Ibilbide honen hasiera zistertarren Irantzuko monasterioa (XII-XIV. mendeak) izango da, Abartzuzako udalerrian eta Lizarratik gertu. Borgoñako monasterioetan oinarrituz bailaratxo idiliko batean eraikia, jainkotegiak oin errektangularra eta hiru barneluzego ditu; sabaia gurutzeriakoa da. Klaustroa (begiratu iturriaren inguruko arkuak) jatorriz XIII. mendekoa da, baina berreraiki egin zuten. Kapitulu gela eta tximinia handiko sukaldea (gurutzeriako sabaiekin) ere aipatzeko modukoak dira. Kanpoaldean gurutze ikusgarri bat ere bada. Zabalik dago egunero 10:00etatik 14:00etara eta 16:00etatik 20:00etara. Helduentzako sarrera 300 pezetakoa da; umeena 250 pezetakoa.
Herrirantz itzuliz, errepidetxo atseginaren ondoko atsedenlekuaren eta gurutze monumental baten ondotik pasako gara, Abartzuza bera harrapatu baino kilometro erdi lehenago. Herriko bidegurutzean eskuinerantz joko dugu.
Hemendik 7 kilometrora zuzen joanez, Lizarran sartuko gara, zuzen eta ezkerrerantz zentruan sartuz. Osotasun monumental aberatsa, merinaldeko hiriburuak Erdi Aroan izan zuen garrantzi zibil eta erlijioso handiaren ondasun ugariak erakusten dizkigu, batez ere Rua auzo monumentalaren inguruko jauregi eta tenplu ugariek.
Monumentuz josita ageri zaigun auzo honen ondotik, Logroñorako errepidean, kilometro pare batera eta Aiegiko udalerrian Iratxerekin egingo dugu topo, eraiki zen moduan (ondorengo erreformarik gabe) ailegatu zaigun monasterio bakarretakoarekin.
Benediktarrek fundatua, X. mendean dagoeneko existitzen zen. 1045ean penintsulako erromesentzako lehen ospitala izan zuen, eta XI. mendean Santa Maria la Real eliza altxatzen hasi ziren (absideak, leihateria, apezpiku baten hilobia eta dorre herreriarra azpimarragai). Klaustro plateresko ederra XVI. mendekoa da. Zabalik dago astegunetan (abenduan, astelehenetan eta astearte arratsaldetan ezik) 9:30etatik 13:30etara eta 17:00etatik 19:00etara. Asteburu eta jai egunetan 8:30etatik 13:30etara eta 16:00etatik 19:00etara. Sarrera doan.
Monasterioaren ondoan Ardoaren Museoa duzue eta oso hurbil Jurramendi edo Mendixurra, karlisten mendi ikusgarri eta erdi sakratua.

Euskal Herriko jai askotan dantzatzen den Larrain dantzaren jatorria herri honetan dago. Bertako gaiteroek ere ospe handia izan dute betidanik, bertako folklorea mantentzen jakin duen herriaren seinale. Baina batez ere, Lizarraren gaur egungo garrantzia izen bereko merinaldearen buru eta nafar erdi-mendebaldeko hiri nagusia izatetik datorkio, eta protagonismoa azkenaldian, bertan sinatutako itun politiko garrantzitsuagatik.
Horrez gain, Urbasa eta Andia mendizerren pean egoteak ingurune ederretaz gozatzeko aukera eskaini dio (Urederraren sorburu izugarria kasu). Azkenik, edo agian lehenbizi, Lizarra historia eta monumentuz beteriko hiria da, azken mila urteetako gorabeherek utzitako arrasto aberatsa.

Santxo Ramirez Erregeak XI. mendean fundatua, Santiagoko Bidea bertatik pasatzeak garapen handia jasatea eragin zion. Horrela, populatutako burgo berriak eraiki ziren, 1266. urtean gune bakar batean batu zirenak. Horrenbestez, Erdi Aroan hiria garrantzi handia izatera iritsi zen, bere urrezko garaia biziz.
Ordudanik, eta azken urteak arte, garrantzi historiko gehieneko gertaera XIX. mendean izan zen, karlisten gotorlekurik nagusienetakoa bihurtu zenean. Gaur egun, merkataritzaz (bere ekonomian betidanik garrantzitsua) eta industriaz arduratzen den hiri monumentala bihurtu da.

Lizarra Ega ibaiak sortzen duen eta hegoaldera begira dagoen meandro baten barrualdean kokatzen da, poltsa baten barruan bailegoen. «U» moduko horren eskuinaldean (ekialdean) auzo monumentala barreiatzen da (antzinako frankoen burgoa), ibaiaren bi bazterretan zehar (batez ere hiri gehiena kokatzen denaren beste aldean, hots, "poltsa"ren kanpoaldean). San Pedro Ruakoa, auzo oso hau, monumentu izendaturik dago.
Horrela, hirian zeharreko ibilbidea Turismo Bulegotik oso gertu dagoen San Martin plazatik hasi dezakegu. Hau Iruñea eta Logroño arteko errepidearen alboan dago, ibai gaineko zubiaren parean eta auzo osoaren erdigunean kokatzen da. Plazaren erdian Berpizkundeko Txorroen Iturria ikus dezakegu, XVI. mendekoa. Plaza honetan antzinako udaletxe barrokoa da nagusi (XVII. mendekoa). Gaur egun epaitegi funtzioa du.
Honen aurrean Rua luzatzen da, auzoa zeharkatzen duen kale nagusia. Udaletxe zaharra aurrean dugula, eskuinaldean San Pedro Ruakoa elizara igotzeko eskailerek eta tenpluak berak sortzen duten osotasun ikusgarria agertzen zaigu. Ilunabarreko argi leunaz inguru honek itxura ederra hartzen du.
Eliza-gotorlekuaren aurrealde polita (arku polilobulatuan arreta jar ezazue) XII. mendearen azken urteetakoa da, erromanikoa. Dorre garaia defentsa funtzioarekin eraiki zen barrualdean, trantsiziozko (XIII. mendea) abside eta alboko sabaiez gain, erromaniko eta gotiko estilotako irudi multzo garrantzitsua miretsi dezakegu. Azkenik, bi galeria besterik gordetzen ez dituen klaustro erromanikoa azpimarratu behar dugu, XII. mendearen azkenetakoa hau ere.
Berriz ere eskailerak jaitsiz, Ruaren jarraipena den San Nikolasen hasieran, Nafarroako erromanikoaren eraikin zibil bakarra dugu: XII. mendeko Nafarroako errege-erreginen jauregia. Antso Jakintsuak altxarazi zuen. Leihoak eta kapitelak nabarmentzen dira, eta gaur egun Gustavo de Maeztu Museoaren egoitza da.
San Nikolas kalea segitzen baduzue Gaztelako ate edo sarrerara iritsiko zarete, eskuinerako lehen kale ahoan, eta dagoeneko errepide orokorrean ezkerrera Rocamadorreko Andra Mari. Eliza honek, XII. mendeko abside erromanikoa eta Ama Birjinaren irudia izan ezik, beste guztia XVI. mendeko barroko estiloan egina du.
Leku beretik itzuliz, hasierako San Martin plaza igaro ostean, segituan San Kristobal jauregia ikusiko dugu, ezkerraldean. XVI. mendeko eraikin plateresko honen barruan (gaur egun Fray Diego kultur etxea) Berpizkundeko estiloko patio atseginari bisitaldia egin diezaiokegu.
Pixka bat aurrerago, Erdi Aroko itxurako armarridun etxeen artean paseatuz, Gobernadorearen jauregi dotorera iritsiko gara, barrokoaren hasierakoa (1613). Kalea amaitu eta berehala, ibai gaineko Kartzelako zubia dugu, 1873an suntsitu zuten erromanikoaren berreraikipena.
Zeharkatu aurretik, eskumaldean dugun Santo Domingo elizaraino igo gaitezke, gaur egun jubilatuen egoitza. Alboan Gazteluko Santa Maria Jus eliza erromaniko-barrokoa du, antzinako juduen sinagogaren gainean eraikitakoa. Azkenik, ibaiaren alde hau bukatzeko, aurrealde gotikoa duen Hilobi Santua bisitatuko dugu.
Atzera egin eta lehen aipatutako Kartzelako zubia igaroz (begira zein ederki geratzen diren ibai gaineko etxe multzoak) hiriko gunerik handienean sartuko gara. Ezkerreko Ruiz de Alda kale monumentala hartuz gutxira San Migel eliza dagoen plazatxora iritsiko gara. XII-XIV. mendeko eraikin erlijioso honek lehenbizi ikonografikoki oso aberatsa den aurrealde erromaniko berantiarra erakusten digu, eta jada barnean, XV. mendeko Santa Anaren erretaula eta Ama Birjina erromanikoa.
Ekarri dugun kalea segituz hiriko merkatal gunean sartuko gara, kale nagusia eta Inmaculada pasealeku paraleloaren inguruko kaleek osatzen dutena. Gu zuzen dugun kale nagusiaren eskuinaldeko Foruen plazan sartuko gara, bertan San Juan eliza dugu-eta. Ate gotiko bat du eta bestea erromanikoa, aurrealdea mende honen hasiera arte ez zen amaitu. Barruan erretaula azpimarratuko dugu.
Foruen plazatik Labriteko Juan kalera eramaten duen izkinatik ateraz gero, laster San Pedro Lizarrakoa tenplura iritsi gaitezke, herria bera baino zaharragoa dena (1024koa gutxienez). Pixka bat harantzago, berdegune batean Puy-ko Andra Mari eliza aurkezten zaigu, 1951koa baina XIV. mendeko Ama Birjina gotikoa gordetzen duena.
Berriz ere San Pedron, eskuinerantz ibaira hurbilduko gara, tartean Erretiratu edo Recoletotarren monasterio ondotik pasatuz. Azkenik, ibai-meandroaren barnealdean dagoen pasealeku atseginaren ondoan, eta eraikin erlijioso eta zibilen zerrenda luzeari amaiera emanez beste bi ikus genitzake: Santa Clara eta San Benito monasterioak. Amaitzeko, ibilbide monumental luzearen ostean, ongi etorriko da berdegunean atseden hartzea.