Aktore dotoreak, zuzendari arrakastatsuak, gidoigile xelebreak; hauek dira agian film hitza entzuterakoan bururatzen zaizkigun pertsonaietako batzuk. Baina jakin denok badakigu zeluloide zinta baten atzean pertsona askoren lana dagoela. Horietako batzuk egia ez dena egi bihurtzen dutenak dira, gezurra errealitate bihurtzen dutenak, efektu berezien egileak, hain zuzen ere. Oraingoan «mago» horietako birekin izan gara euren lana eta sekretuak ezagutzeko eta beren hauts magikoak aurkitzeko asmoz. Efektu berezien arloan profesionalki jarduten duten bi tailer besterik ez daude Euskal Herri osoan. Gorka Agirreren Phobia tailerra (Algortan) eta Iñigo Oliden eta Ana Martinezen Sorginkoba (Andoainen).

Batez ere beldurrezko eta fantasiazko zinemaren maitaleak diren gazte hauentzat efektu berezien mundua gaixotasun baten antzekoa da. Gorka Agirrek esan digunez, "mundu honetan sartzeko zertxobait freaky-a izan behar zara; beldurrezko filmenganako mirespena izatea, hori da abiapuntua beti".
Efektu bereziak gezurra diren gauzak egi bihurtzeari deitzen zaio, hau da, tranpa egiteari. Hala dio behintzat Sorginkobako Iñigo Olidenek. Estralurtarren film batean adibidez, ovni bat azaltzen da, ikusleak hala uste du, baina ovnia benetan ez dago inon. Gorka Agirrerentzat berriz, efektuak artea dira, "gaizki ikusitako artea". Izan ere, gorea edo zinema zantar, lizun eta odoltsuarekin erlazionatzen da askotan. "Lagunei sei litro odol prestatu behar ditudala esatean barre egiten dute; badirudi kubatak jartzen dituen tabernari baten lana serioagoa dela", dio Gorkak.

Efektu berezien fauna

Efektu bereziak edozein filmeko nahitaezko osagai dira, zintaren gatza. Zerbaitekin irudi bat trukatzen den mementotik efektu bat dago. Sua, kea, euria, horiek guztiak ere efektuak dira. Aktore bati botilakada bat ematen diotenetik, buruan aulki bat apurtzen dioten arte edo poltergeist batek objekturen bat mugitzen duenean, horiek guztiak efektuak dira. Filmaren une zehatz batean adibidez, ura irakiten hastea ere efektu bat da. Efektuen mundu honetan ere mota eta espezialitate ugari dago. Olidenek azaldu digunez, adibidez, bera bere lankidea baino goreagoa da. "Anari fantasia, iratxoak eta horrelakoak gustatzen zaizkio; film labur batean gaudenean askotan nik odol gehiago jarri nahi izaten dut eta berak ez". Gorkak makillajeko efektuak ikasi ditu bereziki nahiz eta efektuen munduan aurrera egin ahal izateko azkenean hamaika saltsatan sartu behar izan duen eta askotan mota guztietako lanak egin behar izaten ditu. Efektu berezien barruan sail ugari daude. Fisikoak (tiroak, lehergailuak...); klimatologikoak (euria, elurra, haizea, hautsa eta kea); esekitzaileak (kableak erabiltzen direnean, aktoreak zintzilik daudenean), eta Agirrek esan digunez, badirudi orain modan daudela «The Matrix» filmagatik- edo; fikziozkoak (kristalak, botilak, aulkiak...) Fikziozkoak direnean, filman apurtu behar den edozer gauzaren kopia egiten da, pareta batena adibidez, eta benetako elementua apurtu beharrean kopia apurtzen da. Goian aipatu dugun bezala, makillajeko efektuak ere badaude. Hauek aktorea eraldatzeko erabiltzen dira, Freddy Krueger-en kasuan adibidez, Robert Englund Freddy gaizkilean bihurtzen da. Eta azkenik, animatronikoak daude. Hauek panpin bereziak dira: "Barruan sistema mekaniko bat daramate mugimenduak sortu ahal izateko", azaldu du Agirrek. Sail bakoitzean mota askotako barietateak daude. Animatronikoen artean adibidez, batzuk pupetak dira, hau da, ziri edo barillen bidez kontrolatzen diren panpinak.

Efektu bereziak sortzeko mota guztietako materialak erabiltzen dituzte azti hauek baina Olidenek esan digunez, latexa da erregea. Baina zinemaren pantailan ikusten ditugun munstroak egin ahal izateko latexaz gain, besteak beste, poliuretanoa, poliesterra, silikona, metakrilatoa, espuma, gelatina, eskaiola, margoak, tinteak... izaten dituzte esku artean, askotan igeltsero, pintore, edo dentista baten laborategi edo tailerrean daudela dirudielarik. Hortz baten protesia egiteko adibidez, hortz erretsina erabiltzen dute, dentistek erabiltzen duten produktu bera eta teknika berdina jarraituz.
Material hauek guztiak eskuratzeko orduan Madril, Bartzelona, Zaragoza edo Estatu Batuetara jo behar izaten dute, batez ere, efektu berezietarako material konkretuak direnean. Agirrek esan digunez, «fuan-latexa» lortzeko adibidez, arlo horretan espezializatuta dagoen enpresa estatubatuar batera jotzen dute.
Askotan berriz, edozein etxetan aurki daitezkeen materialez baliatzen dira. Olidenek azaldu digunez, garai batean, mamu baten begiak egiterakoan begininia margotu eta azken ukitua emateko, esmaltea erabiltzen zuten, nahiz eta egun poliesterrarekin egiten duten, azken hau teknika berriagoa baita. "Royal bezalako gelatina elikagarriak ere oso baliagarriak dira besoak, buruak edo protesiak egiteko" Agirreren aburuz.
Zeluloidearen artista eta artisau hauek egiten dituzten lan gehienak guztiz pertsonalizatuta daude, batez ere protesi bat denean. Modelo edo aktoreari neurriak hartu eta gero horren gainean lan egin behar da. Horregatik euren tailerretan buru, esku eta edozein gauzaren moldeak daude han eta hemen. Jorgek, Agirreren lankideak argi dauka: "Moldeak oinarrizkoak dira gure lanean, dena moldeetatik ateratzen baita".
Efektuen egileak artisauak izan arren, ziztu bizian garatu eta aurreratu diren artisauak dira, azken urteotan agertutako teknika berriei esker eta, batez ere, ordenadorearen erabilpenagatik. Digitalizazioak filma egiterako orduan laguntzen du eta lana errazten du, baina eskulana ere beharrezkoa da oraindik oinarria egiteko, panpina, makillajea edo dena delakoa. Eta etorkizuna bi tekniken konbinaketarekin etorriko omen da.


Efektu berezien mundua zabala eta koloretsua den arren, ikusleari gehienetan unibertso honetatik gehien erakartzen dion elementua odola da. Zerk, non eta nola izango den odol jarioa eta lortu nahi den efektuaren arabera, odola egiteko teknika desberdinak daude. Agirrek, adibidez, hauts-pigmentu batzuk erabiltzen ditu. "Filmaketara odol basea eramaten dut eta kameran nola geratzen den ikusten dudan heinean pigmentu gehiago, ilunagoa edo argiagoa botako dut, ez baita gauza bera moketa marroi batera edo bainuontzi zuri batera odola botatzea. Bainuontziak gardentasuna sortuko duenez, pigmentu ilunago batekin nahastu beharko da odol basea". Beste kasu batzuetan odola solidoa izan daiteke, odol-putzuetan adibidez. Hauetako egoera bat deskribatu digu Olidenek: "Demagun alfonbra bat dugula, garestia dela eta beraz ezin dugula zikindu; kasu hauetan latexko putzu bat egin dezakegu, gorriz tintatu odol-putzua izango bailitzan eta lehortutakoan erraz kendu dezakegu ezer zikindu gabe". Koagulu bat egiteko garaian, esperimentatzea gustuko duen Sorginkobako gazte honek formula berezi bat du: "Batzuetan karamelua, ura, koloratzailea, eta kola nahasten ditut".


Honelako efektuegileei iruzur egitea arras zaila da. Zinema aretoko eserlekuan eseri bezain pronto, filmaren istorioa jarraitu beharrean, zintan dauden efektuetara joaten zaizkie begiak. Inkonszienteki egiten dute, baina askotan akatsak ikusten dituzte. Batzuetan ordea besteentzat film txarra dena, eurentzat onena da, «izan ere askotan horrenbeste efektu daude, argumentua, gidoia edo aktoreak esaten duenaren ildoa galtzen duzula, begirada beste leku batean duzulako" dio Agirrek. Bere lankidearen ustez, "jende arruntarentzat askotan odol, munstro eta efektu asko daudenean pelikulak koherentzia galtzen du". Aditu hauentzat aldiz, efektuz jositako filmek inspiraziorako eta ikasteko balio dute. Askotan lagunak aspertzeraino iristen dira, Agirrek dioenez, «beti esaten dietelako ‘begira hortik itsatsita dago protesia,’....".
Baina non dago errealitatea eta fikzioaren arteko muga? Denok ezagutzen ditugu edo noizbait entzun izan dugu snuf movie hitza, batez ere Amenabarren «Tesis» filma egin zenetik. Snuf movieak indarkeria eta irudi bortitzak dituzten filmak dira, baina kasu honetan benetako indarkeria agertzen da, hor ez dago efektu berezirik. Gorkaren lankidea den Jorgek argitu digunez ordea, oraindik ez da frogatu snuf movieak existitzen direnik. "Fikzioa da, kaleko leienda bat, mito bat, baina egia ere izan daiteke", dio Jorgek