Iparraldeko testuinguru soziopolitikoa ez da berritu, ez aldatu, gizarteak aldarrikatu bezala. Alta, bada, urteak joan eta etorri ahala, testuinguru hau jendez nahiz gizarte eragilez berrituz eta hornituz joan da. Egungo egoera soziopolitikoak eta administratiboak historia luzea daukate bere gibelean, 1790ko Iraultzan du bere jatorria. Gure egunetara etorriz, azken hogei urteetan (aldarrikapenei dagokienean bi hamarkada zinez luzeak) gizarte esparruan, oro har, eta politikaren eremuan jalgi diren errebindikazioak gogoratzea ezinbestekoa da bertako politika ezagutzeko. Betiere, gogoan harturik, historikoki euskal departamendua izan dela Iparraldeko ezagutzaren errebindikazioen iturburua.

1982an, François Mitterrand (PS) Frantziako Estatuko presidentziara iritsi eta estatuaren deszentralizazioa gauzatzeko urratsak ematen hasi zen. Frantziako alderdi sozialistak (PS), halaber, Errepublikako gobernua osatu zuen, Gaston Deferre izendatu zuten lehen ministroa. Mitterrandek Euskal Departamendua hitzeman zuen hauteskunde kanpainan eta Gaston Deferrek Pirinio Atlantikoak departamenduaren Franz Dubosq presidentea Parisen hartu zuen 1982ko otsailaren 23an, Dubosqek Kontseilu Nagusiko hogei kontseilari eraman zituen berarekin. Egiari eta oroimenari zor, hautetsi guztiak euskal departamenduaren sorreraren aurkakoak ziren. Garai hartako hautetsi sozialistak (Jean-Pierre Destrade diputatua, Nicole Pery, Guy Petit) ANDko (sozioprofesionalen elkartea) Jacques Saint-Martin edota Hitza-Hitz elkarteko kideek -Jakes Abeberri eta Jean Haritselhar, besteak beste- presidente frantziar berriak kanpainan eman zuen hitza bete zezala exijitu zioten. Alferrik izan zen, ordea, François Mitterrandek hitza «jan» zuen, eta eskuineko hautetsi eta diputatuak -Henri Grenet eta Michel Intxauspe, besteak beste- departamendu berriaren asmoaren aurka paratu ziren fermuki. Gaston Deferrek politika berri bat hitz eman zuen kultur gaietan. Frantziako Errepublikako presidenteak eman zuen hitza beteko ote zuen zalantzaren bat gelditu bazen, 1984an Mitterrand bera Baionara etorri zen eta hitz hauekin trenkatu zuen departamenduaren afera: «Ez dut inola ere Frantziako lurraldea zatitzen utziko».
Testuinguru soziopolitikoa ez zen batere aldatu 1991ra bitartean. Harrezkero ordea, deszentralizazioaren bilakaeran hainbat data esanguratsu geratu dira eskubideen aldarrikatzaileen gogoan. 1991n, Maule eta Atharratzeko kantonamenduak Paueko Merkataritza Ganberatik Baionakora pasa ziren. 1992an, Konstituzioaren 2. artikulua berretsi zen: «Errepublikako hizkuntza frantsesa da». 1994an, Michel Intxauspek Aturriko eskualdea sortzea proposatu zuen, Euskal Herria departamendua sortzea barne. 1995ean, Lionel Jospin presidenteak, baldin eta hautetsi gehienek nahi bazuten, departamenduaren alde paratuko zela adierazi zuen publikoki. 2000n, berriz, Jean-Pierre Chevenement barne ministroak Iparraldeko Herriko Etxeetako Biltzarraren ordezkaritza -Daniel Poulou, Frantxua Maitia, Renaud Elizagarai, buruan buru- hartu zuen Parisen. Lionel Jospinek hitzemandakoa eskatu zioten Chevenementi. Ministro honek aurrekoen lepotik zuen burua: «Euskal departamenduak Espainiako nahiz Frantziako batasuna kolokan jar lezake» erantzun zien Chevenementek.

Iparraldeko errebindikazioak politikoen eskuetatik eragile soziopolitikoen eskuetara iragan dira azken hogei urte hauetan. 1992an, Garapen Kontseilua eratu zen Donapaleu herrian; joera guztietako eragile sozio-profesionalek osatu kontseilua. 1995ean, ELBk bultzaturiko Laborantza Ganbera gizarte osoaren errebindikazioa izatera pasa zen. Herriko Etxeen Biltzarrak Euskal Herria departamenduaren aldeko bozketa egin zuen: 151 auzapezek bozkatu zuten, hauetatik 93k aldeko botoa emanez; bozemaileen %63k. 1997an, CSA institutuak inkesta bat burutu zuen herritarren artean, populazioaren %64 departamenduaren alde paratu zen.
Euskararen ofizialtasunaren aldeko eskaera indartu da azken urteetan. 1998an, «Deiadar» kanpainak mugarri bat markatu zuen euskararen aldeko borrokan. 1999an departamenduaren eta euskararen aldeko kanpaina esanguratsuenak burutu ziren. Urte hartako urtarrilean 6.000 pertsona manifestatu ziren Baionan, ABk deituak. Urriaren 9an, 12.000 lagun manifestatu ziren euskal departamenduaren alde. «Ehunen Deia» plataformak egundo bilduriko jendetza handiena eraman zuen Baionako karriketara.


1999ko urtarriletik 2003ko urtarril honetara, Iparraldeko herritarren errebindikazioek ez dute aitzina ez gibelera egin, ez dira horregatik ere geldirik izan. Izanez ere, orduan bi baldin baziren aldarrikapen nagusiak, euskal departamendua eta euskararen koofizialtasuna, egun, Batera plataformaren agirian beste bi eskaera gehitu dira: Euskal Herriko Laborantza Ganbera eta Unibertsitate erabakitzailea.
Bien bitartean, Frantziako botere guneak, presidentziarena nahiz gobernuarena, eskuindarrenak izatera pasa dira osoki, UMP alderdiak gidatuak. Estatuaren presidentzian Jacques Chirac presidenteak jarraitzen duela, Jean-Pierre Raffarin du lehen ministroa, barne ministroa, berriz, Nicolas Sarkozy izaki. Gobernu berriari Ipar Euskal Herriaren errebindikazioei erantzuteko txanda heldu zaio, eta berriz ere -historia behin eta berriz errepikatzen baita- muzin egin die euskal herritar gehienen eskakizunei. Gobernu hau osatu aurretik ere promesak izan ziren, izanik ere, «hitz ematea» delakoa berebiziko trikimailua da politikagintzan. Adibidez, 2002ko hauteskundeetan Jacques Chirac Euskal Herriko Laborantza Ganberaren alde paratu zen. Gero etorri da etorri dena, hots, hutsaren hurrengoa.

2002. urtean, Jean-Pierre Raffarinek deszentralizazio politika iragarri zuen. Korsikako aferan aurrerabideak topatzen ari da nonbait. Euskal Herriko aferan, bi hitzordu historiko gauzatu ziren iazko azaroan, oraingo departamenduaren lurraldean, Biarnoko Saliesen eta Bordelen -Akitania eskualdearen hiriburuan-. Frantziako gobernuaren buruak eta Ipar Euskal Herriko hautetsi esanguratsuak bildu ziren. Ororen buru, berriz ere, deusik ez. Hitzak eta promesak.
2003ko urtarrilean, hogei urteren joan-jinean, Iparraldeko parlamentariek Matignon eta Beauvauko egoitzetan biltzeko hitzordua finkatu zituzten beste behin ere. Bigarren honetan inork ez zituen errezibitu ordea. Nicolas Sarkozy barne ministroak hartu behar bazituen ere, bere agendan tokirik ez zegoen. Jean-Pierre Raffarinek ezetz eman zion euskal departamenduaren eskaerari. Alabaina, harritzeko ote Raffarinek ezetza ematea, berarekin bildu zen ordezkaritza kontuan hartuta?


Honatx, deszentralizazio politikaz aritzeko Raffarinek hartu zituen euskal politikariak: Alain Lamassoure Europako diputatua, Jean Grenet eta Daniel Poulou diputatuak, Didier Borotra Miarritzeko auzapeza eta senataria, eta Pirinio Atlantikoetako Jean-Jacques Lasserre presidentea, euskal ordezkari gisa. Biarnes politikarien artean, François Bayrou diputatua eta Paueko André Labarrère auzapeza eta senataria zeuden. Ordezkaritza hau ezagututa, ez da harrigarria euskal herritarrek hogei urte luzetan eraman duten borroka eta eskakizunei lehen ministroak eman diezaiokeen erantzuna: ezetz borobila!
Biarnoko politikariek -André Labarrère buruan buru- hautetsien erantzukizuna oso handia dela diote, eta Errepublika, bat eta zatiezina dela gogoratu zuten ere bai. François Bayrouk bilera surrealista izan zela esan zuen. Jean-Jacques Lasserre «euskal-biarnesa»k gobernuak jarrera garbia erakutsi duela dio, baita ezein «iruzur» posible bat saihetsi beharra dagoela erran ere.
Euskal Herriko hautetsien kontseiluaren Alain Lamassoure presidenteak agertu zuen bileraren alde baikor bakarra:«Lehen aldia da euskal afera bati buruz hitz egiten dela Frantziako lehen ministro batekin». Galdera hauxe da alabaina: zertarako joan ziren Parisera euskal eta biarnes ordezkariak?
Itxura batez, behinik behin, Batera plataformak bere agirian agertu dituen errebindikazioak eta Iparraldeko politikarien ahalak eta nahiak oso urrun dira elkarrengandik. Biarnoko politikarientzako, berriz, eskaera hauek urrun ikusiak izatetik oso hurbiletik ikustera pasa dira. Asmo sinple batekin: lau eskaerei oztopoak jartzeko