URAK SORTUTAKO LURRAREN "ZAURIAK"
- Nafar erdialdeko eremuan, baina jadanik Erriberako lautadetara begira, zama historiko handiko lurrak ditugu. Horrela, zonalde hau "Antzinako Erresuma"erreen defentsarako garrantzitsua izateak, (Aragoirekiko hurbiltasunagatik hain zuzen ere), monumentu eta herri askoren izaera azal lezake. Hala izanik, gazteluak (Xabier), defentsarako prestaturiko monastegiak (Leire), mendi estrategikoen gainean kokaturiko herriak (Galipentzu, Uxue, Kaseda...) eta harresiz sendotutako hiriak (Erriberri, Zangoza). Oraingoan, Leire, Ledea, Zangoza eta Irunberri bisitatuko ditugu. Horrez gain, pare bat mirari natural ere gehitu behar ditugu, naturak ere bai baitaki bere "harresiak" sortzen: Irunberri eta Arbaiungo zintzurrak, milioika urteko lanaren osteko mirari naturalak.
Gainetik behatu ostean, orain Nabaskozerako bidea hartuz (begiratokia atzean utziz eskuinera), arroilaren barrenean sartuko gara. Begiratokitik 1,6 kilometrora (NA-178 errepideko 13,5 kilometroan), ezkerreranzko bihurgune handi batean (jaitsieran 11garrena), eskuinera bidetxo bat hasten da. Hori hartuz, 50 metrora aparkaleku batera ailegatuko gara, eta hortik aurrera arroilaren barnetik oinezko paseo labur eta polita egiteko aukera izango dugu.
Bide beretik itzuli eta mendatea berriz igaroz, Irunberrirantz abiatuko gara, agertuko zaigun gaztelar itxurako trantsiziozko paisaian zehar. Tartean Domeñutik iragango gara (XIII. mendeko eliza protogotikoa).
Irunberriko erdigunean udaletxeko plaza eta bere bi eliza interesgarriak bisitatu ostean zintzurrera abiatuko gara. Horretarako "Foz de Lumbier" seinaleak jarraitu eta errotonda batean ezkerrera egin ostean, pare bat kilometrora Irunberriko arroilaren aparkalekura iritsiko gara. Hemendik aurrera, haizpitartearen barnetik prestaturiko ibilbide zoragarria dugu.
Zangozaldea
Errepide honetan sartu garenetik 4,5 kilometrora ezkerraldera Irunberriko zintzurraren beste aldea edo sarrera ikus dezakegu. Bertaraino hurbilduz gero sarreran bertan apurtutako harrizko zubia ikusiko dugu, eta bidean (errepidearen alboan) euskal-erromatar hiri baten hondakinak. Hondakin arkeologiko interesgarriak Ledea (Belengo Santa Maria eliza) baino 500 m. lehenago daude. Herria pasatu eta beste 6 kilometrora, gasolindegiaren osteko errotondan ezkerrera eginez, Leirera hurbilduko gara.
Haitzebaki sakon honek 6 kilometroko luzera du, eta bere inguruekin batera Arbaiungo zintzurraren erreserba naturala osatzen du, 1.164 hektareatan zehar. Dozena erdi kilometro hauetan zehar ur zalapartatsuak azkar isurtzen dira, 200 metroko altuera duten horma bertikalen oinean.
Izaera basati hau, duela urte dezente, almadizainen pasabiderik ikusgarriena zen. Almadizainek Pirinioetako basoetatik sokaz lotutako egur-enbor luzez egindako almadi edo "tren" artikulatuak gidatzen zituzten. Ur gaineko garraio mota honen bidez ibaia oztopatzen zuten haitzak pasa zitzaketen, eta baita urjauzi txiki eta ugariak ere. Gaur egun berriz, ur hauetatik egurrezko almadiak beharrean osagai artifizialez egindakoak pasatzen dira, Arbaiun raftinga egiteko aproposa baita.
Ingurune basatia
Iso Mendateko begiratokia
Arroilaren sarreran kokatua dagoenez, leku pribilejiatu batean, bertatik ia haizpitarte osoa gure menpe dugu, eta ikusten duguna benetan arnasa kentzeko modukoa da: 200-400 metro arteko bi pareta bertikal, bata bestearen parean, eta hantxe behean, suge luze baten antzera, "erruduna". Sinestezina dirudi ibai batek lan izugarri hori egitea duenik.
Zintzurra barrutik
Bidea oso erraza da, beti ere hormaren kontra doalako eta bakarra delako. Bertatik, ordu laurdeneko ibileraren ondoren, bidearen azkenean bista ikusgarriak dituen balkoitxo natural batera iritsiko gara. Hortik aurrera ez jarraitu, ez baitago prestatuta eta arriskutsua gerta daiteke.
Bidetxo polit horretan zehar goazela, bizpahiru lekutatik ibaira bertara jaisteko aukera izango dugu, eta bero eginez gero ur freskoetan bainutxo bat ere har genezake. Jaitsiera lekuak maldatsuak dira, baina arrisku gutxikoak.
Zintzurraren barnean
Irati trenaren lehen bidaia 1911ko apirilaren 23an izan zen. Zangoza eta Iruñea artekoa, penintsulako lehen tren elektrikoa izan zen. Lehenbizi egurra garraiatzeko erabiltzen bazen (lehenago lan hori ibai gaineko almadietan egiten zen) ere, 1955ean desagertu arte bidaiariak ere eraman zituen. Amaierako tunela igarota, Deabruaren zubia ikusiko dugu, arku bakarrekoa eta frantziarrek 1812an urperatua.
Paregabeko ingurune honetan fauna interesgarria bizi da, hegaztiak batez ere: lehoi putreek osatutako kolonia garrantzitsua, saizuriak, sorbeltzak, gauhontzak...
Irunberri
Eraikin erlijiosoei dagokienez, herria ondo hornituta dagoela esan behar: San Adrian, Santa Maria Magdalena, San Bartolome eta Trinitateko baselizez gain San Benito komentua ere ikus dezakegulako. Baina guztien gainetik herriko bi eliza nabarmentzen dira, XVII. mendeko Santa Maria Magdalena (margo eta tailu ederrez apaindutako erretaula barrokoak) eta XIV.-XV. mendeko Jasokundeko gotikoa (erretaula nagusia nabarmentzen da).
Udaletxea:
Jatorduan:
Jan eta lo egiteko:
Lo egiteko:
Jan eta lo egiteko:
Urtarrilaren 4an hil zen Robert Hirigoien euskaltzalea (Larresoro, Lapurdi, 1944). Ostegunean eskainiko diote azken agurra, jaioterrian (10:00etan). Herri Urrats festaren sortzaileetako bat izan zen, baita Lapurtarren Biltzarraren, Kanboko ikastolaren eta euskara eta euskal... [+]
.jpg)
Aroztegiko auzipetuei elkartasuna adierazi eta absoluzioa eskatzeko mozio bat onartu du Baztango Batzar Nagusiak. Urtarrilaren 2an egindako bileran, mozioaren aldeko bozketan aldeko 25 bozka, kontrako bi eta hiru abstentzio izan dira.
Irailean egin ziren hauteskundeak eta aise nagusitu zen FPÖ alderdia, botoen ia %30 eskuratuta. Bazen aukera ultraeskuinari hesia ipintzeko, baina ez dira ados ipini demokristauak eta sozialdemokratak.
Berriz hasi dira laborarien manifestaldiak frantses estatu guzian. Sindikatu desberdinek aldarrikapenak hedatzen badituzte ere, entzun den lehena eta komunikabide nagusietan gomit izan dena, FNSEA "nagusia" izan da. Zer du saltzeko? Gezur andana bat ahal bezainbat boz... [+]
Urtarrilaren 6az geroztik autobus linea berriak daude Zuberoan, Nafarroa Beherean eta Lapurdin. Halaber, zerbitzuen maiztasuna ere hobetu da, Euskal Hirigune Elkargoko Mugikortasun Sindikatuak eta RATP konpainiak elkarlanean bultzatutako egitasmoari esker. Bestetik, 12 urtez... [+]
.jpg)
84 urteko andrea erail zuen bere semeak urtarrilaren 3an euren etxebizitzan. Kolpeka hil zuela azaldu dute zenbait iturrik. Astearte arratsaldean egingo dira elkarretaratzeak Barakaldon eta Euskal Herriko lau hiriburutan.
Uber gidari batek jasan zuen erasoa: bortizki jo eta irain arrazistak egin zizkion bezero gazte batek. Baionan eta Arrigorriagan ere izan dira eraso arrazistak berriki.
Hego Koreako krisia autoktonoa ala inportatua ote zen galdetzen nion neure buruari duela hilabete hura sutu zenean. Baretu ez baizik mindu egin denez auzia, batere argi ez dudan erantzunaren bila jarraitu beharko dugu. Geografikoki urrutiko kontua bada ere, oso gertuko ondorioak... [+]
Dezibelio eta argiztapen muturrekoak ohiko diren makro-ikuskizunen eta makro-estimuluen garaiotan, autismodun haurren bueltako elkarteek aspalditik egindako eskaera zabaltzen ari da pixkanaka, baita Errege Magoen desfileetan ere: ez musika, ez argiztapen, ez abiadura... [+]
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]