Martin Ugalderen salako miradoretik salto egin eta Txingudiko uretan murgilduko zinateke. Bidasoaren bokalean ez zen orduan kirol porturik, ez Hondarribian eta ez Hendaian. Arrantzaleak ziren ur haietako errege eta esklabo bakarrak: fabrikako erreleboa bukatu eta txipiroitara zihoazenak eta gaua edo egunak itsaso barruan pasata arraina moilara deskargatzera zetozenak. Eta gu Ugaldetarren salan, goiz edo bazkalondo eguzkitsu batean, sofan eserita postal zoragarriaren aurrean solasean. Kantauri haserre ikustea ere egokitu zitzaigun berin zabal hartatik, haize-erauntsiek badia zigortzen zutela. Gero, GALek hil zuen Mikel Goikoetxearen oroigarria ipini zuten Bidasoako uretan. Horregatik Ugaldetarrak aipatu eta nire oroimenak sala hartara eramaten nau: Martin dago aldamenean eserita, aurrean "Txapela"ren ukabil gorri erraldoia astintzen du ipar hezeak, eta Ana Mari ongietorria egin, kafe berria atera eta bere lanetara itzuli da, diskreto asko.

«Hablando con los Vascos» eta «Euskal Herriko Historiaren laburpena» idatzi zituen kazetari adituaren irudia neukan nik bera ezagutu aurretik. Euskara batuaren eztabaida gorienean zegoela Martinek «Zeruko Argia»rako egindako elkarrizketak beranduago ezagutuko nituen, hemerotekako paper horien artean, beste liburuak bezala. Baina bere ezagutza gazteekin partikatzen zuen Martinek, ETA ez zen abertzaletasunik bazenik ere doi-doi entzuna genuenokin.

Mutil koskorra zela gerrak iheslari egin zuenaren bizipenak. Venezuelan diktadura, demokrazia eta urre beltzaren mirari hauskorra ezagutu zituen kazetariaren esperientziak. Gerran galdutako agintearen ikurtzat legitimitate zaharrari eusten zioten buruzagi jelkideekiko elkarlana. Agirre, Leizaola, Irujo, Ajuriagerra... Baina baita aginterik ukitu ez zuten Lezo Urreztieta bezalako militanteen istorioak ere.

Gaur Bidasoa zeharkatu gabe geratu naiz. Emazteak igaro du Pausuko zubia niretzako enkargu batzuen bila, eta ni zubi ondoan utzi nau. Nire bizitzan lehenbizikoz. Eta Faisan ostatuan sartu naiz, lehen hainbat alditan bezala. Elkarrekin egin ditugun bidaia bakanetan Martinen bila nindoala kafea hartuz egunerokoak irakurtzera geratzen nintzen legez.

Hala joan ginen Ardanza lehendakaria bisitatzera, "Euskaldunon Egunkaria" sortu berria zela, kazetari adiskide batzuen gestioei esker. Gaur egunetik ezberdinak baina garratzak garai haiek ere. Gure esker ona azaldu genion lehendakariari gu errezibitu izanagatik eta berak errieta egin zigun, euskararen instrumentalizazioa-eta aipatuz. Gure aitapontekoa apaltasunetik mintzatu zitzaion lehendakaritzatik Garaikoetxea kendu berria zuen politikari sasoikoari: "Gazte hauek dira orain euskara aurrera atera behar dutenak, izango dituzte beren akatsak, dena ez dute ondo egingo, baina eskuzabal ari dira eta lagundu egin behar zaie, lehendakari jauna". Militante zaharraren barrena, kemena eta maila.

Ostatutik aterata Bidasoa bazterrera joan naiz, mugak apurtu ez direla erakutsiz alkohola eta tabakoa erostera etorri diren turisten artetik. Behobiako petriletik ikusi ditut kafetegia, Frantziako prentsa erosi ohi dudan komertzioa, Xaia ostatu ondoko parkina. Eta bihotzak dunba egin du.

Gero Hondarribiara jo dugu eta kofradiatik hondartzarako bidea egin. Martinek bere salan egon behar du orain, edo langelako mahai aurrean eserita, prentsa berria zein liburu zaharrak aztertuz. Burua gorputza baino azkarrago. Ondoan, begirik kendu gabe, orduan bezala orain ere, Ana Mari ari da. Egun bareetan ia denen oharkabean. Sargoriaren ondoren galerna harrotu denean, lemari kemenez atxikiz. Izeba Ana Mari.