"Amerikan ere zakur eta ardiei euskaraz egiten diet"

  • Artzaina eta indianoaren planta osoarekin azaldu da Dionisio: cowboyen txapela buruan, oinetan kanperak, eta alkandora koadrodunarekin.Iruñako sagardotegi batean harrapatu dugu, Artzain Eguneko gazta saritua jateko pronto.Publizitateak hain juxtu «artaldetik» ateratzen dena jartzen du modan: artzaina. Eta Dionisio, artzain ona bezala, ardiekin joaten da toki denetara, maiz segapotoa etxean ahaztuko bazaio ere.
Amerikara artzain joan zinen, garai batean beste askok ohi zuten bezala. Nola hasi zinen artzain lanetan, eta nola iritsi zinen Amerikara?
13 urterekin atera nintzen eskolatik, eta mendian hasi nintzen mandazain. Beti amestu dut artzain izatearekin, eta 15 urterekin, erosi nituen nire lehen zortzi ardiak. Eta 18 urte egitera nindoala, joan nintzen Amerikara.
Amerikara alde egiteko arrazoi bat baino gehiago banituen. Hasteko, ez nuen soldadutzara joan nahi, Franco agintean baizen, eta orduan ez zen intsumisorik... Gainera western asko ikusten genituen zineman, eta abentura kutsu horrek asko erakartzen ninduen: unaiak zaldi gainean, ardiak eramanaz, mendi eta lur zabalak zeharkatzen, libre-libre...

Amerika zapaldu zenueneko egun hura western filmetakoen modukoa izan al zen?
Elizondon zegoen artzainon gestoria, eta bera arduratzen zen gu Amerikara bidaltzeaz. Lehenengo, Madrildik New Yorkera joan ginen hegazkinez. Handik Utahko estatura iritsi ginen, eta bertako aireportuan nagusia genuen esperoan.
Hasiera oso gogorra izan zen. Mendira eraman ninduen, eta 2.000 ardi, bi zaldi eta lau edo bost zakur utzita, esan zidan, "hauek denak hartu eta segi, norabide honetan. Ikusiko zaitut hemendik bi astera". Ez nuen bi astean beste inor ikusten, nagusi hura bakarrik Berak ekartzen zidan beste bi astetarako jakia eta irauteko behar nuena. Oso izututa nengoen.
Ingelesez ez nuen hitzik ere egiten. Askotan gurutzatzen nituen unaiak, behiekin. Zer esaten zidaten ere ez nuen ulertzen, eta eskua altxata agurtzen nituen.
Sei urte geroago, Kalifornian bizitzen jarri nintzenean ikasi nuen ingelesa, jendeari adituz.

Nola bizi zara orain?
Kalifornian bizi naiz, eta baditut sei arrantxo. Ez dira nireak, errentan hartuak ditut. Arrantxoen artean 6-10 kilometrotako distantzia dago, eta batetik bestera ibiltzen naiz.
Ardiak eta behiak hazten ditugu etxean. Lehen bagenituen 2.500 pasa ardi. Baina prezioak jaisten hasi ziren eta koioteek ere ardi asko hiltzen zizkiguten. Beraz, orain behi gehiago jartzen hasi naiz eta ardiak kentzen. Orain 300 behi buru ditut, eta 1.000 ardi buru baino gehiago ere bai.

Zer alde dago Euskal Herriko eta Amerikako artzaintzaren artean?
Euskal Herriko eta Amerikako artzaintzaren artean ez dago ezberdintasun handirik. Han edo hemen, ardia ardia baita. Baina Amerikan mendiak eta lurrak handiagoak dira. Han behiak urtean bi aldiz biltzen ditugu, zaldiz. Eta ardiak, berriz, motoan, errazagoa baita. Han ere badira hemen bezalako arazoak eta ardien gaitzak, baina zorionez behi eta ardi erorik ez dugu.
Hango ardi arraza merino deitzen dena da, ez hemengo latxa. Merino ardia handia da, munduan ilerik onena duena. Sorlekuz Espainiako arraza zen, baina gero mundu osora zabaldu zen. Merino ardiak ez dira jezten. Bildotsa 7 hilabeterekin saltzen da, 80 bat kilo egiten denean. Beraz, Amerikan behi gazta egiten da, baina ez ardiena. Dendetan Idiazabalgo gazta saltzen da, hemendik eramanda.

«Amerikara joan nintzen, xentimorik gabe...» Nola bete duzu zuk indianoaren ametsa?
Suerte handi bat izan da, ni ez nintzen sekula horren bila joan. Los Angelesko casting agentzia batek 5 pertsona jarriak zituen estatu osoa arakatzen, AT&T telefono konpainiak bere iragarkirako nahi zuen jiteko gizona bilatzeko. 267 elkarrizketa eginak zituzten ordurako, tartean Hollywoodeko aktoreei ere bai, eta ez zuten oraindik gizon hori harrapatzen.
Lehengo urteko Bazko Eguna zen, eta andrearen etxera joan ginen bazkaltzera. Etxera itzultzerakoan, Tomales herriko taberna bakarrean geratu ginen, William Tell House-n, Coors botilatik trago bat jotzen.
Toni Cervantes, casting agentziako emakume hori, Tomales-en bertan suertatu zen egun hartan, eta herriko dendan galdetu zuen ea artzain idurikorik ba al zen inguruan. Dendako gizonak nire berri eman zion. Tabernara azaldu zen nire bila, eta arrantxora joan eta ardiak erakutsi nizkion.
Hona eta hara ibili ninduen ardiak gidatzen, kamerarekin hartzen ari zen bitartean. Nonbait gustatu egin zitzaion nire pausaje eta planta, eta esan zidan "hemendik bi edo hiru egunetara deituko dizute Hollywoodetik". "Bai zera, Hollywoodetik deituko didate niri, zaude isilik!" pentsatu nuen.
Eta deitu zuten, bai, frogak egitera joateko. Hiru gizon agertu ginen castingera. Hollywooden bazen mahai luze bat zuzendariz, produktorez... beteta. Auskalo zenbat kargudun jende.
Makila eta telefonoa hartuta batera eta bestera ibili behar izan nuen, atzapar hauekin zenbakiak markatu, kamerari begiratu, alde batetik eta bestetik, irribarrea egin, ez egin...
Hasieran arrunt nerbioso nengoen, kamera pare parean nuela, baina gero gustura sentitu nintzen, patxadatsu.

Animaliekin iragarkiak grabatzea zaila izango da. Artzainari ere kasu egiten al diote behar denean?
14 iragarki ezberdin baditugu eginak, eta denetan agertzen naiz ardiekin: Los Angelesko taxian banaiz, edo mendiaren erdi-erdian, ardiekin naiz. Jatetxean edo zentro komertzialean ere berdin.
Hasieran arazoak izan genituen, ardiek ez baitiete jendeari jarraitzen. Gainera Hollywoodeko ardiak dira horiek, izar bizitzara ohituak! Baina pentsatu nuen ardiak gidatzeko sistema: arrantzako pita ardi bati lotu, eta pita hura bera nire uhalari lotzea. Horrela, oinez abiatzen naizenean, ardi hori nirekin ekartzen dut, eta beste ardi denek atzetik jarraitzen diote.
Grabatzerakoan gauza xelebreak gertatzen dira: behin jatetxe batean ari ginen iragarkia grabatzen. Ni nire ardiekin nengoen, eta jendea bazkaltzen ari zen. Ardietako bat gelditu, eta letxuga jaten hasi zen andre baten plateretik. Ederra festa jarri zuena. Andrea dena izutu zen!

Artzain bakarti bat jarri dute bizitza modernoaren ikur gisa. Zergatik aukeratu zintuzten? Zer zen bilatzen zutena?
Iragarkiak oso mezu soila du: Nahiz eta zu mendi puntan bakarrik egon ardiekin, segapoto txiki hori izanez gero, mundu osoa daukazu eskura. Eta mezu hori zabaltzeko, nik uste pertsona erreal bat nahi zutela, gertukoa eta arrunta dirudiena. Bestela ez dakit zer ikusi zuten nigan!

Iragarkiez haratago, amerikarrek nola ikusten gaituzte euskaldunak?
Arrunt ongi. Euskaldunak fama handia du nola artzain, edo behiekin. Jende langilea eta hitza betetzen duena da euskalduna amerikarrentzat.

Eta zuk nola ikusten dituzu amerikarrak?
Hemen bezala, denetik dago: batzuek onak dira eta besteak txarrak. Aldea dago arrantxoko bizimodua eta jendea ezagutu ala hirikoa. Arrantxoan jendea finagoa da, eta ez da hainbeste tira-bira egoten.
Hirietan ez naiz asko ibiltzen, baina hango jendea ezberdina iruditzen zait. Hango hirietan presaka bizi dira. Ez dute hemen bezala bazkaltzeko eta ordu erdiko siesta egiteko denborarik hartzen. Zerbait jan, eta berriro lanera joaten dira, beti korrika.

Hainbeste urte Ameriketan, andrea ere hangoa bertakoa duzu... Nola gorde duzu hizkuntza?
Euskalduna sortzen denean bat, barrenean eramaten du, odolean, eta hori ez da sekula galtzen. Han beti ingelesez hitz egiten dut, baina ardiekin eta zakurrekin beti euskaraz aritzen naiz.
Nire zakurrek Txiki eta Txoko izena dute eta euskara bakarrik dakite, ez dute ingelesezko hitz bat ere ulertzen. Gainera baditut bi anaia inguruan bizi direnak, eta haiekin ere beti euskaraz egiten dut. Eta Amerikan bizi garen euskaldunok elkarrekin harremana gordetzen dugu, esaterako, urtean behin euskal festa eginaz.

Hemengo zer gauzekin gogoratzen zara gehiena?
Hemengo lagunak eta jatekoa nabari ditut faltan Amerikan naizenean. Eta herriz herri, festaz festa ibiltzea ere bai. Horrelakorik ez dago Amerikan.

Beti hemengoa faltan nabaritzen dela esaten da, baina ez al duzu hona etortzeko asmorik?
Orain bi urtez behin etortzen naiz Euskal Herrira, udako oporrak pasatzera. Baina beti izan dut hemen bizitzeko gogoa. Sei hilabete han eta beste sei hemen pasa nahi nituzke.
Baina ez naiz erabat hemen bizitzen jarriko, ez baititut hango behiak eta ardiak saldu nahi. Are gehiago esango dizut: sei hilabetez hona etortzen hasten banaiz, hemen ere ardiak jarriko ditut! Ardiak maite ditut, nire lanbide bakar eta jada nire zati ere badira.
Artzaintza bizimodu berezia da: gehienak bakardadearengandik ihesi joaten dira, eta artzainak, berriz, bakardadea maite eta bilatu egiten du. Gainera naturarekin harremanetan egotea gustatzen zaio, animaliekin, haizearekin, euriarekin, belarrarekin...

Hona iritsi zarenez geroztik ez zara geratu ere egin. Hamaika gonbidapen jaso duzu batean eta bestean. Gaur bertan hiru kazetari elkartu gara zu elkarrizketatzeko txanda hartuz... Nola daramazu fama kontu hori?
Ez dut uste hainbeste iragarkitan, telebistetan eta egunkarietan atera izanagatik ni aldatu egin naizenik. Baina harritu egin naiz, orain jendeak ezberdin tratatzen nauela ikusita.
Lehen artzain ezezagun bat nintzena, orain beste zeregin batzuetarako ere deitzen didate: Amerikako Ardi Industriako Elkarteak bere konferentzian hitzaldi bat emateko deitu zidan, eta orain gutxi Uharte-Arakilen izan nintzen Nafarroako Artzain Egunean, gazta txapelketako epaimahaian...
Amerikan, batzutan jendeak ezagutu egiten nau kalean pasatzerakoan. Kasinoan nengoen batean, gizon bat etorri zitzaidan zuzen-zuzenean eta bota zidan: «Esan al dizute inoiz AT&T-ren iragarkiko gizonaren berdin-berdina zarela?»

-Jaio: Goizuetan, 1954an.
-17 urterekin EEBBetara (Wyoming) joan zen artzain.
-Bizi: Kalifornian, Tomales herrian.
-Artzaina.
-Amerikar telefono konpainia indartsu batek, AT&T-k, bere iragarkietarako kontratatu du bi urterako, milioi bat dolarren truke. 14 iragarki egin ditu guztira.

«Ardia da munduko animaliarik otzan eta inuzenteena. Ez da inozoa.»
http://www.cooljobs.com/coolbin/shepherd.asp
t
«Makiladoreek ez dute lan handirik nirekin. Eguzkitako krema bakarrik ematen didate.»
http://www.ptreyeslight.com/stories/july19_01/shepherd.htm
«Ez dut errejimenik egin telebistarako. Pentsatzen dut artzain mehar bat nahi izan balute, edonon aurkituko luketela.»
http://www.cooljobs.com/coolbin/shepherd.asp
«Ez naiz batere ona hitzaldiak ematen. Nahiago dut ardi artean egon.»
http://www.ptreyeslight.com/stories/july19_01/shepherd.htm
«Lehen, telebista ikustean aisa egiten nuen zapping. Orain, badakit bost segunduko iragarkia bost eguneko lana kosta zaiela.»
http://www.ptreyeslight.com/stories/july19_01/shepherd.htm


Nire bizitzako egun bereziena aurten Uharte-Arakilen ospatutako Nafarroako Artzain Eguna izan da. Bertako artzainek gonbidatuta, ni bertan izan naiz 50 kiloko gazta erraldoia mozten eta epaile lanetan. Niretzat oso hunkigarria izan da, hemengo artzainek, nahiz eta Amerikan bizi naizen, ni gogoan izana. Artzainen arteko elkartasuna agerian jarri du.
Jokoan bete-betean sartu nintzen, eta egun hura laguntzeko, enkantean aritu nintzen. Nik hirugarren geratu zen gaztaren erdia erosi nuen, beste erdia gastatua baitzen probaketan. 19.000 pezetan erosi nuen. Bigarren geratutako gaztaren erdia 20.000 pezetatan saldu zen. Eta lehendabiziko gaztaren enkantean 340.000 pezetan joan nintzen, baina 350.000 pezeta eskaini zituen beste batek, eta hark eraman zuen.

Doinua: Mutil koxkor bat
Lehen artzaia bakarrik zinen
orain aldatu da dena
izatez mundu bitxia baita
publizitatearena
aberastea izan da zure
«look»ak ekarri duena
lehen Dionisio bakarrik zinen
orain Mister Txoperena
amerikarren «way of live»aren
adibiderik onena
Aitor Mendiluze


Azkenak
2025-02-17 | ARGIA
Ikasle feministek elkarretaratzea egin dute Gasteizko EHUko campuseko irakaslearen sexu erasoak salatzeko

Gertatutakoak ez direla kasualitatea azpimarratu dute. Unibertsitateko eremuetan indarkeria matxista gertatzen dela azaldu dute, eta arazoa sistematikoa dela. Protokolo bat eskatu dute erasotuak babesteko. Erasotzaileak inpunitate osoarekin jokatu duela salatu dute.


Bi futbol taldek planto egin dute irain arrazisten aurrean Bizkaian eta partiduak bertan behera geratu dira

Gaztelueta C -Berango C gazteen futbol partidua bertan behera geratu zen Larunbatean. Jokatzen ari zirela Gaztelueta C taldeko gazte batek aurkariari "beltz zikin madarikatua" deitu zion. Gorengo erregional mailako Otxarkoaga-Iturrigorri partiduan ere... [+]


Bederatzi pertsonari lau eta hamar hilabete arteko kartzela-zigorrak ezarri dizkie Voxen kontra protesta egiteagatik Bilbon

Atxuri auzoan 2019ko azaroaren 5ean Voxen kontra egin zuten bederatzi pertsonaren kontrako epaia iritsi da. Akusatuek ez dute espetxean sartu beharko.


2025-02-17 | Axier Lopez
Itziarren semea?

Ia mende batez, Euskal Herrian ez da belaunaldirik tortura ezagutu ez duenik. 1960tik 5.379 lagun dira ofizialki, baina askoz gehiago dira, publikoki torturatu gisa agertzeak min egiten duelako oraindik ere. Eta seguruenik, oinarri-oinarrian ez delako ezer aldatu. Polizia... [+]


Eneko Anduezak PSE-EEko idazkari nagusi izaten jarraituko du

PSE-EEren zuzendaritza berriak alderdikideen %95en onespena jaso du. Anduezak proposatutako Batzorde Exekutiboan aurreko 26 kideetatik zortzi aurpegi berri daude soilik.


Europak toki bat aldarrikatu nahi du Ukrainako bake negoziaketan, AEBen bazterketaren aurrean

Macronek egindako deiari erantzunez, NATOko eta Europako agintariak Parisen elkartuko dira astelehen honetan, AEBek eta Errusiak iragarri ostean Ukrainako gerra amaitzeko elkarrizketei heltzekotan direla. Europak diru asko xahutu du Ukraina laguntzen, eta gerra amai dezakeen... [+]


Erantzukizun publikoak hartzea eskatu dute Euskal Herriko Torturatuen Sarearen aurkezpenean

Torturak jasan dituzten 900 lagun bildu dira Donostian Euskal Herriko Torturatuen Sarea aurkezteko, otsailaren 15ean. Ekimenak torturatuen bozgorailu izan nahi du, eta oraindik torturen berri eman ez duten herritarrak sarera batzera animatu dituzte. Eusko Jaurlaritzari eta... [+]


Labrazaren defentsan
"(Oiongo osoko bilkuraren) helburua argia da, legez legitimatzea tramitazioan irregulartasun nabarmenak dituzten megaproiektu energetikoak"

Joan den asteazkenean egun gogorra eta desatsegina bizi izan genuen, ez bakarrik Labrazarentzat, baita zentral eoliko,... [+]


Gazteen arteko genero arrakalak gora egin du kokapen politikoari dagokionez

Azken hogei urteetako gazteen kokapen politikoa izan dute aztergai The Economisten. Europan 18-29 urte arteko gizonak emakumeak baino posizio kontserbadoreagoetan kokatzen dira. 


Gasteiz inguruan Vitoria Solar 1 eta 2 parke fotovoltaikoak eraikitzea onartu du Eusko Jaurlaritzak

Parke bakoitzak hirurogei hektarea izango ditu, eta 32 milioi euroko aurrekontua du proiektuak. Ingurumen eta baimen teknikoak berretsita, egitasmoari hirigintza baimena baino ez zaio falta eraikitzeari ekiteko.

 


Industriaren etorkizunaren aldeko manifestazioak milaka lagun batu ditu Iruñean

Arriskuan dauden BSH, Sunsundegui, Nano Automotive, Siemens Gamesa, Tenerias Omega, Tasubinsa eta Volkswagen enpresetako langile batzordeek haien egonezina azaldu dute eta Nafarroako Gobernuari "benetan bermatzailea den legeria bat artikulatzea" eskatu diote.


Tentsio betean, preso truke berria egin dute Israelek eta Hamasek

Su-etena hitzartu eta hilabete bete denean, lehen faserako adostutako 33 bahituetatik 25 askatu ditu Hamasek. Israelek, berriz, 985 preso utzi ditu aske. Bigarren fasea martxoaren 2an da indarrean sartzekoa, baina bi aldeek jarraitu beharreko urratsak zehazteko daude... [+]


Analisia
Nostalgiari ‘sold out’

Gauzak ez dira izatez errazak, eta, izango da batagatik edo besteagatik, baina, azken boladan, mingainari behar baino gehiagotan egin diot kosk bi kontu hauengatik: sold out-aren kultura eta FOMOa –azken hori agian azaldu behar da, ez baita hainbestetan esana: esperientzia... [+]


Zedarriak Foroari erantzuna
Defentsan inbertitzea

Zedarriak Foroak Euskadi eta Europar Batasuna, oparotasunaren eta lehiakortasunaren patu partekatua txostena aurkeztu zuen urtarrilaren erdialdean. Bertan, EAErako gomendioak jasotzen dira, Draghik eta Lettak Europako Batasunerako aurkeztu dituzten txostenak erreferentziatzat... [+]


Eguneraketa berriak daude