Bada gizaterian alderik franko gauzak ulertzeko edo ikasteko gaitasunari dakionean, eta ez naiz bakarrik ari Greziako jakintsuen eta ni bezalakoen artean egon daitekeenaz. Dena dela, bada ere adimen kontuetan besteok izaten ditugun arazoak baino gehiago duenik, eta pertsona horiei, besteok, "adimen urriko" edota "atzeratuak" deitu ohi diegu. Bada, hain zuzen pertsona horiek gugandik jasan beharko zuten laguntza zekarren kontura ZERUKO ARGIAk bere azkenengo orrialdean. Nonbait 1972 hartan "Atzeratuen eguna illaren 23an" zen. Eta Lapatx izenpetzen zuenak "Lantoki beharra azientzat" zegoela gogorarazi nahi zien hura irakurriko zuten guztiei.

Oker ez banago, Gipuzkoa aitzindari izan zen besteok baino ulermen eragozpen gehiago dutenen eskubideak defendatzeko orduan, eta ez bakarrik Euskal Herrian. Pertsona hauek ganbaratan ezkutaturik edukitzen ziren garaiei bizkarra eman, eta martxan jarri ziren zenbaitzuk, arazoa kalera atera eta gizarteratzeko. Horregatik esan ahal izan zuen Lapatxek: "Or dago, atzeratuentzat, Patronato San Miguel. Baiña au ez da beti or geldi ditezen. Gizarterako eta lanerako gertu ditezen eskola besterik ez da".
Nolanahi ere, zera azpimarratu nahi zuen artikuluaren egileak, daukaten adinerako izan ohi den ulermen gaitasuna baino gutxiago duten pertsonek "gizartean eta lantokian txertatu eta itsatsi" behar dutela, eta hori egitea ez zela batere erraza. Arrazoiak? Askotxo...
"Egin ditugu ahalegin batzuk, baiña ez dute eman uste zen ondoriorik. Ez, atzeratuen erruz edo moztasunez, gizartearen erruz baizik. Gizartea ez dago oiek hartzeko gertu, gizartea bera dago atzeratua, gizartea bera da ezjakiña".
Halako salaketa larria garbi azaldu beharra zegoen, noski. Eta Lapatx horretarako prest zegoen: "Sartu ditugu lantegi batzuetan, baiña langilleek ez dituzte ondo artu. Langille guziak aztoratu izan dira onelako bat ondoan ikusi dutenean. Ez dute giro jator bati eusten jakin. Ez dute nagusi gehienak ere bihotzik agertu. Ateak itxi dizkiete onelakoei".
Hori guztia egia baino ez zen, eta ez zeukaten zertan ezkutatu nahian ibili beharrik. Dena den, zorionez, bazen bestelakorik ere: "Onartu dituzte batek edo bestek. Baita langilleak gertatu ere onelako lagun bat jator artzeko" eta… ondorioz, "ederki erantzuten ari dira atzeratu auek giro ona, bihotz zabala eta esku egokia aurkitu dituzten tokietan".
Horrez gain, "ondo erantzuten dute lantegian sartu aurreko prestaeran. Toki askotan lan egin dezakete Gipuzkoako lantegietan, esku-lan askoko lantegiak bait dira. Eta atzeratu oiek gauza dira eta gai, leku askotarako. Oso ondorio onak ematen ari dira kanpo errietan, ongi eratutako lantegietan. Lanaren bidez osatu behar du atzeratuak. Ortarako bere askatasuna eta nortasuna aitortu behar zaizkio. Bere dohaiak, joerak eta gogoa ezagutu behar dira. Eta bakoitzari ondoen datorkion lekuan lanean jarri".

Lantegi berrien premia zegoen, ordea. "Lantokietara joan behar lukete Patronatotik hogei-ta bat urtetik gorakoak. Bestela lan-aurreko presteran dauden gazteagoentzat galera dator. Kaltegarri litzake alde guztietatik ere etxera bidaltzea. Etena geldituko litzake beren eziera. Orregatik bidezko eta beharrezko iruditzen zaigu jarraipen bat. Eta jarraipen ori lantokia da.
Elkarte bat sortu zan ortarako ikastaroaren asieran. Onen lanei esker, Bergarako dominikoen tailerretan zortzi sartuak dira, eta beste orrenbeste sartuko dirala uste dugu laister. Eskoriaza eta Eibar aldetik, Fagor, Copreci eta Santalaitz lantegietarako lanak egiten dituzte. Pozik eta txukun egiten dituzte lantegi auek agindutako lanak. Zaillagoa da Donostia aldeko arazoa konpontzea. Baiña artua dugu Zorroagan emengoentzat etxea. Ikastaroaren bukaerarako amaitua egonen da".
Lanpostu horiek "Atzeratuen aldeko Gipuzkoako elkarteak" eratu omen zituen. Baina gehiago behar zen, eta Lapatxek gizarte osoa lotu nahi zuen zereginera:
"Ez da aski gurasoek, Aurrezki Kutxak eta erakundeak bakarrik erantzutea. Gizarte osoak, Erri osoak eskuartu behar luke, bakoitzak orrenbesteko batez lagunduz. Onela, bakoitzak zerikusia eta erantzunkizuna izango luke arazo ontaz. Ez litzake batzun zeregiña bakarrik izango. Danak izango lukete gutxienik itza batzar nagusietan. Lan-itun eta tratuak ere antolatu beharko lirake. Lantegitik lantegira egingo litzake tratua. Bigarrenak ez ondo artzera, berriro lehenengora itzuliko litzake. Eskupeko eske ibiltzea baiño jatorragoa iruditzen zaigu era ontara gauzak moldatzea. Egia bai da esaerak diona: ‘une bateko gosea bakarrik kentzen diozu arrai bat emanda, bizitza guztiko jana eskeintzen arrantzan erakusten badiozu’. Lan egiteko eskubidea du atzeratuak beste guztiak bezalaxe. Ez da guk errukiz ematen diogun zerbait. Lanaren bidez ez bada, ez da osatzen iñor. Beharrezkoa du atzeratuak ere lana osatzeko. Danok eldu behar diogu orpo-orpotik arazo oni. Ez diogu uzkur egin behar. Guztion erantzunkizuna da"