HARRIETEN HIZTEGIA: ARGITARATU GABEKO 3.500 ORRI


2021eko uztailaren 28an
Maurice Harriet (1814-1904) dugu 3.500 orriko hiztegiaren egilea. Lapurdiko Haltsun sortu zen apaiz honek bere bizitzako azken hogeita hamar urteak euskara-frantsesa hiztegia osatuz eman zituen, eta 3.500 orrialde dituen eskuizkribua utzi zigun ondare gisa. Ehun bat urte beranduago beste lapurtar batek, Arantxa Hirigoienek, Euskal Filologian doktore izateko Baionako Fakultatean aurkeztutako tesian ikertu du lana.


GIZON IKASI ETA JAKINTSUA.

Maurice Harriet apaiz egin, eta berehala Madrilera bidali zuten. Han 30 urte igaro zituen, institutu bateko zuzendari gisa. Eta jakina, bitarte horretan ondo baino hobeto ikasi zuen gaztelera. "Hirueledun perfektua zen. Eta esaten dutenez, biziki pertsona seriosa, XVII. mendeko estilo horretako gizon ikasi eta jakintsua", azaldu digu Arantxa Hirigoienek.
Bere bizitzako epealdi luze hori Madrilen pasa eta gero, Maurice Harriet berriz itzuli zen Haltsura, eta han ekin zion beste 30 urte eramango zizkion lanari, hau da, euskara-frantsesa hiztegia osatzeari. "Berant hasi zen hiztegia egiten, baina batzuek ezeztatzen badute ere, hiztegia oso-osorik egin zuen. Hala ere, ez zuen nahi izan bere hiztegi hori argitaratua izaterik. Bizpahiru proposamen izan omen zituen, baina beti uko egin bide zion".
Arantxa Hirigoienek dioenez, Maurice Harrietek liburutegi oso aberatsa zuen etxean, lau mendetako liburuak biltzen zituena: literatura, historia, erlijioa... denetarik zeukan; eskuizkribu anitz, gaur egun galduak direnak. Berrehun eta hogeita bost liburuen zerrenda atzeman du Hirigoienek Baionako Apezetxean. Eta liburutegi horretaz baliatu zen, besteak beste, bere euskara-frantsesa hiztegia osatzerakoan. A letratik Z letrara doa hiztegia. Hitzak euskaraz agertzen dira, eta azalpenak frantsesez. Gaur egun Baionako Apezetxean dago, hango apaiz batek du bere logelan. «Ez da oso ongi gordea. Dena den, mikrofilmatua izan da, eta ni mikrofilmaz baliatu naiz nire lanerako. Oso hiztegi aberatsa da. Euskalki guziak hartzen ditu kontuan, eta alde horretatik euskararen altxor handi bat gordetzen du hiztegi horrek. Entziklopedia kutsua ere badu, Harriet ez baitzen hizkuntzari buruzko xehetasun hutsean gelditu" dio filologoak.
Dirudienez, Maurice Harriet ez zen berrizalea. Larramendi eta beste hiztegigile batzuen hitzak ere sartu zituen. «Larramendirenak, kasu, berak ez zituen sobera onartzen. Ze sobera, batere ez! Hitz horien ondoan beti ematen du ohar bat, 'kasu egin nola erabili'. Baina nahiz berak ez ontzat eman, sartu egin zituen, eta horrek erakusten du Harrietek euskararen ikuspegi ahal bezain zabala eskaini nahi izan ziola irakurleari".
Zergatik uko egin ote zion lan eskerga hori argitaratzeari? Arantxa Hirigoienek ez dauka horren erantzun garbirik. "Beharbada den bezala ezin zelako argitaratu XIX. mende bukaeran, ez eta gaur egun ere, aurretik zuzenketa eta egokitze lan handia eskatzen duelako. Bestalde, pentsatu behar da Harriet hiztegia bukatzen ari zenean hasiko zela Azkue berea egiten, eta agian horrek beldurtu zuen…"
Nolanahi ere, Maurice Harrieten hiztegiaz baliatu izan dira hiztegigileak. Lhande zuberotarra, bereziki, eta horrela aitortu zuen 1926an euskara-frantsesa hiztegia argitaratu zuenean.

TESIAN AZTERTUTAKOAK.

Arantxa Hirigoienek Harrieten hiztegiko hiru letra aztertu ditu bere tesian. Aurrena, doktoretza prestatzeko urtean, erakusgai gisa T letra hautatu zuen, kontsonantea zelako eta ez zuelako orri gehiegirik (112). Eta jada tesirako, beste bi hautatu zituen: A letra, bokal lehena delako, eta Harrietek horren oso corpus handia eskaintzen duelako (kasik 200 orri), eta K letra, bereziki ortografia mailan Harrietek K aspiratua erabiltzen zuelako (K h-rekin).
Hiru letra horiek, hiztegi osoaren bilakaera aztertzeko aukera eman diote filologo lapurtarrari. Honen iritziz, Maurice Harrietek garai bertsuko eredu bat zuen, Littrè frantses hiztegigilea: "Hastapenean ez zen haren lanaz asko baliatu, baina K-tik aurrera bai".
Pasa den otsailean aurkeztu zuen Arantxa Hirigoienek honen guztiaren inguruko tesia Baionako fakultatean. Zuzendari Charles Bidegain izan zuen, eta epaimahaian, Andolin Eguzkitza, Gotzon Larrekoetxea eta Txomin Peillen. Denak interesatu ziren bere lanaz, baina mementoz behintzat tesia ez da argitaratuko.
"Nik hiru letra bakarrik landu ditut, eta hiztegi osoa aztertzeak lan handia eskatzen du. Urte asko eta sosa anitz. Nik nahiko nuke segitu ikerketa horrekin, baina bakarrik ezingo nuke hiztegi osoa landu. Hiztegiak merezi du, baina egitekotan orain egin beharko litzateke, ze orriak horituz doaz, eta interesgarria da euskararentzat hori lehenbailehen argitaratzea"


Azkenak
Ernaik Berriozarren egingo du Gazte Topagunea, apirilaren 17tik 20ra

Berriozarren (Nafarroa) egingo da Gazteon eskutik lelopean, antolakundearen ustez gero eta gazte gehiagok egiten dutelako bat independentziaren aldeko borrokarekin. Topagunea "ekimen soil bat" baino gehiago dela aldarrikatu dute: "Euskal Herriko txoko... [+]


Larunbatean hiru bahitu askatuko dituela baieztatu du Hamasek

Su-etena hausteko arriskua erreala izan bada ere aste guztian zehar, adostasun batera iristeko bidean dira bi aldeak: bahitu gehiago askatuko lituzke Hamasek, laguntza Gazara sarrarazteko bidea ez oztopatzeko "promesa" egin duelako Israelek. Arabiar Ligako herriek... [+]


Atzoko filosofoen oraina hausnartuz

Epistemologia, edo ezagutzaren teoria, filosofiaren arlo nagusietako bat da, eta historian zehar garrantzizko eztabaidak izan dira gure ezagutzaren mugen eta oinarrien inguruan. Honen baitan bi korriente indartsu topatzen dira, ezagutzara iristeko bide ezberdinak proposatzen... [+]


AHTrako desjabetze mehatxuen aurrean Aralar zulatzeari alternatibak daudela gogorarazi dute ekologistek

Nafarroa eta Ezkio-Itsaso lotuko lituzkeen alternatibak Aralar barnean 22 kilometroko tunel bat zulatzea suposatuko luke, eta 1.300 milioi euroko kostua izango luke. Lotura hau igaroko litzatekeen herri ugarietako udalek nahiz bizilagunek, ordea, lanei ekiteko eduki beharreko... [+]


Raimundo El Canastero taldearen aurkako epaiketa atzeratu dute, akusazio larriagoak egotzita

Asteazkenean izan behar zuen epaiketa dataz aldatu dute Lizarrako alkateak azken momentuan jarritako helegite baten ondorioz. Orain taldeari "gorrotoa sustatzea" ere egozten zaio eta lau urterainoko kartzela-zigor arriskua dute kideek. 


Zentral nuklearren itxiera atzeratzeko PPren ekimena onartu du Espainiako Kongresuak

Junts eta ERC abstenitu egin dira bozketan eta popularrek aurkezturiko ez-legezko proposamena aurrera atera da, PP, Vox eta UPNren botoekin. 2027 eta 2035 urteen artean ixtea aurreikusten diren Espainiako Estatuko zazpi zentral nuklearren bizitza erabilgarria handitzea ekarriko... [+]


“Botere judizialaren injerentzia” salatu dute Donostian, udaltzainen euskara eskakizunen auziaren harira

Euskarazko B2 eskakizuna zuten bi udaltzain lanpostu baliogabetu zituzten epaileek iazko urtarrilean, euskara eskatzea "diskriminatzailea" izan zitekeela iritzita; eta aitzineko astean, Donostiako Udalak aurkezturiko helegitea ez aztertzeko erabakia hartu du EAEko... [+]


Erakundeen erantzukizuna haurrak babestean

Getxoko Epaitegiak Europa ikastetxeko 4 urteko haurren kasua artxibatu izanaren berri izan dugu aste honetan. Horrek zera galdetzera garamatza: instantzia judizialak,  polizialak… prest al daude haurren eskaerei erantzuteko? Benetan babesten al dira gure adingabeak... [+]


“Hezkuntza sailburuaren determinismo teknologikoak kezkatzen gaitu: bai ala bai sartu behar da, modu akritikoan”

Teknologien erabilera eztabaidatzen ari dira Eusko Legebiltzarreko Hezkuntza Batzordean, eta horretarako hainbat aditu eta eragile ari dira batzordean beren ekarpena egiten. Ikastetxeetan mugikorra debekatzeko araudi orokorra eskatu duen Altxa Buruako arduradun taldearekin hitz... [+]


AEBek eta Errusiak diote Ukrainako gerra amaitzeko negoziazioei heltzeko prest direla

Trumpek eta Putinek ordu eta erdiz hitz egin dute telefonoz. Biek hala biek baieztatu dute ados direla Ukrainako gerra amaitu dadin "elkarrekin lan egiteko", baina argi utzita Ukraina 2014ko mugetara itzultzea ez dela "errealista". Zelenskyrekin ere hitz egin... [+]


2025-02-13 | Axier Lopez
Balea eta izurde sarraskiaren aurkako boikota

Faroe uharteetan, Ipar Atlantikoko artxipelago bat, Danimarkaren kontrolpean, urtero ehunka zetazeo hiltzen dituzte –normalean milatik gora–. Batzuek "tradizioa" deitzen diote, hainbat mendetako antzinatasuna duelako. Baina odolez gorritutako hondartzan... [+]


2025-02-13 | Gedar
Errusiako gasa Europara itzuli da, TurkStream bidetik

Ukrainako fluxua eten ostean, Errusiako gasa jasotzen jarraituko duela iragarri du Eslovakiak, eta Transnistriak uko egin dio Europaren "laguntzari".


GUET Gasteizko Unibertsitateko Emakume Taldea
“Nola da posible irakasleak EHUn jarraitzea? Urteak daramatza erasoak egiten, eta jakina zen”

Gasteizko Campuseko Filologia Hispanikoko irakasle baten aurkako salaketen berri izan bezain azkar, asanblada irekia egin zuen GUET Gasteizko Unibertsitateko Emakume Taldeak. Aste bakarrean “hamarnaka” salaketa eta testigantza berri jaso dituzte. Irakaslearen... [+]


Aski Da mugimendua Irungo Udalarekin bildu da: hizkuntza politika berri baten lehen urratsak?

Gabonetako argiak pizteko ekitaldia espainolez egin izanak, Irungo euskaldunak haserretzeaz harago, Aski Da! mugimendua abiatu zuen: herriko 40 elkarteren indarrak batuta, Irungo udal gobernuarekin bildu dira orain, alkatea eta Euskara zinegotzia tarteko, herriko eragileak... [+]


1936an kontzentrazio esparru izandako Pequeña Velocidad pabiloia mantendu egingo dute Irunen

Irungo tren geltokian, Aduanaren eraikinaren atzealdean dagoen Pequeña Velocidad pabiloiak zutik jarraituko du, 1936ko gerraosteko giltzapetze-sistema beldurgarriaren lekuko gisa, talde memorialisten borrrokaren ondorioz. Pabiloia frankistek erabili zuten 1936tik 1942ra,... [+]


Eguneraketa berriak daude