Euskararen erabilerak izango duen geroaz, orain arte erabileran eragiteko egindakoaz eta etorkizunean egin beharrekoaz hausnartu genuen Andoaingo Martin Ugalden, abenduaren 20an, SEI elkarteak deituta. Bildutakoon artean, berriz, euskararen berreskurapen eta normalizazioaren alde lanean diharduten hamaika lagun: euskara elkarteetako kideak, administrazioko euskara teknikariak, ikastetxeetako normalkuntza arduradunak, unibertsitarioak… Bakoitza bere arlotik eta bere esperientziatik, ondorengo urteetan erabileran aurrerapausoak emateko jorratu beharreko lan ildoak eztabaidatzeko eta ezagutzeko gogoz. Hona hemen horietako batzuk:

Urrats handiak eman dira azken 40 urteotan. Euskarazko irakaskuntzan eta euskalduntze-alfabetatzean bide luzea egin da urte gutxitan, corpus mailan estandar bat arautu eta neurri handi batean sozializatu da, gizarte mailan hamaika ekimen garatu da eta euskara ordura arte iritsi gabeko hainbat eremu berritara iritsi da eta iristen ari da. Garrantzitsua da ondorengo urteetako urratsei ekiterako egindakoaren balioa eta dimentsioa aitortzea, handia baita. Baina aldi berean, erabilera mailan aurrerapausoak emateko mugak ugariak eta nabarmenak dira. Are gehiago, erabilera mailan emandako aurrerapausoak apurka-apurka emango dira beti; atzerapausoak berriz -galera prozesuak-, erritmo bizian eman daitezke.


Hizkuntza bat edo beste erabiltzea ez da norbanakoak bere kabuz erabakitzen duen kontua. Erabilera arau sozialak ezartzen du eta ohituraren bitartez arau hori indartu egiten da. Beraz, arau sozial bat desegokia dela sentitu ezean nekez utziko diote hiztunek bere ohitura "zaharrari". Alegia, erdaraz aritzeko ohitura ezarrita dagoenean, hiztunek euskaraz jakinda ere, bultzatu beharko da giro aldaketa bat, eszenatoki aldaketa bat, egoera berri bat non hiztun horiei erdaraz aritzea arrotz, ezatsegin, arraro, ezeroso edo ezinezko egingo zaien. Gainerakoan, (hizkuntza) ohitura aldaketa nekez gertatuko da.
Alde horretatik, garrantzia eman zitzaion gazte euskaldunen formazioari eta esparruz esparru aurrerapauso estrategikoak bilatzeari: alegia, ez bakarrik euskarazko formazio bat eskaini, baizik arreta berezia jarri gero gazte horiek gizartean eta lan munduan non kokatzen diren eta kokaleku horietan erabilera zabaltzeko aukerak aztertu kasuan kasu.


Ondorengo urteetan oso kontuan hartzeko kontzeptua izango dugu hau, eta hiztun batek ezagutzen dituen hizkuntza bakoitza zein neurritan menperatzen duen adierazten du nolabait. Orain 30 urte ez bezala, gaur egun euskara ikasten dutenetako askok ez dute etxean edo ingurune hurbilean jaso, irakaskuntza bidez baizik. Eta, zenbateraino menperatzen dute hizkuntza euskal hiztun hauek? Zein erraztasun dute euskaraz adierazteko? Zenbateko konfiantza edo ziurtasuna?
Azken urteotako bilakaerak adierazi du "elebidun hartzaile" diren hauek oso kasu jakinetan baino ez direla bihurtzen euskarazko hiztun aktibo, eta euskaraz ulertzeko gai badira ere, eguneroko egoerarik gehien-gehienetan ez dutela euskara erabiltzen. Kontuan hartu behar da, beti daukatela eskura hobeto menperatzen duten "erdara" bat, inguruko guztiek ere ongi menperatzen dutena. Hori horrela, datozen urteetan erabilera mailan aurrerapausoak emateko funtsezkoa izango da ulermen maila duten hiztun hauei beren gaitasun erlatiboa hobetzeko aukerak eskaintzea: inguruan euskara entzutea, beren gustuko eta intereseko gaiei buruzko informazioa eta produktuak euskaraz edukitzea, edota beren inguruko giroak (ikastetxekoak, aisialdikoak, lanekoak...) euskara erabiltzea erakargarri edota beharrezko egitea.
Bertan bildutakoen artean adostasuna zegoen euskararen berreskurapen prozesuaren hasieran lehentasuna euskarazko irakaskuntzan eta euskalduntzean jartzea egokia izan zela baloratzerakoan. Ezinbestekoa zen hura. Gaur, aldiz, erronka nagusietako bat "elebidun hartzaile" hauei euskaldun aktibo izateko bide eraginkorrak eskaintzea da, erabilera aukera horiek sendotzen baitute, hain zuzen, beraien ezagutza. Eskolak, esaterako, jada ez du "ezagutza" ematera mugatu behar, "trebatzeko" aukera ere eskaini behar du (ezagutu-erabili-trebatu). Hau bereziki premia larria da euskaldunen proportzioa txikia den lekuetan. Euskal Herri mailan elebidunen 10etik 4 (%38) dira elebidun hartzaile. Baina, esate baterako, Iruñerrian, 3 euskaldunetik 2k askoz gaitasun hobea du gaztelaniaz euskaraz baino.


Transmisioaren garrantzia egunean zehar une askotan azpimarratu zen. Izan ere, euskara etxean edo ingurune hurbilean jaso izana da berau menperatzeko aldagai garrantzitsuena. Eta aipatu dugunez, menperatzea aldagai erabakigarria da erabiltzeko. Horrela bada, transmisio mailako edozein galera atzerapauso handia da hizkuntzarentzat, eta aldiz, transmisio mailan edozein hazkunde erabilerari begira aurrerapauso sendoa da.
Emandako datuen arabera, azken urteotan Iparraldean izandako transmisioaren galera edo eten nabarmena txikiagotzen edo gelditzen ari da. Hegoaldean berriz, ustez, txikia da edo ez dago galerarik. Baina, zenbateko irabaziak izan dira transmisioan? Edo, jardunaldian bertan airean geratutako galdera "handi" bat erabiltzearren: euskara eskolan soilik jaso duten gaurko gazteek, edota gutxi menperatzen dutenek, transmitituko al diete biharko egunean beren seme-alabei? Hala eginez gero, bistakoa da hizkuntza komunitate mailan horrek hazkunde bat eragingo duela, sendotze bat. Transmititu ezean aldiz, gerta daiteke euskara dakitenen kopuruak gora egitea, baina hala ere erabilera maila oso gutxi edo batere ez aldatzea urte askotan. Horra hor beste erronka nagusietako bat.


Erabileran eragiteko hizkuntza politika eraginkorragoak behar dira: erabilerara zuzenduagoak. Hiztunen gaitasun erlatiboa hobetzera zuzendutako ekimenak behar dira eta euskararen erabilerari behar den babesa emango diotenak. Bai esparru formaletan erabilera aukera berriak sortuz (eta ezinbestekoak bermatuz), bai esparru informaletan erabilera bultzatuko duten produktu eta jarduera erakargarri eta eskuragarriak bultzatuz