Ebroren igurtziak


2007ko otsailaren 21ean
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Txangoa herriko plazatik hasiko dugu. Bertan, maldan behera joan eta lehenengo errotondan aurrera jarraituko dugu. Ardo upategiak errepidearen bi albotara utziko ditugu. Berehala, bidegurutze batera iritsi eta ezkerreko bideari ekingo diogu Ebrora hurbilduz. Eskuinean, ibai inguruan basoa edo zuhaitz lerroa dugu; makal, zurzuri, sahats, zumar eta lizar hostoestuekin. Azken hau, lizarraren berdintsua da nahiz eta, izenak dioen moduan, hosto estuagoak izan. Ezkerrean aldiz, ibaiak higaturiko hormak ditugu. Berak milaka urtetan zehar utziriko harri, harea eta hautsak berriro aztarkatu ditu. Lurzoru biluzi honetan, ezkai, erromero eta otaberez osaturiko sastrakak tartekatzen dira. Lur-jausiak sarri gertatzen direlako, ingurune ezegonkorra da. Zulotxo borobilak ere ugariak dira eta bertan bizi diren hegaztiak guztiz deigarriak. Erlatxori, Martin arrantzale, argi oilar eta karrakekin batera koraziformeen ordenako hegaztiak dira. Talde tropikala izan arren, batzuk bertan bizi dira eta beste batzuk uda igarotzera datoz. Erlatxoria, esate baterako, uda partean gerturatzen da Ebroko ingurura. Forma bitxi eta kolore deigarrikoak dira guztiak. Erlatxoria taldekoia da eta goizalde eta ilunabarretan, ibai honen ertzetako zuloetatik ateratzen ikus dezakegu.

Aurrerago ibaiak utzitako sedimentuek terrazak eratzen dituzte eta lur hauek oso emankorrak dira. Lur arin eta gozoak erraz ureztatu daitezke ibaiko urekin. Askotan, ur hau bera, pestizida eta ongarri mineralez lepo egoten denez, ez da baratzerako ezertxo ere falta.

Ibai ertza jarraitu eta makaldietan sartuko gara. Urak izandako gorabeherak bidea tontor eta zuloz betetzen du. Gune aldakorrak izaten dira ur ertzak. Ura bera gai dinamikoa baita eta ingurune guztia dinamizatzen du bai izotz, euri, lurrun edo ibai modura ere. Gizakiari ahaztu egiten zaio ezaugarri hau, eta ibai ertz guztiak berdindu eta kolonizatu nahirik milaka deskalabruetan erortzen da. Baina ibai ertz naturaletako gorabehera hauetan ibili besterik ez dago indar horretaz ohartzeko.

Ingurune basati hau atzean utzi ondoren, gizakiaren arrastoek muturrean kolpatuko gaituzte, ibaia alde batetik besteraino presatua dago. Presagain edo uharka alboan atseden-lekua dago, mahai, eserleku eta parrilekin. Ibaian gora jarraitu eta lertxun eta gereziondoak alboan utziz, hurrengo bidegurutzean maldan gora joko dugu, ezkerretara dagoen mendixkara igotzeko. Hemen, gero eta gutxiago landatzen diren olibondoak, amandaondo edo almendrondoak aurkituko ditugu. Mahatsa bihurtu den maukarekin oliba eta almendrak ez dira hainbeste ekoizten eta lur gehienak mahatsondoarekin ustiatzen dira.

Mendixkaren gailurrean sastrakadia dugu ezkai, erromero eta otaberaz eraturikoa. Bertan, sugeen mudak topatu genitzake eta zorte apur batekin sugeak beraiek. Monpelierreko sugea eta eskailera sugea dira aurkitu ditzakegunetako batzuk. Lurzorua ongi miatu ondoren sugerik aurkitzen ez badugu paisaiaz goza genezake. Egindako ibilbidea ikusi eta ibaiaren meandroez, edo norabide aldaketa bortitzez ohartu eta ibaiak bere ibilbidean uzten dituen irlak ediren.

Mahastietan zehar jaitsiko gara hasieran utzitako bidearekin bat eginez. Ardo upategi eta etxe artean herrira itzuliko garA.

Monpelierreko sugea eta erlatxoria
Txango honetan topa genitzakeen ornodunen artean bi nabarmendu nahiko nituzke, lehena alai eta taldekoia eta bigarrena, beldurgarri eta bakartia. Biak liluragarriak.

Lehenari, erlatxoriari (Merops apiaster, gaztelerazko abejaruco) ikusi orduko nabari dizkiogu milaka kolore. Hegazti honek kopeta zuria du betaurreko beltzekin, kokots horia eraztun beltzarekin, bular eta sabela urdin-berdeak, bizkar horia, txapel gorria, hego punta zorrotzak urdin eta gorriak ertz beltzekin eta buztan erroboideoaren gailurrera iritsi aurretik bi luma gailentzen dira. Mokoa luzea eta behera okertua du. 30cm-ko luzera duenez, erraz ikusten da eta oraindik bereizten ez badugu, kontuan izan taldeka agertzen dela eta Nafarroa eta Araba hegoaldeko ibai ertzetako lurretan topatuko dugula uda partean.

Lur biluzi edo hareatzetan zuloak eginez eraikitzen dituzte habiak. Bien artean eraikitzen dute, arraren eta emearen lanarekin, alegia. Urtean behin, 6-7 arrautza zuri jartzen dituzte, 26mm-koak. Biak arduratzen dira arrautzak bero mantentzeaz 20 egunetan zehar. Txitoak nidikolak dira, hau da, itsuak eta lumarik gabeak, biluziak, eta gurasoak elikatu behar dituzte. 20-25 egun barru lumekin hegan egiteko gai dira. 48 hilabetetan zehar gaztetxoa da kolore apalagoekin, heltzean, koloreak bizitu eta ugaltzeko gai izaten da.

Hegan doala harrapatutako intsektu handietaz, sorgin-orratz, eltxo, liztor eta batez ere erletaz elikatzen da. Eta hau da bere alderdi iluna. Izan ere, erlauntzetan ikaragarrizko txikizioak eragiten dituzte.

Ibilbide honetako bigarren ornodun izarra Monpelierreko sugea da (Malpolon monspessulanus, gaztelaniazko Culebra bastarda). Bi metroko luzera izan dezakeen suge arre berdexkak bizkarraldea zilarkara eta sabelaldea horixka du. Gorputzean zehar orbain beltzak ditu. Burua zanpatua eta bekain formak nabarmentzen zaizkio. Begi inguru beltzak begirada zorrotza eskaintzen dio. Suge hau, arina eta bizkorra da, harrapakinen bila zuhaixketara igo daiteke eta uretan igeri ere egiten du. Harrapakin ugari ehizatu ditzake, sugandilak, gardatxoak, hegoaldeko suge leuna, sagutxo eta hegaztiak, baita bere espezieko ale gazteak ere.

Toloñotik behera penintsula osoan bizi da, sastrakadi eta labore lurretan, bai zekale nahiz mahastietan.

Udaberriko haizearekin parekatu eta ernaltzen dira. Uda hasieran arrautzak erruten dituzte, karraskarien galerietan edo harri azpian, 4-14 arrautza errutaldi bakoitzean. 19 x 55 mm-ko arrautzek, bi hilabete barru jaio berriek, oskola apurtu eta lur azalera atera beharko dute. 25 cm-ko gaztetxo hauek bizkor eta ausartak dira eta dena miatzen dute mokadu goxo bila. Edozein larba, intsektu edo ornogabe dastatu eta jan dezakete.

Izaki «beldurgarri» hau ez da batere arriskutsua. Oso zaila baita honek gizakiari hozka batekin azala zulatzea eta pozoia sartzea. Horretarako, eskuan denbora luzez izan behar da narrasti eder hau.


Azkenak
Gure gorputza gudu zelai bat da

Azaroaren 25ean, Indarkeria Matxistaren Aurkako Nazioarteko Egunean, Steilas sindikatuko Idazkaritza Feministak kartel bat argitaratu du: Gure gorputza gudu zelai bat da du leloa, eta Hego Euskal Herriko ikastetxe guztiek jaso dute. Gatazka armatuetan emakumeek eta adingabeek... [+]


“Irtenbidea Polizia kopurua handitzea balitz, arazoa jadanik konponduta legoke”

Albiste izan da Gasteizko Errota auzoa azken asteetan, urriaren 8az geroztik delinkuentziaren aurkako eta segurtasunaren aldeko mobilizazioak burutzen baitituzte zenbait auzokidek asteartero, bi lonja huts okupatu zituzten gazte migratzaile batzuk jo-puntuan jarrita. Inguruan... [+]


2024-11-25 | ARGIA
A-25: mugimendu feministak gizonei dei egin die konplizitatea eta justifikazioa desagerrarazteko konpromisoa hartzera

Azaroak 25 Indarkeria Matxistaren Aurkako Nazioarteko Eguna da. Mugimendu feministak Bilbo, Iruñea, Gasteiz, Donostia eta Baionan mobilizazioak egingo ditu. Mugimenduak argitaratu duen manifestuan, 2024an Euskal Herrian eraildako bost emakumeak gogoratu dituzte. Aurtengo... [+]


Udazkena agurtzen negua besarkatzeko

Abenduak hostoen kolore marroia dauka: lurrean, intxaurrondo biluziaren azpian, geratu diren hostoena. Intxaurrondoak bukatu du bere zikloa. Atseden hartzera doa: zuztarrak indartuz, elikatuz, nutritzea du helburu. Barrura begira, barrenak osatzeko garaian dago, orain arte egin... [+]


2024-11-25 | Iñaki Sanz-Azkue
Sugandila bat “ezer ez dagoen lekuan”

Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]


2024-11-25 | Jakoba Errekondo
Birigarroak zirinetan heriotza

Datozen 100-150 egunak erdi lo negukatzen igaroko dituzte landare askok. Beren jakiak sortzeko nahitaezkoak dituzten hostoak askatu eta aurreko 200-250 egunetan metatutako erreserbei esker biziko dira.


2024-11-25 | Garazi Zabaleta
Gaztaina feria basaburuan
Gaztainadiak eta gaztainaren kultura protagonista

Nafarroako beste zenbait herritan bezala, duela lauzpabost urte hasi ziren Basaburuan gaztainondoen inguruko lanketarekin. “Bertako gaztain barietateei lotutako ikerketa abiatu zuen Nafarroako Gobernuak, eta orduan hasi zen hemengo herrietan ere gaztainaren historia... [+]


Funtsezkoa jendea da

Mundu-mailan antifeministak eta arrazistak diren gorroto-diskurtsoak larriki areagotzen ari diren testuinguruan bizi gara. Mundu zabalean sare sozialek zein agenda
politikoek txertatzen dituzte eskuin-muturreko narratibak. Arrazismoa eta antifeminismoa tokian tokiko... [+]


Lanbroa

Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]


Euskaraz bizitzeko, Euskararen Errepublika

Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Amillubi proiektuak lehen urtea ospatuko du abenduaren 1ean

Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]


Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko

Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]


Eguneraketa berriak daude