Emile Larre idazle gisa plazaratu zaigu berriz ere. Baigorriko Bastida auzoko Belarreako baserrikume hau 1926an sortu zen. Orduz geroztik Iparraldeko herri eta plaza asko ezagutu du. Bastidako plazan pilotan ikasi zuen lehenik, ondoko Urdoze auzoan eskolan ikasi gero. Handik Uztaritzera joan zen; lehen Seminariora. Piarres Lafitte izan zuen maisu, honek seinalatu zion bizibidea hein batean. Soldadutza Bordelen egin zuen erizain gisa. II. Mundu Gerra garaia izaki, alemanen ondoan bizitzea suertatu zitzaion. 1945ean Baionako Seminario handira joan zen eta 1951n eman zuen lehen meza. Predikari, pilotari, kantugile edota bertsuemaile eman du mende erdi bat luze; herriz herri, plazarik plaza.

Emile Larre baigorriartzat jo izan dugu eskuarki. Orain, autobiografia honen bidez, haratago joan gara; Baigorriko mendietan goiti, Belarrea etxalderaino:«Etxea biziki garrantzizkoa da. Enetzat etxea baita lehen: etxeak egin nau, etxeari esker naiz egin eta giristino ere bilakatu. Aldi batez, Bastida auzo ttipian egin naiz, hori da enetzat herria. Eliza Bastidan eta eskolaUrdozen ezagutu ditut. Baigorri sei kilometroetan genuen eta ez nintzen hainbat baigorriarra. Baigorri baino abantxu lehenago Bidarrai herria ezartzen dut ene bizitzan. Baigorrin frantses giroa sentitzen hasi nuen lehen aldikotz. Konparazione, karriketarrak txisteraz aritzen ziren pilota plazan eta gu, aldiz, eskuz», diosku Emilek.
«Ene artzain-etxolak» liburuaren azalean Belarrea ageri da, Iparla mendiaren magalera. Bastida auzoan goiti, berriz, Larre sendiaren Haitzalde borda dago. Borda horretako pentzeetan eman zuen Emilek haurtzaroa. Liburuaren izenburua, berriz, bere bizitzaren metafora da:«Artzainak aipatzean, bizitzan ezagutu ditudan pertsonak izan ditut gogoan. Etxolekin, berriz, ibili ditudan herriak ezagutzera eman izan nahi ditut».
Hazparne, Urruña, Aiherra, Irisarri eta Donibane Garazin -gaur egun- aritu da apaiz lanetan. Zerbitzu ugari eskaini du gizaldi erdi batean. Aiherra herrian zegoela (1975ean) izendatu zuten euskaltzain oso; Rene Lafon hizkuntzalariaren tokia hartu zuen. Euskaltzaindiako herri literaturaren batzordean dago, Antonio Zabala batzordekide duelarik. Honek eman zion adorea bere biografia izkiriatzeko:«Norbera dakienaz mintzo da. Ni naiz ene buruaz gehien dakiena. Haatik, ez nekien nola hasi, zer moldea eman liburuari. Hori izan zen ene lehenbiziko kezka».
«Herria» kazetan izkiriatzen du oraindik ere, Iparrraldeko euskararen ezagule eta erabiltzailearen eredua izaki, bere izkribuak biziki laudatuak dira:«Liburua ene etxeko euskaran behar dut idatzi, pentsatu nuen. ‘Herria’ kazetan etxeko euskararen kutsua ematen diot pixka bat, baina kutsu zabalago bat ere ematen diot denek irakurri behar dutelako. Liburuan Belarrea eta Bastidako euskararen hautua egin dut. Ene burua lasai sentitu dut, arrunt goxoan sentitu naiz; horrek lagundu nau naturalki izkiriatzen».
Haurtzaroko bizipenek leku zabala dute liburuan, jostetek berealdiko tokia izan zuten gure solaskidearengan. Haatik, mundu hura, engoitik liburuan baino ez ote dagoen irudipena hartu dugu. Hots, mundu hura joana dela, jagoitik ez dugula gehiago ezagutuko:«Haur denborako bizimoldeak dituzu, aspaldiko gauzak dira, haurtasuna berritu dut liburua idaztean. Mundu hura ez da oraingo bera, bistan da. Belarreatik 100 metrora badira haurrak euskaraz ez dakitenak, eta hori izugarria da». Horrela izanagatik, Emilek ez du bere haurtasunaz zaharkeri bat bezala mintzatu nahi, euskaltasuna gaurkotasunez bizi baitu berak eta bere etxekoek ere bai:«Zorionez eta jainkoari esker, nire ilobek ene jite hori gorde nahi izan dute, Belarrean euskaraz egiten da, ene sortetxean nahikari hori atxiki dute, beharrik».

Baigorriko pilotariek «Zaharrer Segi» izena eman zioten herriko pilota elkarteari, eta halaxe du izena egun ere. Iparraldeko bizitzan eta gizartean badago gizaldiz gizaldi atxiki den ele gako bat: «segida» hitza. Etxealdearen segida, arbasoen bizimoldearen segida, kulturaren segida, hizkuntzaren segida:«Atx! Hitza badago, baina hitza ez da aski. Ez Baigorrin soilik, Garazin edota hiru lurraldeetan euskal kulturari segida ematea nekeza da. Baigorri eta Garazi eskualdeetan, konparazione, errugbia nagusitu zaio pilotari. Hori da ene kezka handiena, burutik buru ezin itzali dezakedana, ene mina hori da. Nik baietz, segida badela erran nahi nuke, baina aski indarrik ba ote da?».

Orduan gizartea elizkoia zen erabat. Familia laborari ia-ia bakoitzetik seme bat seminariora joan ohi zen; herri bakoitzean apaiz bat zegoen. Egun, kasu, lau apaiz dira Garazi eskualdeko 11 parrokietan. Apaiza izatearen kariaz galdetu diogu Emileri:«Ba al dakit nik nihaurek? Gauza horiek zailak dira erantzuten. Alabaina, erraiten ahal dizut ez nuela apaiza bidean sartzeko hertsatu ninduenik izan. Aita-amatxiek bide horretan abiatzeko nahikaria ene baitan neramala erraiten zuten».
Haurridetako zaharrena bera zen eta orduan zaharrenak hartzen zuen etxearen segida:«Zaharrenak behar zuen etxeari lotu, eta kezka hori ibili nuen ene baitan nehori erran gabe. Kezka handia izan zen enetako hori nola konpondu. Ene burua libre sentitu behar nuen. Eskolako beste lagun bat atzeman nuen, etxeko haurride nagusia zela, ni bezala, eta nik bezala apez bidea egin nahi zuela». Mutiko lagun haren etxea aldiz, ez zen arrunt laborari etxea, ez zuten lurrik. Eta bere burua konbentzitzen lanak izan zituen Emilek. Kezka hura emeki-emeki gainditu zuen alta.


13 urte zituela piztu zen II. Mundu Gerra; Uztaritzeko seminarioan zegoelarik. Emileren bizitzan eta orobat Iparraldeko elizarenean berebiziko eragina izan zuen alemanen okupazioak. «Herria» kazeta aitzinetik «Eskualduna» izan zen Ipar Euskal Herriko euskaldunen erreferente eta bilgune. Errepublikarren aurkakoa, tradizionala oso, eta alemanen aldekoa izateaz seinalatua. Gerra garaian itxi zuten. Piarres Lafittek hartu zuen haren segida 1944an. Emile Larrek, berriz, Lafitteren segida hartu zuen 1959an:«Hiru lurraldeak korritu ditut eta herriak ezagutzen eta maitatzen ikasi ere. Eneaz kanpo ikusi nuen lehen lurraldea Zuberoa izan zen; 18 urtetan. Mauleko kolegioaren zaindari lana egin nuen. Bertako kantak, euskara eta herria ezagutu nituen». Ez da harrezkero geldirik izan. Hainbat herri -edo berak dioen gisan- eta etxola ezagutu ditu:«Zazpi urtez barneko misiolari lanetan ere ibili naiz; herriz herri predikari. Jardunaldiak antolatu ditut, Euskal Herria maitatzen ikasi dut eta ‘Herria’ kazetaren zuzendaria izan naiz horri esker». Emileren erranetan, lan horiek denak ohartu gabe egin ditu, bidean bide, elkar ulertu beharrez. Orain, zenbaitetan, batzuei zuberotarrez edo, konparazione, hegoaldeko euskalkiak ez dituztela konprenitzen entzuten die, eta errazkerian erortzen direla iruditzen zaio. Euskara ibilian ikasten dela erran digu Belarrea etxaldean sortutako «artzaina»k: «Bizimolde honek eman dit biziaren gustua, ez naiz ni txoko bateko gizona, ez naiz lagun batekilako gizona, edo adiskide gutxikoa. Jite honek anitz ezagutza emaiten dit. Gazteek erraiten didate: denak zure familiakoak dira, zure auzokoak, denak zure herrikoak!».


Gizon honek elizan hartu zuen egongia, eta egongia honetatik tinko atxiki zaio herriari:«Autobiografia hau zor baten ordaintza duzu. Lehenik aita eta amarenganako, etxekoenganako, haiek egin nautelako. Bigarrenik, ene irakasleenganako eta orobat Euskal Herriarenganako». Liburua bi zatitan emana da, prosaz lehena eta bertsoz bigarrena: «Biziaz kantari» izenburukoa.
Lehen zatiaren azken atalak «Berriz haste balitz» izenburua du:«Errana dut ez diodala erantzun bat eman nahi galde horri, baina ageri da atal horretan eman dudala. Guk egin duguna hor da eta gehiago nahiko genuen egin bizitzaren sail guztietan, euskaldunon eta giristinoen egitekoa baita». Gizon hau ez da gelditzekoa. Asteartero Donibane Garazitik Baionara bidea egiten du «Herria» astekariaren azken ukituak ematera. Elizako kantiken berritze lana hartu zuen orain urte batzuk; Xabier Iratzederren segida hartu zuen nolazpait:«Segida hitza handiegi da enetako kasu honetan. Iratzeder bakarra baita, bere lana apartekoa da; horretarako emana eta konsakratua bizi da Belokeko monastegian». Honela jarraitu du Belarreako semeak:«Elizako kantuetan berritze bat ekarri behar zela erabaki zen azken Kontseiluan. Lehenengo kantuen bidez arimak salbatu behar zirela erraiten zen, horiek hitz handiak dira, baina funtsean zer? Ebanjelioak elkar maitatzea eta laguntzea erakusten digu, baina sozial mailan ere lan egin behar da, eta testuinguru horretan saiatu naiz kantika berriak asmatzen. Ez uste izan lehenengo apezen zeregin guztiak gure gogozkoak zirenik. Gure ideiak berritzearen alde lan egin dugu eta lagunkideen pentsamoldea aldatu da».
Bigarren atalean bertsoak eta kantuak bildu ditu:«Irudimen izpi bat eta asti pixka bat baditudalarik, asmatzen ditut kantuak. Betidanik gustatu izan zait, ene josteta da». Euskaldunok geure barne korapiloak ditugula dio liburuaren pasarte batean. Honatx arrapostua:«Euskalduna baldin bada korapiloak izanen ditu bere baitan, edo ez da euskalduna gehiago. Euskaldunak galdua baitu bere sosegua nolazpait. Euskaraz lan eta bizi dugunon jitea da, eta min hori ez bagenu ez genuke eremu honetan lan egingo, ez zuk, ez nik, ez beste askok»