Donostiako Aquarium Itsas Museoak 75. urteurrena betetzen du aurten, 1928. urtean ireki baitzituen ateak. Eraikuntza zaharraren hormen artean, dirutan ordaindu ezin daitekeen dokumentazio baliotsua biltzen da, arrantza, ontzigintzaren historia eta orokorrean itsas zientzien inguruko arloak ikuskatzen dituena. Aquarium Itsas Museoaren hastapenak Gipuzkoako Ozeanografia Elkartearen ekimenari zor zaizkio, ikerketa ozeanografikoa bultzatzeko asmoa baitzuen elkarteak. Orduz geroztik 11 milioi pertsona baino gehiagok bisitatu du museoa. Espainian natur zientziei eskainitako lehenengo museoa izan zen. Aurten Aquariumaren inguruan egingo diren ekitaldi guztiek 75. urteurrena gogoratuko dute. Urte asko iraun izana ospatzeaz gain, proiektu berritzaileak landuko dituzte, teknologia berrien hariari jarraiki. Garai bateko nabigatzaile handien modura, itsaso berrietan bustitzeko asmo biziarekin abiatu dira, Elkanotarren grina eta ilusioak jarraituz. Helburu garrantzitsuak dituzte esku artean. Donostiako Aquariuma turismo erreferentzia bihurtzeaz gain, ikerketa bultzatu nahi dute eta heziketa oinarri izanik, itsas inguruneari buruzko ezagupenak hedatu nahi dituzte. Heziketa horretan, itsas ingurunearekiko errespetua sustatzea ukaezinezko eguneroko lana dela ziurtatu digute museoko arduradunek.

Donostiako Aquarium Itsas Museoa eduki aldetik atal nagusi bitan banatuta dago, museoko lehendakari Zaragüetak esaten duen bezala, batetik "atal bizia", hainbat akuariotan munduko arrain espezie ikusgarrienak biltzen dituena, eta "atal hila", itsasoarekin erlazionatutako gai asko biltzen dituena. Fosilek, maskorrek, eskeletoek... itsasoko biodibertsitatea erakutsi nahi digute. Gela nagusiaren erdi-erdian, bere handitasuna erakutsi nahirik, euskal balearen hezurdura dago. Hezurduraz gain, Euskal Herriko bale arrantzari buruzko informazio garrantzitsua aurkituko dugu, itsasontzien maketa ederrez lagundurik eta baita ontzigintzaren historiaren dokumentazio interesgarria ere. Arrantza teknikak gogorarazteko aukera ere badago: arraste sareak, amuak... teknika bakoitza portu bakoitzaren espezializazioaren araberakoa da.

Donostiako Aquarium Itsas Museoan sartu orduko euskal balearen hezurdura ikus dezakegu, eta berehala oriotarrek akabatutako azken balearen bertso famatu horiek datozkigu gogora. Baina ez, bertan ikus dezakegun hezurdura 1878. urtean akabatutako baleari dagokio.

Balearen arrantzak gure historiaren orrialdeetan istorio garrantzitsuak utzi ditu. Garrantzia horretaz ohartuko gara kostako zenbait herritako armarriak edo udal zigiluak aztertuta. Jarduera honi dagozkion lehen aipuak XI. mendekoak dira. Geroztik mendeetan zehar mugagabeko bale arrantza burutu zen, ia iraungi zen arte. Izan ere, Erdi Aroan, arrantza teknikak hobetzearekin batera, balearen populazioen gainbehera etorri zen. Gainera, migratzaile handi honek gure kostara etortzeari utzi zion. Aldentze horren arrazoiak ez daude oso argi, batzuek diote jasandako jazarpenaren eraginez izan zela, eta beste batzuen ustez, uren tenperatura aldaketak zerikusia izan zezakeen.

Balea osoa aprobetxatzen zuten, baina bereziki hain preziatua zen koipea lortzen zuten. Bizarrak berriz, kortseak, aterkiak eta erratzak egiteko erabiltzen ziren. Balearen haragia ere oso preziatua zen sukaldean. Hezurdura altzarigintzan erabiltzen zuten.

Balearen industriak aberastasun garrantzitsua zekarren eta horregatik, XVI. mendearen inguruan, hainbat euskal marinel Groenlandia eta Ternuarako espedizio luzeetan abiatu zen. Euskaldun ausart haiek arpoilari bikainak ziren. Ospea Europako iparraldeko ontzi jabeen belarrietaraino iritsi zen eta diru askoren truke kontratatzen zituzten euskaldunak. Kontu handiz prestatzen zituzten espedizio arriskutsu haiek, bidaia luzea egiteko ondo hornitutako itsasontziak zituzten. Zaildutako marinel eta arpoilariak ere ez ziren faltako. Udaberria igaro orduko abiatzen ziren eta iritsi ostean bertan kokalekua finkatzen zuten. Arrantzan hasi aurretik koipea lortzeko labeak prestatzen zituzten. Espreski bale arrantzarako eraikitako txalupak erabiltzen zituzten. Bidaia luze hauei esker aurkitu ziren lehen bakailao bankuak eta honela, balearen arrantzak bide eman zion bakailao arrantzari.

Nahiz eta guk Aquarium eta Itsas Museo moduan izendatu, egin diren berrikuntzek eta datozen proiektuek akuarioaren atala indartu nahi dute, ikusgarritasuna nabarmenduz. 5.000 arrain baino gehiago daude akuarioetan, hiru milioi litro urez horniturik.

Ozeanarioa, Donostiako Aquariumaren elementu garrantzitsuena da eta bere hedadura handiak itsas ekosistema ozeaniko baten erreplika egiteko aukera ematen du. Ozeanarioa zeharkatzen du 360 graduko tunelak eta bisitariari ozeano barruan dagoenaren sentsazioa ematen dio. Ozeanarioak marrazo espezierik ikusgarrienaren alboan egoteko aukera eskaintzen du. Marrazoen bazkalorduan han egokitzen bazara, hantxe topatu ahal izango dituzu urpekari ausartak marrazoei arrain zatiak emateko saiakerak egiten. Txuri eta Urdin marrazoek astean sei kilo inguru irensten dute; sei kilo txitxarro, berdel, muxar edo dorada. Moko finekoak dira gero! Manta arrain itzelak ere inguruan izango dituzte urpekariek ustekabean galdutako arrain zatiak irensteko prest. Bertan, marrazoenganako inolako beldurrik erakutsi gabe, itsas dortokak igerian ibiltzen dira lasaitasun osoz, jakiak jasotzeko txanda errespetatuz.

Marrazo, dortoka eta manta arrainen akuarioaz gain, badago akuario berezi bat non bisitariak espezie batzuk ukitzeko aukera duen. Ikusteko eta ukitzeko moduan dira itsas trikuak, itsas izarrak, korrokoiak, kabuxak, muxarrak...