Center for Basque Studies (CBS). Urrutian egoteak dakarren misterioa bat-batean argitzen digu zentroaren zuzendari Joseba Zulaikak: "Euskaldunei buruzko ikerketa egiteko zentro akademikoa. Horixe da CBS. William A. Douglassek sortu zuen 1967an". Basque Studies Program (BSP) izena asmatu zuten eta izenburu horrexen pean jardun du hogeita hamar urtez. Programa sortu eta hurrengo urtean Jon Bilbao kontratatu zuen William A. Douglassek eta, bien artean, euskal liburutegiaren zutabeak jarri zituzten. Jon Bilbaok Renon bertan argitaratu zuen «Eusko Bibliografia», bibliografiagintzan dugun lanik behinena. Gorka Aulestiak eta Linda Whitek ere Renon bertan egin zuten lehen euskara-ingelesa, ingelesa-euskara hiztegi mardula. "1982an, bestetik, Carmelo Urza etorri zen Renora eta BSP-ek Euskal Herrian egiten zituen uda ikastaroen eskarmentutik abiatuz USAC jarri zuen martxan, hau da, AEBetako unibertsitate ikasleen kanpoko ikasketak; hainbat naziotan egiten dituzte campusak". Urzaren zuzendaritzapeko USAC programak Donostian izan zuen lehen campusa. Egun, ia bi mila ikasle bidaltzen ditu atzerrira, hogeitaka naziotara. Oraindik ere, hala ere, Euskal Herrira doaz gehienak, EHUren Donostia eta Bilboko campusetara, besteak beste.

Euskal mundua aztertzea da Center for Basque Studies-en helburua. "Giza-zientzia desberdinen tresnak eta ikuspegiak erabiliz ari gara horretan. Bestalde, Euskal Herritik kanpo, eta mundu anglosaxoian batik-bat, informazio gune nagusi izaten ahalegindu gara. Horren ondorioz, euskal gaiko liburutegi paregabea dugu, bibliografia inork ez bezala landu dugu, eta hiztegigintza, argitalpengintza, itzulpengintza, irakaskuntza, on line ikastaroak, ahozkotasuna, genealogiari buruzko galdekizunak... hamaika lan!". Norentzat, ordea? "Oro har, unibertsitate giroko ikerlari, ikasle eta irakasleak dira hauen lehen bezero. Horiekin batera, AEBetako Mendebaldeko euskal komunitatea. Euskal unibertsitatearen eta kultura munduaren bozemaile ikusi izan dugu geure burua", dio Zulaikak.

Hogeita hamasei urte ere bete ditu Renoko euskal mintegiak, Basque Studies Program izenez lehenengo, CBS egun. Ikerkuntzan eta argitalpengintzan beti ere. Joseba Zulaikak ez du dudarik. Izen bat jarri digu goren: Bill Douglass. Bera izan zen BSPren sortzaile, bultzatzaile eta burua, alde guztietatik. «Nevadako legegintzaren menpeko gara eta berak babesten gaitu diruz, baina Billek berak hainbat beka lortu izan du zenbait proiektu jakin gauzatzeko". Eta egia handia ondoren: "Sarritan, bere poltsikotik ere ordaindu izan ditu". Duela hiru urte erretiratu zen William A. Douglass. Harrezkero da zuzendari Joseba Zulaika. Berak jarritako oinarriaren gainean lan eginez, espero ez zuten hazkundea izan du Zentroak joan den hiru urte honetan. Lorpen handia izan zuten, garai hartan diru aurrekontuak murrizten ari baitziren estatuan eta, aldiz, Nevadako legegintzak bi ikerlari gehiago eman zizkion CBSi. Bost ikerlari dira orain. Beste urrats bat ere bai, garrantzizko: "Kontseilu Batzorde bat ere sortu genuen, dozena eta erdi euskal-amerikarrez osatua, AEBetakoak gehienak, baina baditugu beste hainbat herrialdetako ordezkariak ere: Euskal Herria, Mexiko, Argentina eta Australia ere ordezkaturik daude. John Echeverria abokatua dugu batzorde horretako buru, Peter Echeverria Nevadako senadore izandakoaren semea. Batzordeak diru biltze kanpaina bati ekin dio Zentroko proiektuak zuzen gauzatzeko. Fundazio bat egiteko bidean jarri gara... Iaz, bestalde hitzarmena sinatu genuen, lehenengo aldiz, Eusko Jaurlaritzarekin".

Egun, bost ikerlariren artean arrunt esparru zabalean ari dira lanean. Linda Whitek hamaika lan egin du hiztegigintzan, itzulpengintzan eta euskal emakume idazleei buruzko ikerlanetan. Joseba Gabilondo euskal kulturaren alderdi globalak aztertzeari emana da, dela literatura, dela zinea. Sandra Ott-ek Iparraldeko artzainen gaineko lan etnografikoa egin zuen Santa Garazin (Zuberoa) eta orain liburu bat osatzen ari da naziengandik ihesi joan ziren euskaldunen eta juduen arteko harremanez. Gloria Totorikak euskal emigrazioa du aztergai, Amerika osoan eta munduan". Zulaikak berak CBS-ren zuzendaritzaz besteko jakinminak ere baditu aspaldi: Guggenheim, antropologia... "Nik neuk Bilbo dut aztergai. Oraintxe, euskal etnografiaz eta terrorismoaren diskurtso globalaz ari naiz idazten". William A. Douglass bera ere, erretiratuta egon arren, Zentrora bueltaka bizi dute. Bertan du bulegoa ere eta, lehengo lepotik burua, emigrazio eta etnonazionalismo gaiak ditu aztergai, besteak beste. Horiekin batera, Jill Berner eta Kate Camino ere CBSeko langile dira. Web guneaz eta argitalpenez arduratzen da lehena eta, bigarrena, berriz, bulegoko lanez eta Euskal Herritik Renora doazen bisitariez. Kate Caminok, gainera, Euskadi Irratiko berriemaile lanak bete ohi ditu.

Zentroko ikerlariak beren bidean ari dira, nork bere ikerketak gauzatuz. Hala ere, CBSi berari dagokion zeregina ere aintzat hartua dute, ez bailiteke bestela. "Irakaskuntza mailan, euskal gaien inguruko azpiegitura akademikoa jarri nahiko genuke ingelesez eta AEBetako Mendebaldeko eta Ingalaterrako zenbait unibertsitateri eskaini". Teknologia berriek, Internetek, eskaini zien aukera. Egun, dozena bat ikastaro dute on line eta, aurten bertan testuliburuan egin nahi dituzte aipatu ikastaroetako materiala erabiliz. "Uste dugu honek bideak irekiko dizkiela unibertsitate desberdinetan barreiaturik dauden irakasleei euskal ikasketak abiatzeko". Dagoeneko, Idaho State, Kalifornia State, Londres eta Aberdeeneko unibertsitateekin harremanetan dira. Erein dute eta uzta jaso zain dira.

Eta Euskal Herriarekin harremanetan beti. Hala nahi, bederen. "Ikerketa Zentro garenez, gure zeregin nagusietako bat hemengo eta Euskal Herriko ikerlarien arteko topaguneak bilatzea da, zubiak eraikitzea". Foroak sortu behar. Sinposioa egin nahiko lukete urtero. Horixe dute asmoa, urtero hemengo sei-zortzi bat ikerlari eta Euskal Herriko beste hainbeste bildu eta gai bati buruz jardun gogoetan. Gurean berri handi izan ez badugu ere, nazionalismoaz eta globalizazioaz ari izan ziren iaz. Aurten, bertsolaritzaz ariko dira. Eta, hurrengo urtean... Guggenheim Bilbao Museoaren arrakasta aztertu nahi dute. Ingelesa dute lan-hizkuntza eta ingelesez argitaratzen dituzte sinposio eta gaineratiko mintegietan sortzen den material oro.

Itzulpengintzari ere heldu nahi liokete. Badituzte bi egitasmo ere. Bata, zenbait klasikoren lanak ingelesera itzultzea: hau da, Mitxelena, Caro Baroja, Barandiaran... Bestea, euskal idazleen literatur lanak ingelesez ematea. "Linda White eta Mari Jose Olaziregi arduratu dira literaturaren proiektuaz, eta ez nago haserre hartu dituzten lehen erabakiak direla-eta. Ezerk ez liguke atsegin handiagoa emango gure idazleak, pentsalariak eta artistak munduan zehar ezagutzera ematea baino. Proiektu hauek gauzatzea garestia da eta laguntza jasotzen dugun neurrian baino ezin eraman ditzakegu aurrera. Zentroak lan hauek euskal kulturari zerbitzu direnez egiten ditu. Inork ez gaitu horretara behartzen. Laguntza bila bekak eskatzen jarraitzen dugu. Oraintxe lortu ditugu, adibidez, 248.000 dolar liburutegian euskal gaien gaineko datu-baseak egiteko". Haserre egoteko moduan!

Arestian esan bezala, berriz, iaz Nevadako legegintzak %50 igo zion aurrekontua CBSi, are lorpen handiagoa ekonomia atzeraka ari den garaian. Garesti dago dirua, baina Kontseilu Batzordeak azti egin zuen lan. Batzorde beraren laguntasunez etorriko da fundazioa ere, proiektuak gauzatzeko bidean dirua lortu ahal izango duena. Jakina, badute Euskal Herriko erakundeen babesa ere. Lehengo urtean bertan hitzarmena sinatu zuten Eusko Jaurlaritzako hiru sailekin: Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa sailarekin, Kulturarekin eta Kanpo Arazoetako Idazkaritzarekin. 96.000 dolar jaso zituzten Jaurlaritzatik euren helburuak bete ahal izateko: biltzar bat eratzeko, Internet bidezko on line ikastaroak antolatzeko, eta ingelesezko testuliburuak argitaratzeko. «Aurten ere gogo onez hartuko genuke hitzarmena berritzea». Horri dagokionez, otsailean bertan Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa sailburu Anjeles Iztuetaren bisita jaso zuten. "Gu oso gustura gelditu ginen bere bisitarekin. Euskal eskola sistemaren eleaniztasuna dela eta, agian guk gehiago lagun genezakeela esan zigun, testugintzan eta irakasleen prestakuntzan, batik bat. Aukerak aztertzen ari gara".

Jakin badakigu CBSentzako eraikin berria egiteko asmoa ere ez duela bazter Zentroko zuzendari Zulaikak. Ez digu ukatu. "Jendeak sarritan irudikatzen du Renoko Zentroa eraikuntza mardul bat balitz bezala, beti jendez betea. Ikusten gaituzte eta lau katu gara, liburutegiko izkina txiki urrun batean. Jendearen desengainua!". Izan ere, liburutegi nagusiak utzitako ehun metro kuadroko gela bat besterik ez da CBS. Euskal liburutegiaren gehigarria ematen du. Orain, berriz, liburutegi berria egitera doa Nevada, Renoko Unibertsitatea eta horrek ondorioak ekarriko ditu CBSera. "Euskal liburutegiarekin batera, egoitza berrira mugitzekotan gara. Orain baino espazio gehiago izango omen dugu, baina ez askoz gehiago ere. Gure aldetik, eta Kontseilu Batzordearen laguntzaz, espazio fisiko hori nondik edo handik handiago izan ote litekeen ari gara lanean. Bisitari asko izaten ditugu Zentroan, Euskal Herriko ikerlariak gehienak eta udan datoz batik bat. Bisitari asko, eta toki txikia!".

Harako ez diren bisitariek, berriz, badute aukera Interneten, www.basque.unr.edu helbidean.