GAUBEAKO HARAN ISOLATUAN ORKATZAREN BILA
Jarraian San Martingo arroiletara iritsiko gara eta gure aurrean errekak kareharria higatzean marraztu duen ibartxo polita ikusiko dugu. Arroilako paretak eskalatzeko erabiltzen diren txapez gain, soka eta tresnez josiak daude. Kareharriak izaten dituen zirrikituak iratze (Asplenium tricomanes eta Asplenium ruta-muraria) eta landareen (Alaquimola alpina, esate baterako) bizileku izaten dira. Baita, haitz enara, sugandila eta muskerrena ere.
Ibarreko lautadatxoan bi errekak bat egiten dute. Honela, lurzorua ureztatzen da eta belardi motz eta erosoa eratzen da. Bertan Plantina bitxiloreak eta antzeko landare belarkarak hazten dira. Eskuineko pista gorantz jarraituko dugu eta ler gorriz osatutako basoan barneratuko gara. Hemen ugalduko dira benetako basa pizti, azeri, azkonar eta basurdeak. Batzuetan, pistetako lohitan, beraien oinatzak uzten dituzte.
Uraren biltegira iritsi eta mama goxoaren adierazle diren uretako landareak agertu dira: ihia, azeri buztanak eta mendak. Guztien artean ihidia osatzen dute.
Beti ere eskuineko pistan jarraituz, pinudian gora egingo dugu. Hasierako ezkai eta izpilikuak desagertuz doaz eta txilar eta sasiak ugaldu dira. Txorien kantuak ere ugaldu dira. Hor dira txontak, pinu kaskabeltzak eta txinboak.
Horca eta Raso artean dagoen lepoko su ebakira iritsiko gara jarraian. Su ebaki hauek oso aproposak dira basa piztiak ikusteko; basoa zeharkatu nahi duenak bertatik igaro behar baitu eta distantzia luzean ikus daiteke. Hemen, azkeneko malda igo eta Rasoko gailurrera helduko gara. Bertatik, inguruko mendiak ikusten dira. Aurrean, ekialdera Gorbeia, iparraldera Urduñako mendatea, mendebaldera Karriako kareharri biziak eta hegoaldean Cueto eta Motoko mendizerra ageri dira, lainoek estaltzen ez badituzte behintzat. Bertako larreetan festukak, plantinak eta mantzanilak daude besteak beste. Orkatzen oinatzak ere ugari izaten dira hemen eta ortzian sai arreak hegoak zabaldu eta dantzan dabiltza. Gailurra utzi eta eskuinetara doan pista hartuko dugu berriro pinudian sartzeko. Mokokerrak dabiltza pinutik pinura pinaburuak janez. Arrak arrosa kolorekoak eta emeak gris horixkak dira. Bidegurutze berrira iritsi eta eskuineko pista hartuko dugu. Bat-batean pinudia artadi bihurtuko da eta arte txiki eta ipuru artean maldan behera eginez, putzu batera iritsiko gara. Hemen pista nagusia utzi eta eskuineko bidean behera egingo dugu. San Pedroko tontorraren magalean pinudi azidoa zeharkatuz, berriro ere eskalatzeko soka eta tresnez josia dagoen horma berri batera iritsiko gara. Pareta berri hauek gainera, bustiak daude eta inklinazio handia dute. Ba al dago inguruan horra igotzeko gaitasuna duen horrenbeste jende? Hainbeste Leire Agirre eta Josune Bereziartu al dago Euskal Herrian? Hormetako bizidunei ere zatitxoren bat utzi beharko diegu bada... Korrikalariek lasterka egin nahi duten leku guztietan pistak zabalduko balituzkete…
Bidea jarraitu eta hasierako pistara iritsiko gara. Bertatik Gaubeako herrira eta hemen horma zaharretan horma-belarrak (Parietaria judaica), txantxapota (Umbilicus pendilicus), huntza (Hedera helix) eta sasiak (Rubus sp.) hasten dira. Ibilbide hau ere amaitu dugu. Etxerako itzulera patxadatsua izan dezazuela
Martxoan haziko zaizkie adarrak arrei, 30 cm-koak, eta bi edo hiru punta izango dituzte, maiatzean adarrak estaltzen dituen azal belusa zuhaitzetan igurtziz kendu ondoren. Garai honetan galtzen dute neguko ile ilun eta luzea, eta udaberriko ile motz marroi-gorrizta janzten dute. Kimu berriak irensten hasiko dira belar eta graminioei muzin egin gabe. Luzeran, burutik isatsera, 1,30 m izan ohi dute, pare bat zentimetrotako isatsarekin. Altuera txikikoak dira beste zerbidoekin alderatuz: 80 cm lepora eta ar gizenenek 30 kilo pisatzen dituzte.
Ugalketa uztaila amaieran eta abuztu hasieran izaten da. Araldiak arren arteko borrokak dakartza. Liskarrak liskar, ar bakoitzak eme bat estaltzen du. Urtebeteko arrak ugaltzeko gai dira, emeek aldiz, urte eta erdi behar dute. Bederatzi hilabeteren ostean, maiatzean, kume bat edo bi dituzte. Orkatz txikiak jaiotzerako emeek habia prestatzen dute eta kumaldia zaindu beharko dute. Hamabi egun ondoren, amarekin batera mugituko dira batera eta bestera. Orkatz amak belarra jango du eta kumeek lau hilabetez esnea hartuko diote. Orkatz amek mustelido eta azerien erasoetatik babesten dituzte. Entzumen eta usaimen zorrotzak erabiliz, berehala nabaritzen dituzte etsaiak, eta nola ez, gizakia. Ikusi aldiz, ez omen dute horrenbeste ikusten, horregatik haizearen norabidea aurkakoa denean errazago topatuko gara orkatzen batekin. Edozein basa pizti gertu sumatzen badu, ihes egingo du bere hanka lirain eta azkarrei esker.
Basope aberatsa duten guneetan ugaltzen dira. Azpi baso hau garatzen laguntzen duten zuhaitz handienen suntsiketak, ekaitz eta haizeteek, mesede egiten dietela ikusi da. Udazkeneko fruituak, sastrakenak batez ere, ugaldu egiten dira eta bazka garrantzitsua da hori orkatzentzat. Negurako ondo elikatzeaz gain, urrian ile luze eta grisa hasiko zaio.
Isil-isilik ibilita, ahalguztidunaren eta haizearen laguntzarekin ikusi ahalko dugu orkatzen bat edo beste. Horretarako, Rasoko mendia zeharkatzen duen su ebakia edo soil gunea, sua geldiarazteko egiten dutena, oso aproposa da. Goizean goiz, bazkatzeko mugitzen denean ikus dezakegu orkatz ama bere kumearekin. Eta gorputz guztian zehar sentituko duzuen zirrara ikaragarria izango da
Mugimendu feministak manifestazioak egin ditu goizean Donostian, Gasteizen eta Iruñean eta arratsaldean Baionan eta Bilbon. Oinarrizko irakurketa partekatu dute, eta horri gehitu diote hiri bakoitzean bertako problematika, eragile eta ekimenen erreferentzia.
Bilgune Feministak Heldulekuak argi, Euskal Herria feminista leloa baliatu du M8an, azpimarratzeko feminismoak ematen dituela “datorrenari aurre egiteko tresnak”, eta gogorarazteko faxismoaren gorakadaren testuinguru hau helduleku horretatik irakurri eta borrokatu... [+]
Otsailean bost urte bete dira Iruña-Veleiako epaiketatik, baina oraindik hainbat pasarte ezezagunak dira.
11 urteko gurutze-bidea. Arabako Foru Aldundiak (AFA) kereila jarri zuenetik epaiketa burutzera 11 urte luze pasa ziren. Luzatzen den justizia ez dela justizia, dio... [+]
MAITE: (biharko eguna antolatzen bere buruaren baitan) Jaiki, gosaldu, bazkaria prestatu, arropa garbitu, etxea garbitu, gizon hori jaiki, seme-alabak jaiki, hiru horien gosaria prestatu, haiek agurtu, erosketak egin, lanera joan, seme-alabak eskolatik jaso, merienda eman,... [+]
Josu Estarrona EH Bilduko Arabako senatariak egindako galderari erantzun dio Espainiako Sustapen Ministerioak, eta hor berretsi du Ezkioko aukera zailtasunez beteta dagoela.
Matxismoa normalizatzen ari da, eskuin muturreko alderdien nahiz sare sozialetako pertsonaien eskutik, ideia matxistak zabaltzen eta egonkortzen ari baitira gizarte osoan. Egoera larria da, eta are larriagoa izan daiteke, ideia zein jarrera matxistei eta erreakzionarioei ateak... [+]
“Askatasunaren” izenean, ikastetxean zein oinarrizko hizkuntza nahi duten galdetu diete guraso valentziarrei. Helburua katalana zokoratzea zen. PPren eta Voxen gobernuak ez du lortu. 33 eskualdeetatik 22tan katalana gailendu da. Emaitzarekin oso pozik agertu dira... [+]
Europar Kontseiluak onartu du Ursula Von der Leyenek gastu militarrean proposatu duen 800.000 milioi euroko gastuarekin aurrera egitea. Horretarako bi arrazoi nagusi argudiatu ditu: Errusiari aurrea egitea eta Europar Batasunak aurrerantzean bere burua AEBen babes militarrik... [+]
Gizakunde (Inauteriak)
Noiz: otsailaren 15ean.
Non: Arizkun eta Erratzun. plazan.
------------------------------------------------
Amaitu dira inauteriak, sutan erre ditugu gaiztoak, gaizkiak, sardinak eta panpinak. Baina xomorroak esnatu dira eta badator... [+]
Festa egiteko musika eta kontzertu eskaintza ez ezik, erakusketak, hitzaldiak, zine eta antzerki ikuskizunak eta zientoka ekintza kultural antolatu dituzte eragile ugarik Martxoaren 8aren bueltarako. Artikulu honetan, bilduma moduan, zokorrak gisa miatuko ditugu Euskal Herriko... [+]
Soco Lizarraga mediku eta Nafarroako Duintasunez Hiltzeko Eskubidea elkarteko kidearen ustez bizi testamentuak heriotza duin bat eskaini eta familiari gauzak errazten dizkio.
Karmela espazio autogestionastuan egingo ditu, eta Euskal Herriko zein nazioarteko gonbidatuak egongo dira bertan. "Koiuntura analisi orokorretik abiatu eta Euskal Herriko borroka internazionalistaren gakoetarainoko bidea" egingo dutela adierazi du Askapenak... [+]