XX.MENDEKO HIRUGARREN DIMENTSIOA
Bi hitz horien arteko esanahi desberdintasuna ezagutu nahi duenak, urriaren 21a arteko epean Gasteizko Vital Kutxa aretora gerturatzea du egokiena. «Eskulturaren iraultza XX. mendean» izenburupean 27 artisten maisu lanak bildu dituzte, eskultura modernoaren bilakaeraren erakusle. Eta irakasle. Bildutako ia 60 lanekin unitate didaktiko bat osatu baitute. Obrak kronologikoki antolatu eta testu osagarriez lagundu dituzte, bisitariak, begi aurrean dituen harri eta metal puska landuez haratago, ehun urte horietan eskultura munduan izandako aldaketa handia ikus eta uler dezan. Britainia Handia, Estatu Batuak, Italia, Espainia eta Frantziatik ekarri dituzten piezak ez dira tamaina handikoak, erakusketaren koherentzia mantentzeko, batetik, eta eskultura erraldioek garraio eta espazio arazoak eragingo lituzketelako bestetik. Dena den, obra txikiak izanik ere, ez zaie erraza gertatu izen handiko hainbeste artisten handiren obrak biltzea. Rodin, Arp, Picasso, Miro, Txillida, Oteiza... Horien guztien lanak areto bakar batean erakustea ez da egunero egiten den gauza. Eta ez dirudi erakusketa hau Gasteiztik kanpo beste inon ikusteko aukerarik izango denik.
Aldaketaren lehen urratsak Auguste Rodin frantziarraren eskutik, edo hobeto esanda, bere eskuekin egindako lanetatik etorri ziren, XIX. mendea amaitzear zela. Giza irudiekin lanean jarraitu zuen Rodinek. Baina ordurarte gorputz biluzia testuinguru mitiko, klasiko edo literarioetan soilik onartzen zenean, hark gizabanako arrunta biluztu zuen brontzean. Edozein gizakiren jarrera azaltzen zuen, gorputzaren irudia desmitifikatuz, eta bere garaikideen artean eskandalua sorraraziz.
Rodin ez zegoen bakarrik, hala ere, eta beste eskultore batzuek ere ekin zioten mendearen hastapenetan bidea zabaltzeari. Rodriguez edo Rosso horren adibide dira, baita Aristides Maillol frantziarra ere. Rodinen lanean sinbolismoa nabari bazitekeen ere, mugimenduko eskultura adibide nagusia Maillol eta bere emakumezko gorputzak direla esan daiteke.
Sinbolismoa aipatu dugu, baina abangoardiako beste mugimenduek ere izan zuten emaitza eskultorikoa. Expresionistek Afrika beltzaren eragina ekarri zuten, futuristek mugimendua erantsi eta konstruktibistek, aldiz, espazio egituratuak. Eskulturaren ikuspuntu aniztasuna kubisten eskulturen planoek ekarri zuten eta horren adibide mordoa dago bildurik Gasteizko erakusketan: Archipenco, Lipchitz, Picasso... Berezko estiloa landu bazuen ere, kubistetara iritsi garen honetan, ezin ahaztu Julio Gonzalezen lana. Batetik, bere lan ugarik kutsu kubista nabaria du (aurreko orrialdean ipinitako adibideak, esaterako); bestetik, Picassok espainiarra izan zuen maisu eskultura kontuetan.
Vital Kutxan topatu daitekeen artistarik garrantzitsuenetakoa Jean edo Hans Arp alsaziarra da (Jean frantsesez idazten zuenean; Hans alemanez idatzitakoa sinatu behar zuenean). Margolari, poeta eta eskultore, abangoardiako makina bat mugimendutan parte hartu zuen. 1912an «Blau Reiter»eko expresionistekin batu zen. Hamarkada horren erdialdera abstrakziora jo zuen eta 1916an, Zurichen, mugimendu dadaistaren fundatzaileetako bat izan zen. Ordutik aurrera bere estiloa kurbaz beteriko abstrakzioan oinarritu zuen.
20ko hamarkadan Parisera joan zen bizitzera eta han surrealistekin egin zuen bat (Gasteizko erakusketan, mugimendu honetako beste artista garrantzitsurik ere bada; horren lekuko lerro hauen gainean ipini dugun Daliren eskultura). Egurrezko erliebe margotuak eta kartoizko eraiketa umoretsuak landu zituen garai hartan. Vital Kutxa aretora «Forma» izeneko bere lan bikaina ekarri dute.
Zaila da Alberto Giacometti italiarraren lana mugimendu jakin baten barruan kokatzea, baina ukaezina, era berean, XX. mende aldakorrean utzi zuen arrastoa. Aurten betetzen da gainera bere jaiotzaren mendeurrena, eta Gasteizera bere lana ekartzea lortu dute, eragozpenak eragozpen. Izan ere, Giacomettiren beste bi eskultura ekartzeko negoziazioak itxita zeudela, Suitzako Giacometti Fundazioa finantza ustelkeria kasu batean nahasi eta gobernu suitzarrak muga itxi zien italiarraren arte lanei.
Giacomettik tradizio zaharretatik edan zuen (Erdi Aroko eskultura, Egiptokoa...), baina natura eta ingurua izan zituen iturri, nagusiki. Bere ikerketa lanen ondorioz, irudiak muturreraino luzatu zituen Borgonovokoak, estilo arin eta hauskorra erdietsiz. Horrela, eta artistak berak bere lan piktorikoaren garrantzia erreibindikatu bazuen ere, eskultore gisa markatu zuen joan berri den mendea.
Vital Kutxako erakusketako piezak «harri bitxi»tzat jo ditu Marisa Oropesa komisarioak, bere tamaina txiki eta garrantzia handiarengatik. Azkenean, nolabait, XX. mendean hiru dimentsiotako formak sortzearen arteak emandakoaren maketa baten aurrean gaude. Pribilegio bat
Prostituzioan aritzera behartuta zeuden lau emakume askatu dituzte Donostian eta Gasteizen, eta giza salerosketa leporatu diete operazioan atxilotutako bi emakume eta gizon bati. Biktimen salaketari esker hasi zuen ikerketa Ertzaintzak. Atxilotuak Ertzain-etxera eraman dituzte... [+]
Aixeindar enpresak haizea neurtzeko 82,5 metroko dorre meteorologikoa instalatua du 2023tik Analamendin. Dorrearen egonkortasuna eta segurtasuna bermatzeko, lurrera altzairuzko hainbat kablerekin ainguratu zuen enpresak. Arabako Mendiak Aske elkarteak salatu du hegaztiek... [+]
Zeurea ez dela –eta ez duela izan behar– deritzozun herrialde bateko gertakari historikoa izan al daiteke nonbaiteko festa nazionalaren sorburua? Bai, horixe. Gertatu ere gertatzen da Taiwanen: “Hamar Bikoitzean”, alegia, urriaren 10ean ospatzen da... [+]
"Duintasuna urratzerainoko gertakariak" sarri errepikatzen direla seinalatu dute egoitza horretako senideek Arabako Foru Aldundiari bidalitako gutunean. Aldundiak dio egoera ez dela "hain larria".
Euskal Herriko hainbat zentro teknologikotako ordezkariek parte hartuko dute euskarazko ahots teknologiaren egoera eta etorkizuna aztertuko dituen mahai-inguruan, Jon Torner ARGIAko kazetariak gidatuta. Topaketa urriaren 17an izango da, Donostiako San Telmo museoan egingo den... [+]
Urri hasieran kaleratutako EHUko irakaslearen inguruko txosten bat egiteko eskatu dio Fiskaltzak Ertzaintzari. Kasuaren nondik norakoak sakonki ikertzeko eta gorroto deliturik egon den ala ez aztertzeko helburua du, salaketa jartzea erabaki aurretik.
Gazteei PFEZa murriztea edota zenbait kasutan deuseztatzea proposatu du Portugalgo Gobernuak, baina momentuz hizpidea baino ez du ipini, ez baitago argi aurrekontuak onartu ahalko dituen, gobernua osatzen duten alderdiek ez baitute-eta gehiengo parlamentariorik. Espainiako... [+]
Catering-enpresarik gabe jardun nahi duten eskolentzat bestelako eredu bat arautzea adostu zuen Eusko Legebiltzarrak 2019an. Horren ordez, catering-enpresen bidezko zerbitzua ematera derrigortzen ditu ikastetxeak Eusko Jaurlaritzak berriki argitaratu duen aginduak. Bitartean,... [+]
Urriaren 14an 91 urte bete dira bilbotar idazlea jaio zenetik. Errota gorria poema eta idazleak dedikaturiko argazki bat Jon Kortazar EHUko katedradunaren esku utzi ditu Zubiri Moragues familiak. Orain arte ezezaguna zen olerkia laster argitaratuko dutela ziurtatu du... [+]
Hondakinak tratatzeko Artaxoako plantara Zubietako erraustegitik milaka tona lixibiatu modu ilegalean eraman izanaz galdetu dio EH Bilduko parlamentari Mikel Oterok, Eusko Jaurlaritzako Industria, Trantsizio Energetiko eta Jasangarritasun sailburu Mikel Jauregiri. Iragan... [+]
Herritarrengandik sortu eta hiru hamarkadaz eraikitako harremanaren ondotik, Hego Lapurdi eta Goierriko bi herri hauen arteko senidetze edo birazkatze ofiziala egin dute igandean Urruñako plazan. 30 urteko mugarri, egun «historikotzat» jo dute Filipe Aramendi... [+]
Stellantis multinazionalak Mecaner lantokia itxi eta 148 behargin kalean utzi ditu Urdulizen (Bizkaia); horren aurrean, "Mecaner Herriarentzat" alternatiba ekosoziala sortu dute hainbat eragilek. LAB sindikatuko Iraide Juaristik eta Jauzi Ekosozialeko Aitor Gallastegik... [+]
1944an, Stauffenberg-en agindupean, Hitler bonba batekin hiltzen saiatu ziren, soldadu eta herritar alemaniar batzuen artean prestatutako ekintza baten. Hurrengo hilabeteetan naziek 90 pertsona exekutatu zituzten ekintza haren ondorioz.
Gasteizko Izaskun Arrue Kulturguneak (IAK) eta UEUk elkarlanean Euskaldunentzako Jabetze Eskola martxan jarriko dute, euskaldunok ahaldundu, eta ondorioz, jendartea eraldatzeko asmoz. Aurkezpen hitzaldia urriaren 30ean egingo du Garikoitz Goikoetxeak. "Hizkuntzaren... [+]
Ezagutza eta erabilerak, biek, egin dute atzera Galiziako Estatistika Institutuak jakinarazitako azken datuetan. Galera handiagoa da adin tarte gazteenetan. 5 eta 14 urte artekoen herenak adierazi du galiziera gutxi edo batere ez dakiela.