Euskararen azentuazioa ez da hizkera bakoitzari identitatea ematen dion ezaugarria soilik. Hizkuntzari melodia emateaz gain, zenbait azpi euskalkitan gramatika-funtzio garrantzitsua betetzen du azentuak. Hizkuntzalari batzuen iritziz, euskararen azentuak abiapuntu bakarra izan zuen arren, denborak aurrera egin ahala, zenbait hizkeretan aldatu egin da hizkuntzaren bilakaerak eraginda.

Sarritan esan ohi dugu ondoko herrian kantari hitz egiten dutela. Eta hala da, bai. Gure hizkerek melodia berezia dute eta horren erantzule nagusiak azentuazioa eta intonazioa dira. Hitz gutxitan laburbiltzeko, azentuazioa hitz bakoitzari ematen diogun indarra da, eta intonazioa hitzak esaldi batean kokatzen direnean sortzen den melodia. Hitz bakoitzari ematen diogun azentuak eta hitzen azentuen arteko harremanak sortzen dituzte melodia desberdinak azpieuskalkietan.
Azentuazioaz ari gara, ez intonazioaz, ez dira gauza bera. Zenbaitetan azentuazioa doinu edo melodia hutsa den arren, azpi euskalki batzuetan melodiak gramatika funtzioa ere betetzen du. Beraz, ezaugarri garrantzitsua da azentua, eta halaber, ikerketarako alor emankorra da. Jose Ignacio Hualde, Iñaki Gaminde eta Gorka Elordieta hizkuntzalariak, besteak beste, gai horren inguruan jardun izan dira.
Gorka Elordieta hizkuntzalaria, EHUn espainiar filologiako irakasle ikertzailea eta LEHIAko (Lengoaiarako Euskal Herriko Ikergune Aniztuna) kidea da. LEHIA hizkuntzari buruz Euskal Herrian ari direnak biltzen dituen gune birtuala da, EHUko irakasle eta bekadunek, Deustuko Unibertsitatekoek, eta Baionako CNRSeko (Centre National de la Recherche Scientifique) zenbait kidek osatzen duten ikergunea. Duela sei urte sortu zen, eta urtero hainbat mintegi eta ikerketa antolatu dituzte.
LEHIAren baitan, Gorka Elordietak azpi euskalki desberdinen azentuazioa eta intonazioa ikertu ditu, sarritan Jose Ignacio Hualde eta Iñaki Gaminderekin batera. Ikergai zabala dela adierazi digu, hizkuntzak bezala, euskararen azentuazioak ere aldaketa handiak jasan baititu denborarekin.
Jose Ignacio Hualderen hipotesien arabera, Bizkaiko iparraldekoa da euskararen azentuazio sistemarik zaharrena. Izan ere, besteak baino askoz ere "konplexuagoa" da eta morfologiaren eta sintaxiaren (hitz hurrenkeraren) eragina du. Pluralak eta singularrak, adibidez, idazkera bera dute eta soinuen edo hotsen aldetik berdinak dira, baina azentua da bien arteko bereizketa egiten duena. "Pluralak badu berez azentuduntasun bat, azentuzko marka bat ezartzen dio hitzari. Pluralezko atzizki guztiek hitza azentudun bihurtzen dute, nahiz eta zenbait hitz erroan azentu gabeak izan Bizkaiko iparraldean", adierazi digu Elordietak.
Elordietaren ustez, gaur egun, Bizkaiko iparraldeko doinu-azentuzko hizkerak kenduz, beste euskalkietan hitz guztiak azentudunak izan daitezke. Gipuzkeraren azpi euskalki gehienetan, Nafarroako Bortziriak aldean eta Bizkaiko ekialdean azentua hitzaren ezkerretik edo hasieratik hasita bigarren silaban dute. Eta sistema hori da euskaran hedatuena, alegia, [+2] eredua deiturikoa; ezkerretik hasita bigarren silaban azentuatzen dena.
Garai batean azentuazioaren sistema Bizkaiko iparraldean mantentzen denaren antzerakoa izango litzatekeela diote Hualdek eta Elordietak: "Ezin dugu esan hori fosil bat zenik eta hala zela lurralde guztietan, baina argi dagoena da hori konplexuagoa dela besteak baino, eta normalean gauzak sinplifikatzera jotzen dugunez, [+2] eredua berriagoa dela".


Bilakaeraren zergatiak momentuz behintzat hipotesiak besterik ez izan arren, Gorka Elordietaren ustez, "Hualde zuzen dabil esaten duenean bilakaera hori alde batetik euskararen barne-eboluzioak eragin duela eta beste alde batetik gaztelaniaren eragina ere izan dela. Badirudi momentu batean azentuaren kokagunea hitzaren ezkerretik kontatzen hasita berrinterpretatu zela". Dena den, Elordietaren aburuz, ez da gaztelaniaren eraginez beste azentu bat gailenduko: "Gaztelania ama hizkuntza dutenek eredu hori euskarara pasatzea gerta liteke, baina zail ikusten dut horien eredua prestigioduntzat hartzea, eta prestigiorik gabe ez da eragin handirik inon izaten".
Elordietak dioenez, "Hipotesiak dira eta ezin da ziur jakin, baina euskararen azentua [+2] eredurantz doala esan daiteke. Gaur egun, [+2] eredua da geografikoki eta herri kopuruen aldetik hedatuen dagoena, eta geroz eta gehiago hedatzera joko duela dirudi". Dena den, adituaren ustez, horrek ez du esan nahi aldaketa azkarra izango denik. Gaur egun irrati-telebistatik entzuten den euskara batuaren azentu eredua [+2] dela esan dezakegu, eta agian komunikabideen eraginaren bidez eredu hau hedatzen joango dela pentsa daiteke, baina LEHIAko kideak "zail samarra" dela dio, zenbait lekutako azentuazioa [+2] bihurtuko balitz komunikaziorako garrantzitsuak diren desberdintasun morfologiko asko galdu egingo liratekeelako. Batuaren kasuan, singularra eta plurala ondo bereizten dira hotsen aldetik, eta horregatik izan dezake [+2] azentuazioa. Bizkaiko iparraldeko hizkeretan ez, ordea. "Izan ere, Bizkaiko iparraldeko hizkeren kasuan, azentuazioa ez da soilik identitate kontua, baita azpi-euskalkiaren beraren tresna edo ezaugarri garrantzitsua ere, eta azentua beharrezkoa da nahiz eta testuinguruak esanahia ulertzen lagun dezakeen". Elordietaren ustez, azentuazioa errotik aldatuko balitz, euskalki askoren ezaugarri garrantzitsuak galduko lirateke