Honela zioen 1972ko abenduaren hastapenetako ZERUKO ARGIAk argitaratzen zuen editorial gogor haren izenburuak: «Zibillei esan diegu», eta letra ez hain larri, baina halere handi samarretan: «Negar egingo luke...». Auskalo zein zen, zehatz-mehatz, Iparragirreren kanta hori gogora ekarri zien auziaren gakoa. Ikastolaren batean gertatua zen -apika Arrasatekoan-, eta pentsamoldearekin zerikusia zuen, horretaz zalantzarik ez dago. Ezta haren ondorioz ikastola hartako irakasle mordoska kaleratua izan zenik ere, «herriak» hala erabakita. Irakasle horiek, ordea, ez bide zuten «herri» horren erabakia ontzat hartu, hori egin beharrean, magistraturara jo zutelarik...

«Eibarren ginen San Andres bezperan goizez -azaltzen zuen Z. ARGIAk-. Ez ginduen festa usainak eraman. Ez eta egiaren jakinminak. Ez zen arrazoia nork zukeen jakiteko leku egokia gure ustez. Gure egoera bihurriaren mina jasatera joan ginen. Arrasatetik eldu zen goiz hartako aize min eta bihurria».
Hara zergatik aipatu dudan Arrasate. Baina ez balitz, barka nazatela kontu honetan ni baino jantziago direnak, ez editorialean ez aldizkariko beste ezein lanetan ez baitut izan xehetasun gehiagorik aurkitzerik. Jakin, badakit, aurreko asteetako «Irakurleak mintzo» sailean agertzen ziren gutunengatik, Arrasate zein Zumaiako ikastoletan istiluak izan zirela, erlijioarekin zerikusia zukeen kontu bat edo besterengatik, ideologia beti tarteko. Baina zentsurarengatik-edo, gorabehera horiek guztiak oso argiak ez ziren hitzen bidez azaltzen eta apur bat enigmatiko gertatzen dira gaur egun eginiko irakurketan. Hobe, beraz, Z. ARGIAko editorialak agertzen zuena bere horretan eskaintzea: « ‘Pozik jakingo nuke zeinen alde zaudeten’ galdatu zuen adiskide dugun legegizonak. ‘Beti bezala zuzenaren alde, noski’, erantzun zion berak bere galderari. Ez gaude inoren aurka. Bi alderdiek izango dituzte, noski, zer aztertua eta zertaz damutua. Bien alde gaude eta biek egin zezazketen okerren aurka. Urtearen buruan izango ziren bi aldeetatik ere amaikatxo gorabehera, amaikatxo zurrumurru, egiztatze eta gezurtatze, amaikatxo jauntxokeria», zehazten zuen editorialak, gauzak bere lekuan ipintzeko gogoz-edo.
Zoritxarrez, baina, aldizkarikoek ere ez bide zuten arazo hartaz argibide gehiegirik: «Ez dugu batak eta besteak, itsumen eta bero aldian, eman dizkiguten berri eta albisteekin iritzi jator bat ateratzeko ainbat argi. Baina badugu ari-matazaren azken muturrak burura jalkitzen dizkigun burutapenak ezartzeko eskubide».

HERRIA, EPAI NAGUSIA

Eta bidezkoa zitzaionaz baliaturik, honakoa oroitarazten zuen Z. ARGIAk: «Gogora bitza irakurleak Erriak igaro dituen zenbait gertaera eta une larri. Txanpanez ospatu izan ditu gure erriak, ondo atera zaizkion zenbait gauza. Maila eta era guztietako euskaldunek jaitu dituzte. Orain, berriz, erri horrek berak ez du errukirik izan, kalean utzitako zenbait irakaslek bere eskubideak auzitegian eskuratu nahi zituenean.
Izan zuen aurrez erri horrek batzar nagusia. Entzun zien batzuei eta besteei. Izan zuen erabakia artzeko aukera, izkutuko txartelez. Eta erabaki hori bete zedin, ehun langile eta gehiago, lan-orduak galduz, ikastolako ateak zaintzen.
Erriak epaitu ditu eta gogor epaitu ere. Erriak eta gogor, baina min duelarik, galera duelarik. Erriaren auzitegian galdu dute auzia. Jakina, erri hori lehen, orain eta gero eta beti itsu izanen da, lozorroan dagoena, jainko txikiek menperatua. Hori jakinik asi behar dugu demokrazia jokoetan. Hori jakinik jo behar dugu erriaren auzitegietara. Aundia da Erriaren sena eta beldurgarria haren erabakia».
«Herriaren» errukirik eza aipatua zuen lehenxeago, erabaki beldurgarria azken pasarte horretan. Zein ote saltsa? Agian egurra ere banatuko zuen... Nork daki. Han agertzen zena hauxe baino ez zen: «Nora jo hor galtzen duenak? Andereñoaren ordez ‘profesora’ eta Edurneren ordez ‘Blanca’ esanaraziko duen auzitegira? Lan arazoetarako dagoen auzitegiak, pentsaera arazoa erabaki dezan? Denena den ikastola beste norbaitena dela esatera? Legearen izkutuan dagoen nola-halako ikastetxeren bat den susmoa sortzera? Ikastola maite duten eta aurrera atera nahirik beren bizitzako urterik onenak ematen dituzten irakasleak, ogi-bide uts besterik ez dutela aitortzera? Zertara? Euskeraz ez dakiten amen umeak ere badabiltzala azaltzera?
Erriak gaitzetsi gaituenean ez dago beste biderik. Ez eta arrazoi gabe gaitzetsi gaituenean ere: sufritu. Merezi du erriarengatik sufritzeak nahiz eta erri horrek eskerrik ez eman, nahiz eta zirgotu. Erria lo dagoelako, indargabe eta ilzorian; erria esnatu, indartu eta bizitu behar delako daude hainbeste eta hainbeste arriskuan eta erasopean. Merezi du bere buruaren jabe ez den erri horrek, ezjakinean ere, zigortzen gaituenean beragatik sufritzea. Erria behar dugu irabazi. Erria salbatu.
Goraipatu izan ditugu erri honen auzitegian irabazitakoek salbatzera, beste auzitegietara joandako legegizonak. Gaur gaitzetsi egiten ditugu. Ez diteke erriaren erabakirik honelako auzitegietara eraman.
Beste zerbait da egin beharrekoa, norbaiten jauntxokeriaz gaizki epaitu ez dezan: Ondo baino obeto batzuen eta besteen eskubideak paperean aurrez erabakirik ezarri. Ez ditezke irakasleak ezeren babesik gabe geldi. Gertaera honek araudi bat egitera, eztabaidatzera eta onartzera bortxatzen gaitu. Ez gaitezen txinpartak ikusi zai egon, sua itzaltzeko»