LIZARRAKO HARITZA
Manuel izeneko bere semea ere Lizarran sortu zen 1891ko irailaren 25en. Manuel Irujo Ollo. Bere aitaren gisa eta Aranatarren itzala horren luzea bailitzan, Urduñako jesuitetan ikasi zuen. Ondoren, Daniel irakaslea zen Deustu eta Salamankako unibertsitatean Zuzenbidea zein Filosofia eta Letrak lizentziatu agiriak eskuratu zituen.
1919, 1921 eta 1930. urteetan ordezkari forala hautatu zuten. Ildo beretik, eta Tolosan, Lizarran nahiz Tafallan bere ogibideari esker bereganaturiko ospeaz baliatuz, 1933 eta 1936 data erranguratsuetan Madrilerako ere aukeratu zuten.
Edonola ere, zoritxarreko 1936ko uztailaren 18a heldu eta erabaki bat hartzeko beharturik senditu zen. Senide hurbilak atxilotu edota fusilatu zituzten. Bera Donostian zela dirudi, eta errepublikaren aldeko jarrera garbia hartu zuen EAJ alderdiko lehendabizikoetako agintaria ere izan zela azpimarratu da, Telesforo Monzon eta Jose Maria Lasartek erakutsiriko norabide berari jarraikiz.
1936ko irailaren 11n errepublikar gobernuan sartu zen. 1937ko maiatzaren 17 eta irailaren 10 artean eta, halaber, urte bereko abendutik 1938ko abuztua bitartez Justizia ministroa izendatu zuten, bertzeak bertze euskal estatutuaren aldeko lan garrantzitsua eginez. 1939ko otsailean Kataluniatik Frantziarat abiatu zen, Agirre lehendakariarekin baterat. Laster Londresen zen, bertan Eusko Kontseilu Nazionala sortuz (1941).
Bigarren Mundu Gerraren ondoren Agirrek 1937an zuen eragina berreskuratu zuela aipatu da hainbatetan. Honela, Irujok protagonismoa galdu zuen, Kontseiluak eta erakunde hark prestaturiko autonomia estatutuak bezala. Izan ere, 1945ean EEBBetarat jo zuen, non errepublika nahiz euskal autonomia zela medio kargu anitz bete baitzuen. Frankismoan, halere, alderdian zuen indarra gutitu zela atzematen ahal da, erraite baterako Leizaola edota Ajuriagerraren boterearen aitzinean.
1977ko martxoaren 24an Hego Euskal Herrirat itzuli eta Nafarroan senadore hautatu zuten, baita herrialde horretako legebiltzarreko kide ere. Bertan zenbait aldizkari, kirol elkarte edota ikastolaren sorreran parte hartu zuen. Nafar hiriburuan, Iruñean hil zen, 1981eko urtarrilaren batean. Laurogeita bederatzi urte zuen.
1937ko militar porrota gauzatu eta ondorengo urteetan, Eusko Jaurlaritzan arituriko partaide batzuen bizitza kinka larrian egon zen. Adibidez, lehendakaria bera herrialde batetik bertzerat ibili zen, Leizaola txiripaz salbatu omen zen Frantzian, eta, horietako une larri batean, Telesforo Monzonen berri izaiteko Afrikako Dakar hirian galde egin beharko genukeen.
Horietako bertze bat, Manuel Irujo jauna, Londresen zen, non Nafarroa barne zuen "Euzkadi"rako konstituzio baten projektua ere prestatu baitzuen. Horri loturik, "Proyecto de Organización Nacional" izeneko agiri estrategikoa landu zuen. Horren bitartez, eta bere hitzen arabera, "se abarca casi toda la vida económica y administrativa de Euzkadi" eta "estudios sobre límites de la tierra vasca". Hau, halere, ez zen lagun bakarraren saiakera izan, zeren eta erbesteratu anitzen iritzia jaso baitzuen, ikuspegi ezberdinen harien bitartez aberriaren jantzia josiz gero itxaropena errealitate bilakatuko zelakoan: "Habrá de surgir un día la ley fundamental de nuestra patria".
Britainiar gobernuak euskal ordezkaritzat hartu zuen Irujo politikari nafarra eta, Churchill sendoaren babespean 150 gudariz antolaturiko batailoia armatu zuen, De Gaulle frantses generalak berak horren beharra nahiz egituraketa txalotuz
"La comunidad ibérica de naciones"
"Inglaterra y los vascos"
"Arana Goiri ante los tribunales"
"Instituciones jurídicas vascas"
"Un vasco en el ministerio de justicia"
Hamaika artikulu, "Alderdi"koak kasu
1872. Bigarren Gerra Karlistaren hasiera.
1891. Manuel Irujoren jaiotza.
1893. «Gamazada», matxinada foruzalea. Sabino Aranaren hitzaldia Larrazabalen.
1896. Daniel, Sabino defendatzeko abokatua.
1908. Manuel Irujok Azkuerekin euskara ikasi.
1914. I. Mundu Gerraren hasiera.
1919. Manuel Irujo hautetsi forala.
1931. Manuel Autonomia Estatutuaren aldeko kanpainan.
1933. Manuel hautetsi Gipuzkoan.
1936. Bidaia Erromarat. Gerra Zibilaren hasiera. Manuel ministro Errepublikan.
1937. Alemaniako naziek Gernika bonbardatu zuten.
1938. Manuel erbesterat: Paris, Bartzelona.
1939. Londresen finkatu. II. Gerrate Mundialaren hasiera.
1945. Baionako Itun errepublikarra Francoren aurka.
1951. EAJk greba orokorra Hegoaldean.
1952. Manuelek irratsaioa Londreseko BBCn.
1956. EAJko Galindezen bahiketa eta erailketa.
1958. ETAren sorrera.
1960. Jose Antonio Agirre, lehendakariaren heriotza.
1965. Durangoko azokaren hasiera.
1970. Burgosko epaiketa.
1973. Carrero Blancoren heriotza.
1975. Francoren heriotza.
1977. Manuel Nafarroan, senadorea.
1978. Lizarrako Batzokia ireki.
1980. Manuelek Iruñeko txupinazoa piztu Sanferminetan.
1981. Manuel Irujoren heriotza
1934 (Tolosan)
"Pirinioan lan egin behar dugu, bertan gure mendetako independentzia defendatu baikenuen. Eta horretan kausituko dugu berriro. Beraz, euskaldun eta katalanen arteko frontea ez da abaguneari loturiko kasualitatea, bizitzaren legea baizik. Pirinioak irudikatzen du gure estatu erakundeen sistema. Egun, Euzkadi handiaren burujabetasuna lantzeko bide bakarra dago, Nafarroa! Gaurko omenaldia, Noaingo gatazka gogoan, Gamazadan eta gure harrobian lanean aritu zirenei eskaini".
1936 (gerran)
"Errepublikar gobernuak ezin dit niri, euskal abertzale bati, parte hartzeko eskatu, baldin eta bere baitan bizi den eta konstituzioaren arabera estatutua izaiteko eskubidea duen herria aintzat hartzen ez badu. Nik, jauna, ez dizut independentzia eskatuko... Baina bai estatutua".
1937 (Bilbo galdu da)
"Zer musika izaiten ahal den orain Bilbon, jauna! Ez zortzikoen alai hura, ez Gernikako Arbolak duen handitasuna. Ez. Bakarrik bihotzik gabeko militar gaiztoen txarolezko botena. Unerik txarrena Bilbo konkistatu zutenean izan zen. Gure eskuetan zegoen bitartean potentziaren gisa bizi ginen. Hurrengo egunean ez ginen deus... Deus!".
1938 (katalan anarkisten hitzak)
"Guk uste genuen, zure jatorria eta heziketa zela medio, burges, atzerakoi, herriaren etsaia zinela. Oker geunden. Zu liberala zara, demokrata. Zure eskuetan errepublikaren Justizia Ministeritza egoteak ez du gobernuaren edo bertze erakunderen tresna suposatzen, hiritarren askatasuna eta eskubideen ziurtasuna baizik. Zurekin gaude".
1977 (Iruñea)
"Egia da ekitaldi honetan batez ere EAJkoak gaudela, baina euskaldun guzion Batasuna behar dugu. Gure hildakoak oroitzen ditugu, baina ezin berpiztu, aukera dugunean gure karrikek haien izenak izanen dituzte, baina egiten ahal duguna da, hau bai, espetxeetatik gure presoak ateratzea. Eguneroko bizitza politiko, sozial eta zibil osoa oztopatu behar dugu presoak askatu arte. Denei erraiten dizuet, Tarradellas eta Leizaolari zuzendurik, erbestean jarraitzeko Euzkadi eta Kataluniak ongi etorri duina eman ahal arte. Hauteskundea irabazi behar dugu, nola hala. Antolatu, antolatu, antolatu! EAJk errepublika garaian erdietsi zuena berriro lor dezan".
1979 (Bilbo)
"Ez dugu etsiko Nafarroan, Bizkaian, Gipuzkoan eta Araban Euskadi euskaldunon aberria dela ozenki erraiteko unea heldu arte, orain eta hemen gure eskubidea eta gogoa aldarrikatzen hasi baikara. Gora Euskadi!".
1944 (Paris. Zahartzaroan idatzirik)
"Mundua demokraziaren aldeko borrokan ari zen. Gu demokratak ginen. Parisen sartu zen lehen tankea ‘Gernika’ deitzen zen, eta bigarrena ‘Durango’. Gerran De Gaulle generalarekin ituna sinatu genuen militar unitatea izan genezan. Nuremberg epaiketarekin horren ilusio handia genuen! Pertsonen eta herri zapalduen eskubideen alde jokatuko zutelakoan! Ez genuen bat ere asmatu. Nurembergek ez zuen Franco kondenatu. Eisenhower, Europa askatu zuten indarren buruak eskua luzatu zion diktadoreari, baita poltsikoa ireki ere Madrilen eginiko 1953ko bisitan. Base militarrak gehiago axola zitzaizkion hildakoak, erbesteratuak, presoak baino. Huts egin genuen".
Irungo tren geltokian, Aduanaren eraikinaren atzealdean dagoen Pequeña Velocidad pabiloiak zutik jarraituko du, 1936ko gerraosteko giltzapetze-sistema beldurgarriaren lekuko gisa, talde memorialisten borrrokaren ondorioz. Pabiloia frankistek erabili zuten 1936tik 1942ra,... [+]
_2.jpg)
EHUko Errektoretza Taldeak ARGIAra igorritako oharrean zehaztu duenez, Filologia Hispanikoko irakaslearen aurkako salaketen "berri izan zuen unetik abian da protokoloak zehazten duen prozedura". Denuncias Euskal Herria Instagrameko kontuan bost salaketa anonimo... [+]
Erretzailea ez izan arren tabakoaren kea jarraikortasunez irensteak ekar ditzaken osasun arazoak ikertu ditu Bartzelonako Osasun Globaleko Institutuak, eta frogatu du arrasto arriskutsuak uzten dituela haurren DNAn.
Kurtso hasieran, 2024ko irailean EHUko Bizkaiko campusean lan-zuzenbidea irakasten zuen irakasle faxista baten berri eman zuten ikasleek. Beste irakasle bat salatu berri dute, oraingoan EHUko Arabako campusean Farmazia Fakultatean, sare sozialetan mezu eta ideia erreakzionarioak... [+]
"Hamasek gure bahituak larunbat eguerdia baino lehen itzultzen ez baditu, su-etena amaitu egingo da eta armadak gogor borrokatuko du Hamas garaitu arte", adierazi du Israelgo lehen ministro Benjamin Netanyahuk, talde palestinarrak preso trukea behin-behinean... [+]
Irailaren 9ra gibelatu dute Kanboko kontseiluan gertatu kalapiten harira, hiru auzipetuen epaiketa. 2024eko apirilean Kanboko kontseilu denboran Marienia ez hunki kolektiboko kideek burutu zuten ekintzan, Christian Devèze auzapeza erori zen bultzada batean. Hautetsien... [+]
Otsailaren 10 eta 11n ehun bat estatuburu elkartu dira Parisen, Adimen Artifizialaren sektoreko ordezkariekin batera, AAri buruzko laugarren gailurraren kari. Abiadura handian garatzen ari den teknologia horri buruzko kezkak eta galderak entzun badira ere, ez zen horientzako... [+]
Oinarrizko maia komunitateko U Yich Lu’um [Lurraren fruitu] organizazioko kide da, eta hizkuntza biziberritzea helburu duen Yúnyum erakundekoa. Bestalde, antropologoa da, hezkuntza prozesuen bideratzaile, eta emakumearen eskubideen aldeko aktibista eta militante... [+]
Silogismo baten argumentuak hiru proposizio ditu, eta horietatik azkena nahitaez ondorioztatzen da beste bietatik. Logika deduktibo horrekin aztertu daiteke, nire aburuz, Nafarroan gertatzen ari den Aroztegiako gatazka sozioekologiko luze eta traumatikoa.
Tesia: Baztango... [+]
Poloniar ikerlari talde batek Sevillako Italica aztarnategiko Txorien Etxea aztertu du, eta eraikinaren zoruko mosaikoak erromatar garaiko hegazti-bilduma xeheena dela ondorioztatu du.
Txorien etxean 33 hegazti daude mosaikoetan xehetasun handiz irudikatuta. Beste... [+]
Berriki landu ditut klasean Etxahun Barkoxeren kobla eder eta hunkigarriak. Gaizo gizona! “Edertasunez praube” sortu zelako hasi zitzaizkion etxeko nahigabeak, baina hamazazpi urtetan zen pulunpaka sartu zorigaitzaren itsasoan, maite zuen Marie Rospide doterik gabeko... [+]
Elkarrizketa berritu dugu fakultateko idazkaritzan, auskalogarrenez: urruti daude, euren matrikula egiteko, ikasleak bakarrik etortzen ziren garaiak. Aspaldixko aldatu zen joera, eta gurasoek –nabarmenago amek– gero eta paper aktiboagoa hartzen dute seme-alaben... [+]
Gure lurraldeetan eta bizitzetan sortzen diren behar, desio eta ekimenen inguruan gero eta gehiago entzuten dugu harreman eta proiektu publiko-komunitarioak landu beharraz, eta pozgarria da benetan, merkaturik gabeko gizarte antolaketarako ezinbesteko eredua baita. Baina... [+]