Zugaztietatik 2,5 km.tara Triano auzoa pasatuko dugu, eta beti zuzen goazela (ez dago seinalerik baina zuzen joanez ez dago galtzerik), kilometro batera hementxe bakarrik gertatu daitekeen beste ezuste bat izango dugu: errepidearen bi norabideak banatzen dituen bide erdiko zuhaitz bat, benetan harrigarria. Pixka bat aurrerago dagoen bidegurutzean eskuinerantz jaisten den bidea hartu. Kilometro pare batera (errepide zabalago bat hartu ondoren) Gallarta meatzal herriaren ondotik pasako gara.
Beste bi kilometrotan aldiz, Urtuellan sartuko gara. Erdigunean txarto seinalizatutako bidegurutze batean ezkerrera jo beharko dugu, Santanderrerantz. Beti zuzen goazela, tartean El Casal auzotik igaroko gara. Pixka bat aurrerago berriz, errepidetik segitu beharrean autobidea hartuko dugu, eskuinera.

Autobidetik bestelako paisaia bat ikusten hasiko gara: Petronor enpresaren birfindegiko biltzontziak eta sua darien tximinia garaiak. Eskerrak laster birfindegia "La Arena" zubi moderno eta ikusgarriaren gainetik ikusiko dugun, honek bestelako sentsazioak sortuko dizkigulako.
Autobidea Muskiz-La Arena irteeran utziko dugu, berehala eskumara Pobeñarantz joz. Norabide horretan, 200 metrora beste errepide bat hartu beharko dugu. Segituan Pobeñako hondartzatxoa (Arena hondartzaren ezkerreko muturra izatez) berezia bihurtzen duen zubi moderno urdina ikusteko aukera izango dugu. Harrituko gaituen zubiaren arrazoia zera da, Pobeña (Muskizeko auzoa) ondoan itsasoratzen den Barbadun itsasadarraren gainetik igaro beharra (itsasgoran zubiaren azpian ura besterik ez dago, ezta itsasbeherako harea ere).
Muskizeko norabidean zuzen itzuliko gara, ezkerrean (ibai aldean) birfindegia dugula eta lehengo zubi "estratosferikoa"ren azpitik igaroz). Horrela, Petronor inguratu ahala (beti ezkerrean dugula) Arena hondartzaren aparkaleku nagusiraino hurbilduko gara. Arena hondartza eta auzoa zeharkatuz, 100 metrora eta ezkerrera, kilometro batzuk desbidera gaitezke (bidea moztu egiten da), tarteka itsasoaren gaineko begiratoki politak aurkituko baititugu.
Errepidera itzuli eta ezkerrera segituz, Zierbena-Santurtzi norabidean, Zierbenako erdigunera eta, beherago, arrantza portu txikira ailegatuko gara. Erdigunean utzi dugun Santurtzirako norabideari berriz ekinez (ezkerrera), itsaso zabalaren gainean goazela, bertako "superportua" ikusten hasiko gara. Errepidearen ondoan luzatzen den pasealekua beronen begiratoki aproposa suertatzen da.
Santurtzi "sardin-saltzailea"ren erdigunean figura mitiko honi eskainitako monumentuaren ondotik sartuko gara, aipatutako pasealekuan dagoena. Hiriko monumentu interesgarriak bisitatu ostean, ez ahaztu arrantza portutik paseotxo bati ekitea.

Nerbioi ibaiaren ezkerraldea handiosoki zaintzen duen Serantes mendiaren altzoan, Santurtzi betidanik izan da itsasoari lotutako gunea, baina gaur egun, Abrako golkoan duen kokapen estrategikoa aprobetxatuz, bertako superportua Europako nagusienen artean kokatu da.
Hala ere, merkatal portu horrengatik baino, hiri hau askoz txikiagoa den eta tradizio askoz handiagoa duen arrantza-portuarengatik ezaguna da, eta zer esanik ez, bertako sardina eta sardinsaltzaileengatik. Hauek, arrantzaleen emazteak gehienetan, herriaren arimaren zati handia osatzen zuten, eta bai eurak zein kantatzen zuten "Desde Santurce a Bilbao" ospetsuak betidanik Santurtziko promozio-kanpainarik onuragarriena suertatu dira. Dena den, Santurtziko hiria sardinsaltzaileen inguruko folklorea (aspaldi amaitu zen Bilboraino oinez joatearena) baino askoz gehiago eskaintzen duen hiria da.

Hiriaren lehen berria 1075ekoa da, Somorrostroko Sancti Georgi izeneko monastegiaren ingurukoa, hain zuzen. Bertako izena ere hortik datorkio. Beraz, XI. mendean elizaren inguruan biltzen zen nekazari eta arrantzaleen herrixka bat bazegoen.
Hurrengo mendeetan, Sestao eta Trapagaranekin batera Somorrostroko bailararen Hiru Kontseiluak izeneko errepublika modukoa osatu zuen. Horrela izan zen, XIX. mendean sakonki aldatzen hasi zen arte, lehenbizi mehategien ustiakuntza zela-eta, eta XX. mendearen inguruan Nerbioiren inguruko industrializazio itzelaren eraginez.
Bai prozesu batean zein bestean Santurtzik kanpoko jende mordoa hartu behar izan zuen, eta herriko arrantza bizimodua erabat aldatu zen. Era berean, mende honen hasieran Bilboko eta Madrilgo burgesiaren artean modan jarri zen, bertako itsasbainuak aprobetxatzearren etxe ederrak eraikitzen hasi zirelarik.

Santurtziko bisitaldia erdigunetik hasi beharrean bestelako leku adierazgarri batetik has dezakegu, hots, Zierbenatik etorriz merkatal portu itzelaren aktibitatea behatzeko begiratoki aparta den Iparragirre etorbide edo pasealekutik. Honen erdian, portuaren gainean bertan, Sardinsaltzailearen pasealekua eta estatua ditugu, horrela herriko pertsonaia garrantzitsua imajina iraunkor bihurtuz.
Hau ikusi ostean, Julian Gayarre kaletik eskuinerantz jo dezakegu, zuzen Itsasoko Andra Mari elizara iritsiz. Mamariga auzo arrantzalean kokaturik, parrokia hau neogotikoa da, 1901. urtekoa. Hortik aurrera jada erdigunean sartzen joango gara, elizaren izen bereko kaleari jarraikiz. Handik gutxira, Maestro Calles eta Sabino Arana kaleen arteko kantoian Dorretxe jauregia ageri zaigu. Lorategiz inguratutako jauregi eder honek, 1890ekoa, baina XVIII. mendeko etxe nobleen moduan eraikia, gaur egun udaletxeko hainbat bulego biltzen du eta bere elementurik azpimarragarrienen artean izkinako armarria eta lorategietako bi lehoiak aipa ditzakegu.
Bere ondoan, Udaletxe ikusgarria altxatzen da. Estilo eklektikoan 1905ean egina, teilatuaren alboetan arbel beltzezko bi kupula bitxi erakusten ditu, eta barrualdean beirategi polikromatu ederrak ditu ikusgai: lehen solairuan mende hasierako Santurtzikoa eta bigarren solairuan Bizkaiko armarriarena. Udaletxearen aurrean Cristobal Murrieta santurtziar banka gizonaren omenezko estatua ikus dezakegu.
Oso gertu berriz, herriari izena eman dion San Jorge parrokia, kondairak dioenez, Ingalaterratik ihesi zetozen monje batzuek egindakoa. Antzinako eliza aurre-erromaniko horren aztarnarik ez da geratzen, eta XII. mendearen bukaeran eraiki zen eliza erromanikoaren aztarnarik garrantzitsuena Bilboko Museo Historiko-Etnografikoan gordetzen da, bere tinpanoa hain zuzen. Gaurko eraikina 1844ko dorreak eta XIX. mendearen bukaeran berritutako tenpluak osatzen dute. Eliza atzean utziz udal parke ederrera iritsiko gara, gordetzen dituen zuhaitz mordoa dela-eta Parke Historiko-Artistikoa izendatu dutena. Erdian 1917ko kiosko bitxia dugu.
Honenbestez, jadanik Santurtziko arima zaintzen duen Arrantza portura iritsi gara. Gaur egun funtzionatzen jarraitzen duen kai honetan txalupa koloretsuen atzean Karmengo Amaren estatua handiosoa ikusiko dugu, portua bera eta bertako arrantzaleen zaindaria. Arrainaren salmentarako loja 1916an egin zen.
Hemendik aurrera portu ondotik Portugaleterantz abiatu gaitezke oinez, bata bestearen kontra daude-eta. Horrela, 1860an eginiko Nautika Eskolaren sarrera Santurtziri badagokio ere, eraikinaren beste guztia Portugaleten dago. Eta, bitxia bada ere, gauza bera gertatzen da eraikin bat baino gehiagorekin.