Iruñeko Ezkabara bidean
- Ezkabara bidean: Komerien karrika, Pozoblanco eta Zapateria, San Nikolas auzoa, Nabarreria, Errotxapea auzoa, eta buruz altxatuz gero Erreniagako haize errotak ere bai.
Bego datu hau paleosubertsioaren balizko historiarako.Zugarrondo plaza erraten zioten lehengoek Nabarreriakoari, eta noizbait ere iturri neoklasiko batek kendu zion lekua arbolari. Iturri puntatik hegaldatzen dira australiarrak gaur egun, sangriaz ase, San Ferminetan; eta baten batek hortzak utzi ohi dizkigu, geroko arkeologoen ikergarri. Nabarreria Karmendu da orain, eta ezkerrean ikusi dut Nafarroako errege-erreginen jauregia, kalexka baten buruan. Gure historiaren adierazgarri: erregeordeen (paper zaharretako bisorraien) egoitza izan zen konkistaz geroztik, espioien habia. Eta kapitania militarra gero, espainiar armadak okupaturik. Molak hemendik zion bere traizioa harilkatu errepublikari.
Soldaduak egoitzatik joan eta, okupa bohemio batzuk sartu ziren 80etan, margolari esperimental bezain arno zale. Eta deuserezak gero, zoko urrin, heroina, usteltze eta ahanztura. Harik eta politikariek Artxibo Nagusia ikusi zuten arte hondakin haietan. Lanen hasteko, Evreuxtarren arkeria gotikoa suntsitu egin zuten osoki, eta kurri aitzina. Arkitektura zibilean, erlijiosoan ez bezala, barra libre izaten baitute kontsigna arkitekto ofizialek. Karmen karrikan beti, Zumalakarregi jenerala bizi izan zen luzaz, 25 zenbakian; eta haren etxeko eskaileren baranda Bigarren Gerra Karlistako fusil ahoz egina da. Eta Zumalakarregiren atarira gabe, (lehen Frantziako ataria eta lehen Askakoa) Mikel Castillo iruinsemearen fotoa, peñen zapiez apaindurik, eta baratzea. Hementxe tirokatu zuten bizkarretik, iheska eta armarik gabe zihoala. Hiltzailea dominaz saritua dago. Galtzaileak eta irabazleak beti.
Eta ataria zeharkaturik, maldan behera abiatu naiz Errotxapeara buruz. Garai batean, iluntzean zerratzen zituzten harresiko atariak, eta ez zegoen Hirian sartzerik biharamun arte. "Dohakaiztuna,Zizurrera orduko iluna" bildu zuen Oihenartek mende haietan. Zubi berri afrusaren pean pasatu naiz Argaren bertze bazterrera, ehunka oinezkok marraztu xendran zehar; gainetik autoak burrunbaka pasatzen dira, dekoratu futuristetan bezala. Errotxapea auzo langile eta nekazaria da, Bilbokoak kantatu nolaxe: erreka ondoko barazki biologikoak eta greba historikoak lantegietan.
Aspaldi honetan, plan urbanistikoa itxura berria ematen ari zaio, batzuren onerako eta zenbaitzuren kaltetan. Oraintxe zeharkatu behar dudan San Pedroko zubi zaharraren puntan, eraikuntza baten hondarrek salatzen dute beti alkate ohi hura, Lorea Etxearen erauslea: jaime I exkabator. Gezurra dirudi, lauzazko zola tipi honen gainean, hainbertze bizia pasatu izana gaztetxe hartan... bilkura, gaupasa, atelier... Zu gabe etorriagatik, malenkoniatzen hasia naiz dagoeneko; noan aitzina bada, eta zalu gero.
Errotazaharreko zubittoa zegoen lekutik, San Pedro komentu zaharra begi bistan dut, beti mutatzen ari. Oraingoan liburutegia ere zabaldu dute bertan, eta sala bati Jimeno Jurio izena eman diote; Honelakoxeak gu, sujeta handiago eta hiri barnetik urrunago. Auzoetara jo beharko duzu Campion, Joana III edo eta Jose Maria Jimeno Jurio beraren plaka ofizialaren ikusteko. Beharrik auzoak. Iparra galdu gabe, beti ere, Marzelo Zelaieta hiribide luze eta inurritsura iritsi naiz. Gurutzatu, eta Artika karrikan sartu. Ezkerrean, adreilu gorrizko fabrika ikaragarria: MATESA. Francoren garaian eman zen ministroen krisi larriena markatu zuena: Fraga, Solis eta bertze11 ministro faxistari kargua kendu zien diktadoreak. 18tik. Heien ordez Opus Deiko teknokratak sartuko ziren, malobraren irabazle. Norbaitek egitasmo industriala saldua zion Francori: puntako makineria baliatuz, oihalgintzaren iraultza ekarriko omen zuen delako MATESAk. Lantegi animalea eraiki ondoren, destapatu egin zen marro, ederra, dena iruzur, eta milioi aunitz betiereko desagerturik.
Ez zen sekula harako makineria martxan hasi, eta fabrika hertsirik egon da luzaz, harik eta berriki zatika alokatzen hasi den arte. Kontzentrazio eremu itxura duen gune honetan biltzen dira egun, bertzeak bertze, Errotxapeako AEK, Kukuxumusu, diseinu enpresak, Batasuna... Iruñea inguraturik daukan zirkunbalazioa gainetik salbatu dut, zubi baten barrena, eta luza gabe Artika herrian naiz.
MENDIA
Ezkaba kukullan, bertze hainbertze mendietan bezalaxe, kristauen ermita eraiki zuten inoiz. San Kristobal eman zioten izena. Bigarren karlistaldiaren ondotik, gotorlekua eraiki zuen Espainiako armadak, Iruñea kontrolatze aldera: harresi, galeria, lurpeko labirintoa mendian barrenaturik. Eta bastioi militar gisa mamitua zena, presondegi espantagarri bihurtu zuten inoiz. Hemen metatzen ziren 2.500 preso politiko: anarkista, laborari, abertzale, sozialista. Zafraldiak, gosea, zorriak, tuberkulosia; halakorik ez omen zuen ikusi Rafael Aizpun justizia ministroak, kartzela bisitatu zuelarik 1935ean. Frente Popularrek hustu egin zuen espetxe makabroa gero, hurrengo urteko bozak irabazi baiko, baina ez zuen betirako errautsi; eta gerra hastearekin bat, mukuru beterik zen berriz.
1938ko maiatzaren 22an, zaindariak beretu orduko, ehunka preso iheska eskapatu ziren oihanean beheitik. Gaizki armaturik -latak, koilarak, hodiak- eta guti antolaturik, ehizatuak izan ziren monteria odoltsuan: Hiritik jin frankistek 187 gizon hil baitzituzten mendian bertan, eta bertze 14 Iruñeko gaztelu gibelean, "epaitu" eta. Gutienek erdietsi zuten bertze aldera pasatzea. Eta hementxe nagokizu orain, Ezkaba kaskoan, San Kristobaleko galerietan zehar, horrorearen erraietan, bakarrik. Iruñerria inguratzen dituzten bertze mendiak ikusi gabe, egun oskarbiagatik. Nuremberg izan bagenu, honako hau museo litzateke. Graffiti berria egin, eta etxera itzuli naiz, fixtuka.
Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]
Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]
Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]
Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.
Gobernuak aurkeztu... [+]
Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]
Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]
Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]
Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]
Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]
Aspaldi ezagutu genuen gaur gaurkoz Añube taldeko abeslari den Aitor Bedia Hans. Garai berean adiskidetu ginen egun Añube taldeko gitarra jotzaile ohia den Beñat Gonzalezekin. Unibertsitateko garaian izan zen, Debagoienako bi gazteak musika zainetan... [+]
Bi irakasle eta ikerlarik inkesta jarri dute sarean, euskarazko esamolde batzuen inguruko datuak biltzeko. Bost minutu hartuko dizu betetzeak baina adi, bi galdetegi daude, egun bakoitian jaio bazara 1A betetzeko eskatzen dizute, eta egun bikoitian jaioa bazara 1B delakoa.
Atxuriko irakasle eta ekintzaile batek uko egin dio akordioari kontzientzia arrazoiak direla eta. Voxek bost urteko kartzela-zigorra eskatzen du auzokidearentzat, Fiskaltzak aldiz zazpi hilabeteko espetxe-zigorra hauteskunde-delituagatik eta hiru hilabeteko isuna mehatxu... [+]
Euskarari Puzka azken kanpainan 16.000 saski saldu dituzte, eta euskararen alde lan egiten duten elkarteentzat bideratuko zaie lortutako etekina.