Europara iristen diren etorkin gehienak -1999ko datuetan erreparaturik- Alemania, Italia eta Erresuma Batura datoz, etorkinen %70. Urte hartan, 717.000 atzerritar inguru heldu ziren Europara. Gainontzeko %30etatik zenbat heldu ziren Espainiako nahiz Frantziako estatuetara eta zenbat Euskal Herrira ez dago zehazki esaterik. Datu fidagarririk ez dago; datu ofizialak eta errealak ez datoz bat.
Hego Euskal Herrian 40.000 etorkin omen daude gaur egun -estatuaren kanpotik etorriak, hots-, hauetatik 30.000k dute egoitza-baimena. Ipar Euskal Herriko etorkin kopuruen datu zehatzik ez dago. Prentsan, 7.000 etorkin daudela esan bada ere, kopuru hori Pirinio Atlantikoak departamenduari legozkioke, eta ez da batere fidagarria. Izan ere, gure Iparraldeko etorkinen gaineko datuak oso ezberdinak eta anitzak dira; lan eske, asilo politikoa edota ikastera datozen etorkinen datuak. Akitania eskualdean, kasu, Espainiako 2.000 etorkin inguru daude, hauetako anitz ikasleak direlarik.

1951n hitzartu zen atzerritarrentzako lehen legea Europan: Genobako Hitzarmena deritzana. Asilo eskubidea bermatzeko egin zen, alta, ez bide du egundo asiloaren eskubidea guztiz bermatu. Frantziako lehen atzerritarren legea 1945ean gauzatu zen. Ordudanik hasi zen egoitza estatutua arautzen estatu honetan. 1952an, (Genobako Hitzarmenaren arabera) OFPRA sortu zen (Office Français de Protection des Réfugiés et Apatrides). CCR (Commission des Recours des Réfugiés) Helegite Batzordea eratu zen halaber. Frantziako estatuak, atzerritar legea murriztuz, (3.600.000 atzerritar biltzen ditu) mugak hertsiki kontrolatzen ditu, 1988az geroztik bereziki.
Espainiako atzerritar legea ez da pago-txa. Inmigrazioaren fenomenoa berria da Espainian. 1999ko erroldaren arabera 550.000 atzerritar bizi dira bertan. Hauetatik 244.377k agiriak aurkeztu dituzte beren egoera arautzeko. 150.000 inguru klandestinitatean mugitzen dira, hala ere. Espainiako legeen artean, atzerritarren legea da gehien aldatzen dena. Azkeneko legea 2000ko abuztuan jarri zen indarrean, eta berau 1999ko abenduan onetsi zena berritzera etorri zen. PPk bi urte eman zituen gobernatzen, PSOEko Gobernuak 1985ean hitzartu zuena berritzeko. Gobernuz Kanpoko Erakundeen (GKE-ONG) arabera, lege hura murritza eta eskasa bazen, PPk harturiko politika etorkinen etorrera oztopatzeko "ongi" kalkulatuta dago. Alderdi popularrak (PP) bere gurarira nahi ditu atzerritarrak, lan eta enpleguaren legearen araberan eta herritartasun eskubide bat bera ere onartu gabe. Hots, PPk etorkinen fenomenoa egungo lan merkatu liberalaren arabera erabiltzen du, estatuaren ekonomiaren mesedetan soil-soilik.
Etorkinen legezkontrako -edo ilegal- kontzeptua indartuta dago Espainiako Estatuan, horrela interesatzen baitzaio Jose Maria Aznarren oraingo politika ekonomikoari. Murtziako El Ejido herrian gertatutakoa, politika honen agerpide esanguratsu bat da. PPko Gobernua ez da gauza atzerritarrei politika duin bat eskaintzeko eta bizi duten baztertze egoera konpontzeko. Hori gutxi balitz, estatuko Herriaren Defendatzailea Mujika Herzog PSOEkidearen jarrera lotsagarritzat joa da etorkinen eskubideen errespetuak izan daitezen borrokatzen duten herri mugimendueen aldetik. Asko eta anitzak dira etorkin guztien eskubideak bermatuak izan daitezen aldarrikatzen dituzten herri erakundeak. Erakunde hauek eskakizunak banan-banan zehaztu dituzte gainera. Egoera irregularrean daudenei paperak eta lan baimena ematea -lan-esku merkea beti berek behar izatea- hala nola jasaten duten jazarpen poliziala eta gehiegikeria administratiboaren amaiera, besteak beste. Hau da, herritar ororen eskubideen berdintasuna onartuz, integrazio soziala bultzatuko duen politika bat indarrean jartzea exigitzen zaio gobernuari. SOS Arrazakeriak herri mugimenduen buruan dihardu.

2000ko Legearen onarpena eman zenetik, bai Madrileko Parlamentuaren oposizioko alderdiak bai PPk gobernatzen ez duen Espainiako erkidego autonomietako gobernuak Atzerritar Legearen aurka jarri dira. Berau da helegite gehien jasotzen duen legea. Gurean, Nafarroaren kasuan, UPN alderdia ezik (ñabardurak ñabardura) gainontzeko alderdiek bat egiten dute Espainiako Atzerritaren Legeari konstituzionaltasun errekurtsoa aurkezterakoan. Gasteizko Eusko Legebiltzarretik ere helegitea aurkeztu zitzaion pasa den martxoan. Edonola ere, Espainiako Parlamentuan minorian ari diren oposizoko alderdiez gainera, herri mugimenduen sostengu gartsua beharko dute etorkinek, baldin beren egoera hobetuko bada. SOS Arrazakeriak Hego Euskal Herriko lau lurralde historikoetan fun-tzionatzen du. Gipuzkoako SOS Arrrazakeriako Koro Erdoziak lagundu digu guri atzerritarren mundua amini bat gehiago ezagutzen.
Erdoziaren esanetan, etorkinen alde diharduten erakunde nahiz herri taldeak ez dira nahiko luketen beste koordinatzen. Horrela izanda ere, Koro Erdoziari atzerritzar legeaz duen iritzia eskatu diogu: "Lege berria ez da batere berria, lege zaharra berritua da eta inoiz baino okerragoa. Helegitea aurkeztea dagoela? Ados. Baina garbi dago, pertsonaren aurretik Espainiako Konstituzioa jarri dute, Atzerritarren Legeak ez du pertsona hobesten herritar espainola baizik. Diskriminazioa, beraz, begibistakoa da".
Gipuzkoako SOS Arrazakeria erakundearen bulegoetara azaltzen diren etorkinak laguntzeko, oso laburrak dira eguneko 24 orduak (Koro Erdozia eta Agustin Unzurrunzaga dira arduradun nagusiak). Laguntza bideratzeko txosten edo karpeta indibidualak zabaltzen dituzte.
Etorkin legalak eta ilegalak jarri dizkiogu hizpide Korori, eta ez zaio gustatu planteamendua: "Ez ditugu ezberdintzen etorkinak. Gure base datuetan ez duzu aurkituko pertsona bat egoera erregularrean edo irregularrean. Hain erraz da pasatzen erregular izatetik irregular izatera. Terminologia horrek guretzat ez du zentzurik, gainera erotuko ginateke".
Etorkin baten kasua azaldu digu jarraian. Bost urte ibili zen egoera erregularizatu gabe, lanean ibili zen, lan beltzean, noski. Korori ez zitzaion burutik pasatzen egoera horretan egongo zenik, baina kontentzioso administratibo batean sartu zen, eta paperik gabe zegoenez, beren bulegoetara azaldu zen laguntza eske.
Karpetak arrazoi anitz dela-eta betetzen dira. Etorkina paperekin eta lan-baimenarekin eta administrazioari bizkarra emanda bizi daiteke. Legearen babesean bizi diren herritarrak bezala, funtsean. Kontua da, administrazioaren menpe bizi garela eta hartara hurbildu gara ezinbestez.
Gipuzkoako bulegora, paperak izan edo ez izan lan, baimena eta egoitza bat lortzeko hurbiltzen dira etorkinak. Egoera hauek gainditua ere, familia biltzea, ikasten ari diren seme-alaben bidea erraztuko dituen txartelak lortzea, ezkontza kasuen erregularizatzea edota hamaika korapilo askatzen laguntzea eskatu ohi dituzte etorkinek. Gizarte-laguntzailearen lana erruz pilatzen da SOS Arrazakeria erakundeen bulegoetan. Enpresariekin, sindikatuekin eta administrazioarekin lehiatu behar dituzte gizarte laguntzaile hauek. Koro Erdoziaren lana ez da samurra inondik ere.
Enpresarioek bere interesak babesten dituzte, eta etorkinak, inoren laguntzarik izan ezean, galduta aurkitzen dira. Enpresariak etorkinez gero eta gehiago interesatzen dira. Bistan da. Lana badago egon, eta lan gogorra eta kaskarra bateren batek egin behar du. Normalean lan txarrenak, esku lanak edota txandaka egitekoak eskaintzen zaizkie etorkinei. Ordea, enpresariek langile finkoak nahi dituzte eta ez hamabostero langileak aldatzen ibili beharrik. Etorkinen egonkortasun ezak ez ditu bermatzen enpresarien nahiak. Orduan, eskaerak egiten badira ere, asko ukatuak izaten dira enpleguaren egoerak horrela agintzen duelako.
Hizkuntza ongi menperatu ezean, ez da aise egoera berrira moldatzea. Normala da legea bera ez ezagutzea: "Hizkuntzarekin moldatzen dira baldin lan egiten badute. Lanean harremanak finkatzen badituzte integrazioa gauzatzea errazagoa da. Gaurko atzerritar legeak ez die uzten bide hori urratzen".
Gure artean bizi diren etorkinen egoera oso da gogorra. Nazionalitate ezberdinekoak izaki eta hizkuntza komun finkorik ez dutenez gero, ez dute hitz egiteko ohiturarik. Bizi duten gizarte eta ingurumariarekiko begirada orokorra da etorkinena. Ez dira egoeraz jabetzen. Esaterako, hiru pertsona bizi daizteke elkarrekin, baina ez diote modu sakon batez elkarri kontatzen norberaren egoera. Bizimodu petrala da beraiena inola ere.
Lan kontuetan sindikatuen betebeharra funtsezkoa da. Sindikatuak ordea, ez daude osotara eta egunean jarriak inmigrazioaren arazoari dagokionean. SOS Arrazakeria taldekoek sindikatuen aldetiko laguntza baino, sindikatuek dituzten arazoak bideratzen lan gaitza egiten dute. Atzerritik datozen langile kontratuen kasuetan, adibidez. Administrazioaren izapideak bideratzea lan korapilatsua da eta sindikatuak, dirudienez, ez dira horretan iaioak. Erdoziak sindikatuko kide batekin telefonoz mintzatzean erakutsi haserraldiak hala eman zigun aditzera.
Administrazioarekiko harremanetan hasarreaz gainera sumindura eta inpotentzia nagusitu daiteke gizarte laguntzaile baten baitan: "Orain 25 urte Bergara herrira etorri zen etorkin baten kasua. Etorri zenetik ari da lanean, nazionalitatea eskatua dauka eta ez diote erantzuten. Guk gehiago ezin dugu egin. 60ko hamarkadan ez zegoen atzerritar legerik. Orduan, besterik gabe sartzen ziren etorkinak, ez zuten bisadorik behar. Lana topatuz gero hasten ziren lanean eta kito. Garai haiek joan ziren, ordea".
Duela hogeita bost urte iritsi zirenek ez badituzte beren eskubideak bermatuta, zer esanik ez, gaur egun heldu direnek zaila dute bizimodua duintasunez antolatzea. Atzerritarren Legea hilabete batetik bestera aldatzen da, bermerik gabe, hala ere. Hau da, duela urte zenbait etorritakoek nekez erakutsiko diote orain datozenei egin behar duten bidea. Etorkinek hiru paper mota ezberdinak erabiltzen dituzte, garaia eta estatusaren arabera: "Atzerritarren Legea berariaz egina dago, oso ondo landua. Zentzu txarrean, baina oso ondo", esan digu azkenik Korok.

Etorkinak polizoiak gisara helduz gero, eta ez badira harrapatuak, ahal duten moduan janez hasten dute beren bizialdi berria. Hiri-aglomerazioetan aurkitzen dute babesa. Babestoki horretatik lan-zirkuitoetan barrena abian dira. Valentzian laranjaren bilketa burutzen dute, Almerian marrubiarena, Lleidan, madariarena, Extxemaduran aranena eta Logroñon tipularena, kasu. Nafarroan eta Araban mahats eta patata biltzen aritzen dira. Poliziak etorkin bat harrapatzen badu zentro berezi batean sartzen du 40 egunetarako. Kartzelak baino okerragoak dira zentrook; patiorik gabekoak. Denbora horretan ez badute nongoa den asmatzen, aske utzi behar dute. Etorkinak hemen segitzen du, baina zirkuito horietan beti ere. Sistemari, bistan da, zirkuitoak mantentzea interesatzen zaio, interesatzen zaionez.