ARAMAIO
- Udalerriko auzo guztietan euskal baserri atlantiko estiloko etxeak ikus ditzakegu, baita auzo bakoitzaren baselizak ere. Mendi ibilaldiez aparte, Aramaioko haranean auzo txiki bezain erakargarri hauen bisita egin dezakegu arlo ezezagun eta harrigarri asko deskubrituz. Aramaiori eskainitako atal honekin batera, datozen astetan Zuiako eskualdea erakutsiko digun artikulu sortari ekingo diogu.
Ahaide Nagusien arteko gerretan Aramaion oso borroka sonatua gertatu zen 1443an. Gomez Gonzalez Butroek egindako probokazioari erantzunez, Pedro Abendañokoa eta bere lagunak Legutianotik Aramaion sartu ziren hogei etxe erretzeko asmoz, Mendiolako dorrea barne, bere jauna bertan ez zegoela aprobetxatuz. Abendañokoak lapurretan eta arpilatze gordinean zirela, Joanes Mendiolakoa Aramaion agertu zen bere indar guztiekin. Nahiz eta Abendañokoak Arratondoko atakatik ihesean atera, Mendiolakoaren jazarpenagatik Abendañoko bost lagun hilik suertatu ziren.
Gertaera hau orrialdeon goian transkribatzen dugun "Aramaioko kantua"n jasota gelditu zen, Abendañokoen ihesi desesperatua deskribatzen zelarik bertan.
Aramaio Bizkaiko jaurerriarena izan zen XV. mende bukaera arte. 1489ko urtarrilaren 9an Araba barnean gelditu zen, herria eta probintziaren arteko idatziaren bidez. Idatzian ordura arteko zergak baino arinagoak aurrerantzean ordaindu beharko zirela zehazten bada ere, bategitea kaltegarria suertatu zen aramaiotarrentzat.
Foruetan jasotako askatasunaz gozatu ordez, Aramaioko biztanleek jaunen gehiegikeriak pairatu zituzten. Butroe eta Muxikako etxeak batu zirenean, bailararen jabeak bilakatu ziren, larderia osoz jokatuz. Barajuengo gazteluko jaunek Aramaioko emakumeak haiekin gaua pasatzera behartzen zituzten adibidez, haien senar edo gurasoak almena batetik urkatzeko mehatxupean gainera. Neurrigabekeria hauen aurrean Aramaioko biztanleek kexa aurkeztu zuten Errege Katolikoen aurrean. Gertakariak egiaztatu ondoren Barajuengo gaztelua suntsitzeko agindua eman zuten.
Orixoleko mendebaleko isurialdean Santa Kutz izeneko kobazuloa irekitzen da. Kondairak dioen bezala, bertan ezkutatu zen Santa Kruz apaiz gerlari famatua, Aramaioko kartzelatik itzuri egin ondoren.
Deboziorik handiena jasotzen duena Ibabeko Andre Maria baseliza da, Gantzaga auzorako bidetik ikus dezakeguna. Aramaioko Jauntxoen Kofradiak zaindu du XVI. mendeko baseliza dotore hau. Ingurune ederrean kokatuta egonik, bere ondoan atseden gunea ere aurkituko dugu.
Marixekako baseliza ere gurtza leku garrantzitsua da. Legutianotik gatozela aurkituko dugu Albinako urtegiaren ondoan. XVI. mendeko baseliza honetan erromeria egiten da irailaren lehenengo igandean, oso jai animatua eta ospetsua inguruko herrietako biztanleen artean. Bertan ere beste atseden gunea badago.
Krutzeta gainetik hurbil, San Kristobaleko baseliza topatuko dugu. Landa eder batean dago eta Aramaioko haran aldetik ikuspegi zoragarriak eskaintzen dizkigu. Baseliza hau ere XVI. mendekoa da eta bertan erromeria uztailaren bigarren igandean egiten da.
Haraneko baselizarik txikiena Etxagueneko auzoan izango dugu, San Miguelekoa, hain zuzen ere. Bere estruktura bitxia da oso, zurezko gurutze-ganga batek estaltzen baitu nabea. Baselizaren aurrean Uribarren baserria ere nahiko berezia da, arkuak, leihoak eta zubi txiki bat baititu. Arejolako elizak ere egurrez egindako ganga dauka eta Etxaguengoarekin batera berezitasun hau daukaten Arabako eliza bakarrak dira.
Baselizez gain, udalerriko auzo guztietan euskal baserri atlantiarren estiloko etxeak topatuko ditugu. Bertako leinuen sorlekua diren baserri hauetako askok 200 eta 300 urte dauzkate. Zoritxarrez, behialako dorretxea galdu da, eraikinak baserriko beharretara egokitu zirelako.
Barajuen auzoan Torraldeko gaztelua altxatzen da, Butroe eta Muxika jaunen etxea izan zena, hain zuzen ere.
Haraneko hiriburua den Ibarra auzoko plazan hiru eraikin garrantzitsuak ikus ditzakegu. Vicente Goikoetxea musikari ospetsuak izena ematen dio plazari, bizi zen etxea bertan dago eta. Bere omenez eraikitako oroigarria ere badago La Bañera izeneko parkean.
Bigarren eraikin inportantea 1742 eta 1746 urteen bitartean eraikitako Udaletxea da. Azkenik, Sastiña izeneko baseliza dotorea Udaletxe aurrean kokatzen da. Bere inguruan Ibarra auzo osoa eratu zen eta aurreko enparantzan feriak eta azokak egiten ziren behialean.
Haranetik kanpo eta Arangioko mendikatearen bestaldean, Olaeta auzoa geratzen da. Bertan aurki dezakegu Arabako elizatari korrituzko arkupedun parrokia bakarra. Hala ere, Olaetako biztanleak guztiz harro daude zubiaren ondoan altxatzen den gurutzeaz. XVIII. mendekoa da eta irudiz beteta dago.
Deskribatu dugun Aramaioko monumentuen ibilbidea interesgarria bada ere, are zirraragarriagoa da inguruko mendietarako igoera. Orixol mendiko tontorreraino modu errazean igo daiteke San Kristobal baselizatik sortzen den bidetik. Ipizte, Zabalandiko lepoa edota Anbotora igotzeko abiapunturik aproposena Gantzaga auzoa da. Ibilbide hauetan guztietan ikuspegi zoragarria izango dugu Aramaioko haranaren gainean, pagadi sakonak eta kareharrizko paraje bortitzak zeharkatzen ditugun bitartean
Jaun Peru Abendañococ esala:
Oñetaco lurrau jauil
Gorpuceco lau araguioc berala.
Oi aldioneri albanegui empara,
Barriz enendorque Aramaioco contrara.
Mendiola, yl deustac Gasto Apala,
Bere lagunzat beste asco ditubala.
945 445 385
- Goiko taberna (Ibarra) 945 445 014
- Añai erretegia (Ibarra) 945 445 101
- Anboto askaldegia (Ibarra)
945 445 360
- Dukiena jatetxea (Azkoaga)
945 445 086
- Iparralde askaldegia (Barajuen)
945 445 151
- Unzueta jatetxea (Zabola) 945 445 095
- Goikoetxea jatetxea (Olaeta)
945 450 171
- Obena jatetxea (Olaeta) 945 461 473
- Herriko taberna (Olaeta) 945 450 363
Non lo egin:
945 450 123
- Muru Nekazaletxea (Gantzaga)
945 445 365
- Unzueta Nekazaletxea (Zabola)
945 445 095
- Uxarte Nekazaletxea (Untzilla)
945 445 146
Jan-edanean zeuden denak, itxuraz alai, baina baten bat urduri zebilen aperitibo eta aperitifa artean. Bigarrenez jasoko zuen saria, baina eskuetan edukiko zuen lehenbizikoa izango zen. Eta urduri zegoen, oroigarriak bulegora heldu beharra zeukalako, joder. ARGIA Sariak ez dira,... [+]
Gauzak bizi eta azkar aldatzen badira ere, zenbait kontu ez dira aldatzen: Argia Sarien ekitaldia da horietako bat. Horixe esan dio kronikagile honi beharrera etorri den kanpoko kazetari batek, ARGIA asko aldatu dela esatearekin batera, sari-banaketa hasi aurretik. Onerako ari... [+]
EITB Kultura telebista saioak jaso du Argia Saria euskal kulturgileen lana bistaratzeagatik, Euskal Herriko txoko guztietako proiektuak telebista publikora ekartzeagatik, eta egiten duten kalitatezko ikus-entzunezkoagatik. Saria Leire Ikaranek eta Kerman Diazek jaso dute, Berde... [+]
Prentsako Argia Saria Irutxuloko Hitza-rentzat izan da, eskuin muturraren igoerari egindako jarraipenagatik eta talde erreakzionarioen benetako aurpegia erakusteko kalean hor egoteagatik. Aurten 20 urte beteko ditu Donostiako hedabideak. Aizpea Aizpurua, Andrea Bosch,... [+]
Entzunezko Argia Saria BaDA!bil podcastak jaso du, Hiru Damatxo ekoiztetxeak ekoitzitakoa, eta Gerediaga elkarteak eta EITBk finantzatutakoa. Podcastak kulturgintzan dabiltzan lau mahaikidez osaturiko bost mahai inguru jaso ditu Durangoko Azokaren bueltan. Saria jaso dute Amets... [+]
Hamabost urteotan gazteenen artean euskara sustatzeko egindako lanagatik eta lortutako arrakastagatik, Merezimenduzko Argia Saria Ene Kantak proiektuarentzat izan da. Saria Nerea Urbizu, Fermin Sarasa eta Jesus Irujok jaso dute.
Seme-alabek lehen mugikorra izateko adina atzeratzeko eskolaz eskola egindako lanagatik eta lortutako emaitzengatik, ikastetxeak mugikorrik gabeko arnasgune izateko borrokagatik, kanpaina onenaren Argia Saria guraso elkarteek osaturiko Altxa Burua ekimenarentzat izan da... [+]
Galtzaileen herri ondarea sarean jartzeko erakunde publiko batetik egindako ahaleginagatik, ahots gabeen ahotsa entzuteko aukera emateagatik, eta batez ere, Nafarroak aitzindari izaten segi dezan oroimen historikoa berreskuratzeko bidean, Interneteko Argia Saria Nafarroako... [+]
Onintza Irureta Azkunek egin du hitzartzea ARGIAko lantaldearen izenean:
"ARGIAko komunitatea osatzen duten milaka lagunetako batek berriki adierazi digu batzuetan ARGIA iluna dela, barruak mugiarazten dizkion albiste gogorrak daudela. Lan ona egiten dugula, baina... [+]
Sei sari banatu ditugu aurten: ikus-entzunezko saria EITB Kultura telebista saioari eman zaio, prentsako saria Irutxuloko Hitza Donostiako hedabideari, entzunezko saria BaDa!bil podcastari, interneteko saria Oroibidea bilatzaileari eta komunikazio kanpaina onenaren saria Altxa... [+]
Ekimenak erreferendum eskaera egin du eta Shirley Weber estatu idazkariak onartu. Orain, prozesuari jarraipena emateko, 546.000 sinadura lortu behar dituzte datorren uztailerako. Marcus Evansek egin du eskaera.
Estatuaren biolentziaren biktima gisa onartzeko 125 eskaera egin zaizkio Nafarroako Gobernuari 2023an eta 2024an. Horietatik 41 onartu dira. Egiari Zor eta Torturatuen Elkarteak ongi baloratu dute egiten ari den bidea.
Arizona
Aktoreak: Aitziber Garmendia eta Jon Plazaola..
NOIZ: urtarrilaren 26an.
NON: Berrizko Kultur Etxean. plazan.
-------------------------------------------
Arizona eta Mexiko banatzen dituen muga zaintzera abiatu da Idahotik Margaret (Aitziber Garmendia) eta George (Jon... [+]