Karibe aldean bada toki bat bizikletaz gozatzeko ezin aproposagoa: gehiena laua da, eguraldia ederra, sozialismoaren mitoa, hizkuntza eta izaeragatik bertakoak gertutik ezagutzeko aukera, ia lapurretarik ez, kotxe gutxi errepideetan... erabat erakargarria bihurtzen da Kuba bizikletaz zeharkatzeko asmoa.

Goazen hemendik!
- Where are you from?
- Basque Country.
- Baco? Saturraran, neska polita, ukadi akatuta. De Santiago a La Habana a pedal? Uhtede ehtá loco!
Hasieran irribarrez hartzen genituen harrera hauek baina goiza aurrera joan ahala gero eta gogaikarriagoak bihurtu dira. Nazka-nazka eginda ihes egin behar izan dugu jinetero-putre hauengandik. Uste genuen astunak izango zirela, baina aurreikusitako muga guztiak hautsi dituzte. Kubatarrekin harremana izateko asmoz etorriak gara, baina ezagutuko ditugun guztiak horrelakoak badira...
Ordua pasa da eta aireportura eraman behar gaituen autobusa ez da azaldu. Bat-batean taxi handi bat zerutik erori da. Fitipaldi semeari esker José Martí aireportura garaiz iritsi gara.
Santiagon 10/10 km. Santiagoko aireportura gauez iritsi gara. Hotelerako bidean iluntasuna eta errepidearen bakartasuna zirela eta, iritsi berriaren urduritasuna somatu dugu.


El Cobre basilikan amabirjinari eskainitako era guztietako gauzak daude: beisbol pilotak, kotxe matrikulak, Javier Sotomayorrek altuera jauzian lortutako domina olinpikoak, baita Hemingwayk 1954an lortu zuen Nobel saria ere. Bailara baten erdian gaude, basilikaren itzalpean, haize laztanak musa emankorra bihurtu dira eguneroko apunte hauetan.


Hemendik aurrera eguneroko jakiak bihurtuko diren arroza, frijoleak, platano frijitua eta garaiko entsalada afaldu ondoren, Trovaren etxera joan gara musika kubatarra entzutera. Giroa "giri" ("yuma" kubatarren hizkeraz) samarra iruditu zaigu. Alemaniarrak, italiarrak, amerikarrak eta nola ez, Bilboko bikote pare bat; musikariak ezik kubatar arrastorik ez dugu aurkitu.


Santiagotik urrunduko gaituen ibilbidea hasi dugu. Autopista eskuinean utzirik, Palma Sorianorako bidea hartu dugu. Errepidea guztiz aldatu da. Ingurua azukre-kanaberaz beteta dago eta asfaltoan zuloak nonahi. Aldapa behera gindoazela hauetako batean sartu gara eta atzeko gurpilak kolpe gogorra jaso du. Gurpila oso ondo ez egon arren aurrera egin dugu, Contramaestreko Alain eta bere ama Gladysen etxe xumera iritsi arte. Etxeak ez du baimen ofizialik turistei gela alokatzeko. Kubo batzuk erabili behar izan ditugu dutxarik ez baitago, eta komunean Zilarren aurreko fokoa erabili dugu argia izateko.
Alain eta Gladysekin afaldu ondoren, luzaroan hizketan aritu gara. Ondoko bizilaguna solasaldira etorri da alabarekin. Bere senarra alderdi kidea izan arren garbi da Alain eta Gladys salatzeko asmorik ez duela. Hala ere,badaezpada Gladysek esan digu arazorik sortuz gero familiakoak garela esateko. Etxeko baldintzak erosoenak ez dira baina orain arte inon ez gara hain gustura egon.


Trikimailuen erreginaren etxean lo egin dugu. Afaldu ere, etxe berean egin dugu, otarraina eta guzti. Mirtha, etxeko jabea, erraz mugitzen da "bolsa negra" giro horretan. Behin baino gehiagotan eskaini dizkigu mulatoren baten (neska zein mutilaren) zerbitzuak. Mirthak dioenez bikote baten harremana sendotzeko komenigarria omen da noizean behin "tarrito" bat egitea, adarrak jartzea, alegia. Kubatar asko bezala Mirtha dibortziatua dago, baina mutil-laguna badu. Gaur bertan bota behar izan du etxean zuen zerbitzaria bere mutil-lagunarekin maiteminduta zegoelako. Mirtha ere ez da atzerago geratzen, bere bezero batzuk lagunak baino zerbait gehiago diren susmoa dugu. Xelebreena da Manzanillon bizi den bere aitarekin duen saltsa. Aitak 74 urte ditu, hala ere oraindik sasoian omen dago. Batzuetan, ama enteratu gabe noski, Mirthak berak bilatzen dizkio mulatoak aitari. Azkeneko bolada honetan bilobaren lagun batekin ateratzen ari da agurea.
Mirtharen etxera saltzaile asko etortzen dira, denetarik eskaintzen diote. Hauetako batek CDR salgai dagoela jakinarazi dio Mirthari. Hasieran ez dugu ezer ulertu, saltzaileak CDR (Comité para la Defensa de la Revolución) eskaintzen zuen beste janari batzuen artean. Berehala konturatu gara CDR sigla horien artean ezkutatzen zena: behikia (carne de res). Mirthak bi gela ditu, baina alokatzeko zerga batekoa ordaintzen du, 100 $ hileko. Bigarrena ere alokatu ohi du, gaur berriz, ikuskatzailearen bisitaren beldur da eta ez du arriskurik hartu nahi.
Bayamo Carlos Manuel de Céspedes, "aberriaren aita"ren jaioterria da eta bertan hasi zen espainiarren kontrako 10 urteko guda. Hau zela eta, Bayamesa abestia, geroago Kubako ereserkia izango zena, konposatu zen. Bayamesa publikoki lehendabiziko aldiz jo zuen orkestran, herriko elizaren paretan adierazten denez, Hecheverria izeneko musikari bat zegoen.


Afaldu ondoren ikusi dugu telebistako albistegia. Kanpotar baten begiez ikusita behintzat, deigarria da kazetarien askatasun eza. Chavez, Venezuelako presidentearen etorrera eguneko albisterik garrantzitsuena da. Aireportuan, Fidelekin batera, kazetarien galdera inozo bakoitzari "social" eta "revolucionario" hitzekin erantzuten dute.


Gazte batzuk inongo arazorik gabe azaldu digute Castroren erregimenaren aurkako jarrera. Gazta pizzak egiten ari zen gizona, elkarrizketa entzutean berehala atera da bere iritzia ematera. Haserre zegoen gazteekin. Esan digunez horiek ez dira Kubako benetako gazteak, horiek alferrak dira eta Kubako gazteria berriz, langile eta unibertsitarioa da. Orain arte hurbiltzen zaizkigun gehienak profil berekoak dira: 20-30 urtekoak, langabezian eta hizlari trebeak. Hala ere, gizartearen portzentaje txiki baten eredua diren susmoa dugu.
Gu bezalako turista baten begietatik ikusten dena errealitatearen zati txikia baino ez da. Benetako Kuba une zehatz batzuetan ezagutu dugu, esaterako Contramaestreko Alainen etxean lo egin genuenean edota gaurko atsedenaldian ikusitakoa. Siestan emakume baten garrasiek esnatu gaituzte. Haserre bizian zegoen, goiz osoa pasa baitu tropicola botila txiki bat eskuan, esne banatzailea noiz iritsiko zain.


Arratsaldeko ibilbidea bukaezina egin zaigu. Eolo gure kontra aritu da azken 60 kilometroetan, berriro atzeko pare bat erradio hautsi ditugu eta zuzentzen saiatu garen arren, gurpilak koadroaren patila ukitzen zuen. Eskerrak Ciego de Avilan familia jator bat aurkitu dugula eta afaria egindako esfortzuaren neurrikoa izan dela.


Ez geneukan lo egiteko tokirik baina horrelako kasuetan herriko plazan esertzea nahikoa da bazter guztietatik eskaintzak jasotzeko.
Sancti Spirituseko kale batzuk benetan ikusgarriak dira. Etxeetako koloreak, kaleetako harzolak, leihoetatik ateratzen den musika... ia dena zoragarria da. Ipuin bateko giro honekin nahasturik Kubako gabezia tartekatzen da.
Zail samar egiten zaigu eguna bukatzea lehendik ikusitako irudi tristeren bat gogoratu gabe. Ibai ondoko ederki apaindutako jatetxean postrea ozpindu zaigu eguneko gertaera tristeenak gogoratuz: oinutsik eta erabileraren eraginez ia gardena zen soineko guztiz zaharkitu batez jantzita zegoen atsoa, guretzako baliorik gabeko tresnak baino ez zituen eskaparatea luzaroan begiratzen zuen mutil hura... Jatetxe bera gizartearen isla zuzena da. Jatetxe txukuna izan nahi zuen, hala ere janaria guztiz bestelakoa da. Jan dugun behikia aspaldikoa zen, "ataque al cuartel de Moncada" etiketa zuela iruditu zaigu une batez.


Eguzkiari aurre hartu diogu gaur goizean. Bizikletari argiak jarri, gaileta batzuk jan eta berehala ginen bidean. Gainera, gaurko esnaldia benetan azkarra izan da. Gelako argia piztu dugunean, ederki hazitako labezomorro batzuk azaldu baitira. Camagüey eta Ciego de Avila probintzietako paisaia atzean geratu da eta berdeago eta menditsuago den berri bat aurkitu dugu.
Gustura gaude Trinidaden, hankak nekatu samar, egutegia begiratuta egun bat soberan dugu eta gela oso ondo dago. Beraz, bihar ere hemen geratuko gara.
Etxeko jabeek bikote bitxia osatzen dute. Rosario emakume langilea da, badaki turista bakoitza nola tratatu behar den, zer nolako aurpegia jarri, turistak txorakeriak esan arren. Bart batek gosaltzeko saltxitxoia eskatu zion. Era dotore batez ezin zela erantzun zion Rosariok, eta gaur barrez gogoratzen zuen gertaera hori. Rosarioren ustez turista gehienak ez dira konturatzen Kuban daudela; batzuk Interneten sartzeko etxeko ordenagailua non dagoen ere galdetu omen diote.


Astebete bizikleta gainean ibili eta gero, gaur atseden eguna hartu dugu. Trinidadetik 17 kilometrora dagoen Ancón penintsulara joan gara Karibe itsasoaren urdinaz eta hondarraren zuriaz gozatzera.


Trinidadetik ateratzean lehenengo kilometroak ikusgarriak izan dira. Ezkerraldean itsasoaren zabala eta eskuinaldetik Trinidad ondoko mendiak eta hauetatik datozen errekak. Edertasun honetan kilometroak aurrera doaz konturatu gabe, baina bat-batean zerbaitek moteldu du gure abiadura. Hasieran bakar batzuk ziren baina gero eta gehiago azaldu dira, dozenaka, ehunka, milaka, errepide osoa karramarroz beteta dago! Hasieran bitxikeria zena, beldurgarria bihurtu da. Asfaltoa guztiz gorritu da.
Aurrera begira dena berdin ikusten genuen. Lauzpabost kilometro egin ditugu karramarroen gainetik. Karramarroekin nahikoa ez bagenuen, gure buru gainetik dozenaka "aura tiñosa" izeneko hegazti harrapariak, hildako karramarroak jan nahian.
Gurpilen hotsak karramarroen gainetik pasatzen, hanketara iristen zitzaigun plisti-plastak eta oinetan jotzen zuten karramarro eta karramarro zatiek gero eta desatseginagoa bihurtu dute egoera. Azkenean handik ateratzea lortu dugu, baina bide osoan ezin izan dugu ikusitakoa burutik kendu. Geroago jakin dugunez, kotxe eta autobusetako gurpilak zulatu ohi dira karramarroen haginez eta horregatik ez dugu kotxerik ikusi errepide osoan.
Cienfuegoseko etxetik oso gertu, Gernika pilotalekua egoera kaxkarrean dago. 1920an Habana-Madrid enpresak ireki zuen pilotalekua baina zesta puntako urrezko garaia, beste lekuetan bezala, Kuban ere atzean geratu da. Cienfuegos itsasoari irekita dagoen hiria da. Bere badia ikusgarria da, bai egunez, bai gauez. Bere kale luze eta zuzenetan bizikleta ugari daude, kubatarren eguneroko garraioa dela esango nuke. Hala ere, Kuban dauden modeloak ez dira guk erabiltzen ditugun berak. Laurogeita hamarreko hamarkadan Sobietar Batasunarekiko haustura ideologikoaren ondorioz, Txinari eskatu zioten laguntza. Honek Kuba bizikletaz bete zuen.


Errepidea utzi dugu eta herri txikien arteko pistetan ibili gara. Bideetan aurkitu dugun hautsa zela eta, ibilbidea gehiegi gogortu da. Hainbeste kilometro eginda, bukaeran zerbait berezia aurkitzea espero genuen, baina helmugan topatutakoa eskasa izan da. Giron turistentzako herria da. Hotela eta hondartza, beste erakargarritasunik ez dago.


Afal ondoko solasaldia atsegina suertatu da. Gurekin batera Heather eta Oscar, amerikar-mexikar antropologo bikotea zegoen. Kubako erregimenari buruz hizketan aritu gara etxeko jabearekin. Kubatar gehienek inoiz ez dute hitz egiten erregimenaren aurka. Asko eta asko ados daudelako eta beste guztiak beldur direlako. Azken hauek "Fidel" hitza ez dute aipatu ere egiten. Fidelen bizarra keinu batez adierazten dute izen hori esateko. Kubako biztanleen kontrola oso zorrotza da. Kubatar bat (berak eskatuta izena ez dut aipatuko), 16 urte zituela, 28 egun espetxeratua eta isolatua izan zen, salatari batek kontatu zuelako telebista ikusten ari zirela Fidelen aurkako adierazpen bat egin zuela.


Gaur tristuraz beterik jarri gara bizikleta gainean, Playa Largan gustura egon garelako eta bidaia bukatzen delako. Jagüey hirira iritsi garenean autopistara atera gara eta kamioi batera igo dugu bizikleta.
Kamioian gurekin batera beste hamalau kubatar etorri dira, baita borrokarako oilar batzuk eta etengabe kaka egiten ari zen aharia ere. Ahari ondoan nengoela bat-batean euria hasi da. Besteek bezala zapaltzen ari ginen toldoa buru gainean jarri dut eta euria ez zen zerbait buru gainean erori zait. Hortik aurrera nahiago izan dut euripean bidaia egitea.
Habanatik gertu, berriro bizikleta gainean jarri gara hiri nagusiko zaraten artean azkeneko pedalkada isilak emanez