HARRIETEN HIZTEGIA: ARGITARATU GABEKO 3.500 ORRI


2021eko uztailaren 28an
Maurice Harriet (1814-1904) dugu 3.500 orriko hiztegiaren egilea. Lapurdiko Haltsun sortu zen apaiz honek bere bizitzako azken hogeita hamar urteak euskara-frantsesa hiztegia osatuz eman zituen, eta 3.500 orrialde dituen eskuizkribua utzi zigun ondare gisa. Ehun bat urte beranduago beste lapurtar batek, Arantxa Hirigoienek, Euskal Filologian doktore izateko Baionako Fakultatean aurkeztutako tesian ikertu du lana.


GIZON IKASI ETA JAKINTSUA.

Maurice Harriet apaiz egin, eta berehala Madrilera bidali zuten. Han 30 urte igaro zituen, institutu bateko zuzendari gisa. Eta jakina, bitarte horretan ondo baino hobeto ikasi zuen gaztelera. "Hirueledun perfektua zen. Eta esaten dutenez, biziki pertsona seriosa, XVII. mendeko estilo horretako gizon ikasi eta jakintsua", azaldu digu Arantxa Hirigoienek.
Bere bizitzako epealdi luze hori Madrilen pasa eta gero, Maurice Harriet berriz itzuli zen Haltsura, eta han ekin zion beste 30 urte eramango zizkion lanari, hau da, euskara-frantsesa hiztegia osatzeari. "Berant hasi zen hiztegia egiten, baina batzuek ezeztatzen badute ere, hiztegia oso-osorik egin zuen. Hala ere, ez zuen nahi izan bere hiztegi hori argitaratua izaterik. Bizpahiru proposamen izan omen zituen, baina beti uko egin bide zion".
Arantxa Hirigoienek dioenez, Maurice Harrietek liburutegi oso aberatsa zuen etxean, lau mendetako liburuak biltzen zituena: literatura, historia, erlijioa... denetarik zeukan; eskuizkribu anitz, gaur egun galduak direnak. Berrehun eta hogeita bost liburuen zerrenda atzeman du Hirigoienek Baionako Apezetxean. Eta liburutegi horretaz baliatu zen, besteak beste, bere euskara-frantsesa hiztegia osatzerakoan. A letratik Z letrara doa hiztegia. Hitzak euskaraz agertzen dira, eta azalpenak frantsesez. Gaur egun Baionako Apezetxean dago, hango apaiz batek du bere logelan. «Ez da oso ongi gordea. Dena den, mikrofilmatua izan da, eta ni mikrofilmaz baliatu naiz nire lanerako. Oso hiztegi aberatsa da. Euskalki guziak hartzen ditu kontuan, eta alde horretatik euskararen altxor handi bat gordetzen du hiztegi horrek. Entziklopedia kutsua ere badu, Harriet ez baitzen hizkuntzari buruzko xehetasun hutsean gelditu" dio filologoak.
Dirudienez, Maurice Harriet ez zen berrizalea. Larramendi eta beste hiztegigile batzuen hitzak ere sartu zituen. «Larramendirenak, kasu, berak ez zituen sobera onartzen. Ze sobera, batere ez! Hitz horien ondoan beti ematen du ohar bat, 'kasu egin nola erabili'. Baina nahiz berak ez ontzat eman, sartu egin zituen, eta horrek erakusten du Harrietek euskararen ikuspegi ahal bezain zabala eskaini nahi izan ziola irakurleari".
Zergatik uko egin ote zion lan eskerga hori argitaratzeari? Arantxa Hirigoienek ez dauka horren erantzun garbirik. "Beharbada den bezala ezin zelako argitaratu XIX. mende bukaeran, ez eta gaur egun ere, aurretik zuzenketa eta egokitze lan handia eskatzen duelako. Bestalde, pentsatu behar da Harriet hiztegia bukatzen ari zenean hasiko zela Azkue berea egiten, eta agian horrek beldurtu zuen…"
Nolanahi ere, Maurice Harrieten hiztegiaz baliatu izan dira hiztegigileak. Lhande zuberotarra, bereziki, eta horrela aitortu zuen 1926an euskara-frantsesa hiztegia argitaratu zuenean.

TESIAN AZTERTUTAKOAK.

Arantxa Hirigoienek Harrieten hiztegiko hiru letra aztertu ditu bere tesian. Aurrena, doktoretza prestatzeko urtean, erakusgai gisa T letra hautatu zuen, kontsonantea zelako eta ez zuelako orri gehiegirik (112). Eta jada tesirako, beste bi hautatu zituen: A letra, bokal lehena delako, eta Harrietek horren oso corpus handia eskaintzen duelako (kasik 200 orri), eta K letra, bereziki ortografia mailan Harrietek K aspiratua erabiltzen zuelako (K h-rekin).
Hiru letra horiek, hiztegi osoaren bilakaera aztertzeko aukera eman diote filologo lapurtarrari. Honen iritziz, Maurice Harrietek garai bertsuko eredu bat zuen, Littrè frantses hiztegigilea: "Hastapenean ez zen haren lanaz asko baliatu, baina K-tik aurrera bai".
Pasa den otsailean aurkeztu zuen Arantxa Hirigoienek honen guztiaren inguruko tesia Baionako fakultatean. Zuzendari Charles Bidegain izan zuen, eta epaimahaian, Andolin Eguzkitza, Gotzon Larrekoetxea eta Txomin Peillen. Denak interesatu ziren bere lanaz, baina mementoz behintzat tesia ez da argitaratuko.
"Nik hiru letra bakarrik landu ditut, eta hiztegi osoa aztertzeak lan handia eskatzen du. Urte asko eta sosa anitz. Nik nahiko nuke segitu ikerketa horrekin, baina bakarrik ezingo nuke hiztegi osoa landu. Hiztegiak merezi du, baina egitekotan orain egin beharko litzateke, ze orriak horituz doaz, eta interesgarria da euskararentzat hori lehenbailehen argitaratzea"


Azkenak
2025-02-18 | Euskal Irratiak
Miarritzeko euskal ihauteriak berpiztu dituzte tokiko elkarteek

Hamarkada batez lokarturik izan ondotik, otsailaren 22an iratzarriko dute hartza Miarritzen. Festilasaik, Arroka elkarteak, Maritzuli dantza konpainiak, Gaztetxeak eta Ikastolak bat egin dute, aurten, programazio berezi bat eskaintzeko.


2025-02-18 | Antxeta Irratia
Hendaia, Urruña, Donibane Lohizune eta Ziburuko herriek hamabostaldia antolatu dute euskararen erabilera hauspotzeko

Hizkuntzarako ere gurasoak haurrentzako eredu direla kontuan hartuta, euskararen erabilera eta irakaskuntzari buruz sentsibilizatzeko helburua duen hamabostaldia antolatu dute Hendaia, Urruña, Donibane Lohizune eta Ziburuko herriek. Martxoaren 15etik 30era guraso... [+]


Ekainaren 1 era atzeratu dute Iparraldetik zirkulatzeko ingurugiro agiriaren derrigortasuna

Apirilean zen sartzekoa araua baina atzeratzea erabaki dute. Derrigorrezkoa izanen da ibilgailuetan agiria eramatea, ez soilik hiri eta herri nagusienetan sartu ahal izateko, baita kostalde osoko errepideetan mugitu ahal izateko ere.


Sabotaje algoritmikoaren alde

«I will overturn, overturn, overturn, it[…]»
Ezekiel 21:27 – King James Version

«Algoritmo guztien gainetik, algoritmo guztien azpitik»
Xabier Landabidea

Deseroso nago, deseroso gure jendarteak teknologiarekiko hartu duen jarrera kasik... [+]


HezkuntzArtea taldeak manifestua aurkeztu du: “Moda pedagogikoak bata bestearen atzetik ezarri dituzte”

Irakasleek urtetan pilatutako jakintza kontuan hartzea, klaustroek erabakiak hartzeko autonomia bermatzea, IKTen “uneoroko erabilera” sustatzen duten planak geldiaraztea, eta ikasgeletan aldaketa metodologikoak sartu aurretik dituzten ondorioak tentuz aztertzea... [+]


2025-02-17 | ARGIA
Ikasle feministek elkarretaratzea egin dute Gasteizko EHUko campuseko irakaslearen sexu erasoak salatzeko

Gertatutakoak ez direla kasualitatea azpimarratu dute. Unibertsitateko eremuetan indarkeria matxista gertatzen dela azaldu dute, eta arazoa sistematikoa dela. Protokolo bat eskatu dute erasotuak babesteko. Erasotzaileak inpunitate osoarekin jokatu duela salatu dute.


Bi futbol taldek planto egin dute irain arrazisten aurrean Bizkaian eta partiduak bertan behera geratu dira

Gaztelueta C -Berango C gazteen futbol partidua bertan behera geratu zen Larunbatean. Jokatzen ari zirela Gaztelueta C taldeko gazte batek aurkariari "beltz zikin madarikatua" deitu zion. Gorengo erregional mailako Otxarkoaga-Iturrigorri partiduan ere... [+]


Bederatzi pertsonari lau eta hamar hilabete arteko kartzela-zigorrak ezarri dizkie Voxen kontra protesta egiteagatik Bilbon

Atxuri auzoan 2019ko azaroaren 5ean Voxen kontra egin zuten bederatzi pertsonaren kontrako epaia iritsi da. Akusatuek ez dute espetxean sartu beharko.


2025-02-17 | Axier Lopez
Itziarren semea?

Ia mende batez, Euskal Herrian ez da belaunaldirik tortura ezagutu ez duenik. 1960tik 5.379 lagun dira ofizialki, baina askoz gehiago dira, publikoki torturatu gisa agertzeak min egiten duelako oraindik ere. Eta seguruenik, oinarri-oinarrian ez delako ezer aldatu. Polizia... [+]


Eneko Anduezak PSE-EEko idazkari nagusi izaten jarraituko du

PSE-EEren zuzendaritza berriak alderdikideen %95en onespena jaso du. Anduezak proposatutako Batzorde Exekutiboan aurreko 26 kideetatik zortzi aurpegi berri daude soilik.


Europak toki bat aldarrikatu nahi du Ukrainako bake negoziaketan, AEBen bazterketaren aurrean

Macronek egindako deiari erantzunez, NATOko eta Europako agintariak Parisen elkartuko dira astelehen honetan, AEBek eta Errusiak iragarri ostean Ukrainako gerra amaitzeko elkarrizketei heltzekotan direla. Europak diru asko xahutu du Ukraina laguntzen, eta gerra amai dezakeen... [+]


Erantzukizun publikoak hartzea eskatu dute Euskal Herriko Torturatuen Sarearen aurkezpenean

Torturak jasan dituzten 900 lagun bildu dira Donostian Euskal Herriko Torturatuen Sarea aurkezteko, otsailaren 15ean. Ekimenak torturatuen bozgorailu izan nahi du, eta oraindik torturen berri eman ez duten herritarrak sarera batzera animatu dituzte. Eusko Jaurlaritzari eta... [+]


Labrazaren defentsan
"(Oiongo osoko bilkuraren) helburua argia da, legez legitimatzea tramitazioan irregulartasun nabarmenak dituzten megaproiektu energetikoak"

Joan den asteazkenean egun gogorra eta desatsegina bizi izan genuen, ez bakarrik Labrazarentzat, baita zentral eoliko,... [+]


Gazteen arteko genero arrakalak gora egin du kokapen politikoari dagokionez

Azken hogei urteetako gazteen kokapen politikoa izan dute aztergai The Economisten. Europan 18-29 urte arteko gizonak emakumeak baino posizio kontserbadoreagoetan kokatzen dira. 


Gasteiz inguruan Vitoria Solar 1 eta 2 parke fotovoltaikoak eraikitzea onartu du Eusko Jaurlaritzak

Parke bakoitzak hirurogei hektarea izango ditu, eta 32 milioi euroko aurrekontua du proiektuak. Ingurumen eta baimen teknikoak berretsita, egitasmoari hirigintza baimena baino ez zaio falta eraikitzeari ekiteko.

 


Eguneraketa berriak daude