Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
larunbata 2024ko urriaren 19an
"BEHARBADA GURETAKO GASNA DA LEHEN KARTZELA MENTALA"
- Gaztaren mitologia ardatz hartuta, 40 narrazioren bidez, euskalduntasunaren estereotipoetatik ihes egin nahia islatu du Itxaro Bordak Susak argitaratu duen "%100 Basque" bere azken lanean. Liburuak lehen aldiz idazle sentiarazi omen du egilea.
Euskarazko literaturak mende berrian eman duen lehen nobela dugu "100% Basque". Iparraldeko idazleak idatzia, emakumezkoak. Muntazko ote dira bi xehetasunok?
Ene galderaren bigarren partea, alegia, emaztearenari buruz zer diozu?
Adituak mestizajearen aroa aldarrika ari dira. Zuk, aldiz, "100% Basque" ekarri diguzu. Zein duzu intentzioa?
Zergatik gasnaren obsesioa?
Nobela delakoan hartuko du anitzek. Aitzitik, 40 narrazioz osaturiko liburua da, nahiz eta loturarik baduten. Zein dugu lotura gorde hori?
Lehen eta azken atalak zutabe ditugu. Zergatik egin duzu horrela?
Zergatik tartekatu dituzu narrazioen artean Zen filosofiazko aipuak?
Gure egoera mingarria zaizulakoan sortu ote dituzu testuok?
Sexu kontuak ere bai. Haurraren sortzea "Euskal Kamasutra"n sartzeko moduko pasartea dukegu.
Lehen aldiz idazle sentitzen zarela esan zenuen aurkezterakoan...
Azalak ere badu funtsa. Zertan da?
Beharbada ez dute den mendreeneko garrantzirik. Mende eta milenario hastapen honetan, munta zerbait eman nahi diet. Iparraldekoa: liburu honetan agertzen den atzealde geografikoa, ekonomikoa, politikoa eta kulturala hala da, nahiz munduko edozein tokitan, gasna ekoizten eta kasik "adoratzen" den ber funtziona dezakeen. Hizkuntza ere Iparraldekoa da lexikoan, eta Iparraldekoa izanez prekaritate handikoa baina izugarri batua. Hizkuntzaren historia errepasatzen da nobelan Axularretik "Herria" astekariko kronika nekrologikoetaraino. Iparraldekoa da azkenik, euskal mundua inguratzen duen kultura, frantses estatukoa delako, Du Bellaytik hasi "Sud-Ouest" egunkariaren aipamenetaraino. Frantsesez idatzi dialogo zatiak aurkitzen dira. Sartu ditut jakin arren horrela eginez "gabatxo"en lerroan urtzen naizela.
Ene galderaren bigarren partea, alegia, emaztearenari buruz zer diozu?
Liburu hau gehienetan, kapitulu salbuespenak badira non ez den narratzailearen generorik zehazten, emazte idazle eta narratzailearen ikuspuntutik moldatua da. Pertsonaia gehienak gizonezkoak dira, tipikoenak, folklorikoenak, bortitzenak halakoak dira, pixka bat erakusteko beti pairatzen duguna, gutxi salatzen duguna ordea, gure "euskal" mundua, artzainetik terroristara, gizonezkoz osatua dela. Inportantea izan liteke berdinki horren azpimarratzea, liburu hau nekez kokatzen ahal delako "emakume literaturaren" ildoan, etxeko sukalde eta maitale bihotz kontu apurrak ditu; biziki soziala da eta aldi berean arras indibidualista, gizonezkoei ematen zaizkien ezaugarriak.
Adituak mestizajearen aroa aldarrika ari dira. Zuk, aldiz, "100% Basque" ekarri diguzu. Zein duzu intentzioa?
Iparraldeko gasnategi batek AOC labelarekin ekoizten duen gasna ezagun baten lema da"100 % Basque" hori. Eta noizbait gasnarekin hainbeste espantu eta pentsatzen hasi nintzen ez ote genuen larrua mintzen digun gure euskalduntasuna gasna puska bakarrean gatibatzen, aldi berean harroki eta bestean gordeka, nehork deus ez dakiela. Ez du mestizajearekin lotura izpirik: alderantziz, kulturalki, linguistikoki baino gehiago, uste dut prestigio galdua duela euskarak gure artean, finkatu eta zientifikoki frankotan zehaztu dira, abertzalegoak bereak erantsi dizkiola, identitate euskaldunaren seinale corpus bat, ehunez ehun "basque" egiten gaituena.
Nobelan ezaugarri horietaz trufatzen naiz, baina trufatzea ez da garaipen marka bat, erran nahi du narratzaileak ironia erabiltzen duela bere buruaren desagertzetik gerizatzeko. Nobela ehuneko ehunez "basque" da eta beste ehuneko ehunez estereotipo hil eta itogarrietarik askatzeko nahikunde! Estereotipoen, mundua bata bestearen etsai pentsatzera ekartzen gaituzten ideologien, manikeismoen ezabatze saioa egin nahi izan dut, ez dut beti lortu ni ere kondizionatua naizelako, baina lortu dudanean, literaturak irabazi duela uste dut. Nobela hau ihes bat, ehuneko ehunez.
Nobelan ezaugarri horietaz trufatzen naiz, baina trufatzea ez da garaipen marka bat, erran nahi du narratzaileak ironia erabiltzen duela bere buruaren desagertzetik gerizatzeko. Nobela ehuneko ehunez "basque" da eta beste ehuneko ehunez estereotipo hil eta itogarrietarik askatzeko nahikunde! Estereotipoen, mundua bata bestearen etsai pentsatzera ekartzen gaituzten ideologien, manikeismoen ezabatze saioa egin nahi izan dut, ez dut beti lortu ni ere kondizionatua naizelako, baina lortu dudanean, literaturak irabazi duela uste dut. Nobela hau ihes bat, ehuneko ehunez.
Zergatik gasnaren obsesioa?
Eguneroko bizitza, trufaz edo egiaz serioski agertua, gasnaren mitologiaren ardatzean biribilkatzen da: goizeko berriak irratietan, egunkarietako erreportajeak, kultura gertakariak, auziak eta leize sozialak, politikako eta erlijioko gauzak, denak ardietaz, gasnetaz eta artzainetaz mintzo dira. Haurrak ere gasnatik heldu omen dira Euskal Herrian! Gasnak asetzen, berotzen eta soleitzen gaituela entzuna dugu gutariko gehienek haurtzarotik, bai eta ere gasnak mututzen gintuela. Nobelaren bihotza da gaiaren atsegin-ezatsegin balantza. Kultura aipatzen badugu berezikiago irudi luke guhaurk ez dugula euskarazko eta euskal kultura gasnaren mitologiaren gerizatik atera nahi ere, itxura horrekin asetzen gara eta maite dugu itxura horren kanpotarrei eskaintzea! Beharbada guretako gasna da lehen kartzela mentala. Behialako ihesera itzultzen gara.
Nobela delakoan hartuko du anitzek. Aitzitik, 40 narrazioz osaturiko liburua da, nahiz eta loturarik baduten. Zein dugu lotura gorde hori?
Berrogei bizitza zati dauzka nobela honek, zenbaitetan gasna zatiak bezain meheak, besteetan gotorragoak, diot bizitza zatiak direla. Berrogei ere, agian, desertuko egonaldi biblikoa berrogei gau eta egunekoa izan zelako, berrogei urtetan idatzia delako ote? Lotura lana egiten daude narratzailea, gauak eta autozko bidaiak; erran behar dut gaua nobela honen pertsonaia nagusietarik dela, Prousten madalenaren funtzioa betetzen duen gasnarekin batera hor da gaua, jasaten, pairatzen eta hil gaitzakeen ilunbearen sinbolo gisa. Gaien aldetikako lotura segur aski dolorez plegarazten gaituen euskaldunarekiko ironiak du josten. Gainerakoak bizitza puskak dira. Puskatuak. Saiakera kutsua edonork hartzen badio ere, nobela da. Nobela guztiak saiakerak dira, ez, munduari esplikazio bat bilatzen eta proposatzen baldin badute.
Lehen eta azken atalak zutabe ditugu. Zergatik egin duzu horrela?
Bi atal horiek bereziak dira, liburuaren doinua, abiadura, koadro geografikoa, politikoa eta erreferentziak finkatzen dituztelakoan. Batean hasten da liburua, delirio erraldoia bezala eta bestean, Euskal Herritik eta mundutik ihes egiteko amets gutiziatsua egiaztatzean "happyend" bati buruz ari garela ematen du, eta hondarrean katastrofea da, ezin erranezko desesperantza: hemen bizitzera kondenatuak gara. Lizarazuk dio Euskal Herria berarentzat paradisua dela; nobelako narratzailearentzat arras ifernua dela ematen du. Kondena hori. Ihesik ez dago gehiago.
Liburua irri eta trufa egiteko idatzia da, ez da zuzena ez politikoki ez eta linguistikoki, baina dolorezko bizipen sailak dira kontatzen hemen. Gero aipatzen ahal dira ere, bost kapitulu bakoitz agertzen diren Joanes izeneko pertsonaiak: kultura munduko estereotipoak dira, denek izen berdina dute, klonak balira bezala. Pertsonaia horiek ukaten dituzte ehortzeta ederrak, omenaldiak, ikerketa saioak eta abar. Gure bizitza kulturalaz burlatzeko aukera da narratzailearentzat eta egiaz idazlearentzat. Bi emazte badira, klonak hauek ere, Maddalenak, bata azken euskalduna eta bestea Ivrykoa, hiltzen dena elurte batez. Bi atal hauen artean, zedarriak zehaztu ondoan, mundu bat garatzen ahal da eta naski egin da.
Liburua irri eta trufa egiteko idatzia da, ez da zuzena ez politikoki ez eta linguistikoki, baina dolorezko bizipen sailak dira kontatzen hemen. Gero aipatzen ahal dira ere, bost kapitulu bakoitz agertzen diren Joanes izeneko pertsonaiak: kultura munduko estereotipoak dira, denek izen berdina dute, klonak balira bezala. Pertsonaia horiek ukaten dituzte ehortzeta ederrak, omenaldiak, ikerketa saioak eta abar. Gure bizitza kulturalaz burlatzeko aukera da narratzailearentzat eta egiaz idazlearentzat. Bi emazte badira, klonak hauek ere, Maddalenak, bata azken euskalduna eta bestea Ivrykoa, hiltzen dena elurte batez. Bi atal hauen artean, zedarriak zehaztu ondoan, mundu bat garatzen ahal da eta naski egin da.
Zergatik tartekatu dituzu narrazioen artean Zen filosofiazko aipuak?
Hor nituen aspaldian, euskaraz emanak. Liburua idazten hasi nintzenean ez nuen hauen beharrik, baina gero oroitu nintzen, zainetan eta duntzetarik ateratzear dauden kapituluen artean hatsa hartzekoa zela, distantzia atxiki, ez da hainbesterako errateko molde batean. Hala sartu ditut, ironiaren ironiaz, dolorezko itsasoan, bake uharte gisa. Eta kontrastea ikaragarria da.
Gure egoera mingarria zaizulakoan sortu ote dituzu testuok?
Amaia Ezpeldoiren garaitik badut sail hori baino literatura bortitzagoaren idazteko gogoa, gaiztakeria, trufa merkea, kontzientziarik gabeko salaketa hutsa paperean sartzeko; ez bai ez bada "etsaiarekiko" gaiztakeria, erraza da hau guretzat, nobela honetan "etsaiak" ohikoan baino normalago daude beharbada, baina euskaldunki jarduteko sortzen ditugun itxura eta estereotipoetaz zuzenki hauetan ziria sartuz: deus ez da libratu, egia da, baina deusek ez gaitu libratzen ere. Euskararen eta euskaltzaleen munduaz desesperatzekoa baliteke liburu hau irakurtzean: zinez bada desesperatzekoa hainbat autosatisfakzio eta espanturekin. Gero ikusten da anitzetan erregea biluzirik dabilela eta kanpoko jendeetan gureetako frankotan baino konfiantza gehiago ukan dezakegula.
Sexu kontuak ere bai. Haurraren sortzea "Euskal Kamasutra"n sartzeko moduko pasartea dukegu.
Ez dut nehoiz liburu bat idatzi sexu harremanik deskribatu gabe, eta sexua bururaino eramana, izan heterosexual, izan homosexual, izan oraino beste, nobelan bezala. Hizkuntza batek harreman sexualak hitzez agertzeko gai izan behar luke bizitzekotan, jujamendu moral ahal bezain gutxirekin. Ez dut ikusten zergatik harritzen den jendea! Euskara gelditzen baldin bada artzainen kulturaren errateko eta ekintza militarren errebindikatzeko hizkuntza gisa, ez du balio honen salbatzen saiatzeko denborarik gal dezagun. Sexu mailan ez naiz obsesionatuetarik... alta!
Lehen aldiz idazle sentitzen zarela esan zenuen aurkezterakoan...
1974an "Herria" astekarian publikatu nuen lehen olerki adolezenteaz geroztik idazten dut, egun guztiez zerbait, eta kopuruari begira nekez uka dezaket idazle izana. Egia da hala ere nobela honetan bizitzen, pairatzen eta erabiltzen dudan libertateaz naizela idazle sentitzen eta hori nahi nuela erran. Beti izan naiz idazle eta beste zerbait: ikastolako lehendakari, Seaskako kide, idazkari edo lehendakari, eta beti halako geriza batekin idatzi dut. Anitzetan ere idazle izateaz gain, Iparraldeko euskara, literatura, politika aipatu dut ene literatura baino gehiago, sakonkiago, idazten nuena inutilkeria hutsa bailitzan, aipatzea balio ez duen zerbait. "%100 Basque"ekin literaturaz mintzatzeko gogoa dut, politikaz ez dut deus erratekorik, euskararen geroaz are gutxiago, idazle gisa ez da ene arazoa, nik literatura mailako proposamen bat egiten dut, libertatea hartuz eta nork zer erranen duenarekiko beldurra haizatuz eta alde horretarik idazlea naizela diot. Pretenziosoa da, baina horrela nahi dut.
Azalak ere badu funtsa. Zertan da?
Azalean agertzen diren tatxa urdinak ez dira kromosomak; kobalta kolorez tindatu emazte gorputzen hatzak dira oihal zuriaren gainean etzanak, Yves Kleinen eskutik, haren eromenetik, haren eskizofreniatik. Hauek egin eta bi urtera bere buruaz beste egin zuen Kleinek. Gustatzen zait biziki pintura garaikidea eta partikulazki Klein; Parisera noan aldi oroz Beaubourg zentroko taula urdinaren aitzinean orenak gelditzen ahal naiz. Liburuan sartu ditut maiteen ditudan idazle, ikerlari edo jendeen erreferentziak, azaletik haste.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Mikel Garcia Idiakez
#2
#3
Mikel Garcia Idiakez
#4
Onintza Irureta Azkune
#5
#6
Aiaraldea
|
Aitor Aspuru Saez
Azkenak
2024-10-19
ARGIA
Erraldoiak protagonista dituen liburua atera du ARGIAk haurrentzat
MULTIMEDIA - elkarrizketa
2024-10-18
ARGIA
Langile bat hil da Lizarran, biltegi batek eztanda egin ondoren
56 urteko langile bat hil da Lizarran, Agralco (Agrupacion Alcoholera de Bodegas Cooperativas) biltegian lanean ari zela. 10:00ak aldera gertatu da ezbeharra, Lizarran la alcoholera moduan ezagutzen den nekazaritza hondakinen biltegian.
2024-10-18
Maitane Arnoso - Martínez
Beldurra espazio komun gisa
Herritarren segurtasunik ezaren kezka gero eta handiagoa da gure auzo eta hirietako elkarrizketetan, batez ere kalean bizirik dirauten Magrebeko gazteek eragindako lapurreten eta gatazken inguruan. Badirudi egoera horiek areagotu egin direla azken hilabeteetan, eta alarma eta... [+]
2024-10-18
Urko Apaolaza Avila
Puig Antich, Estatuak ez du inoiz barkamena eskatzen
Espainiako Gobernuak dokumentu bat helarazi die Salvador Puig Antichen arrebei, Oroimen Demokratikorako ministro Ángel Víctor Torresen eskutik. Frankismoak anarkista katalanari jarritako heriotza kondenaren “baliogabetasun akta” dela diote. Harrigarria... [+]
2024-10-18
Xabier Letona Biteri
Sinwarren hilketaren ondoren, gerrak bere horretan jarraitzen du
Yahya Sinwar Hamaseko burua hil ondoren, Ekialde Erdiko gerrak nola jarraituko duen aurrera mintzagai da hilketaren biharamunean. AEBek, Joe Bidenen ahotik, berehala iragarri dute orain su-etenak bidea libre izan dezakeela. Bide beretik jo dute Mendebaldeko hainbat buruzagik... [+]
2024-10-18
Ahotsa.info
Azken hiru urteetan altueratik erorita Nafarroan 10 langile hil direla salatu dute
LAB, CGT, Steilas, ESK, EHNE eta Hiru sindikatuek salatu dituzte Nafarroan altueratik erorita hil diren hamar langileen kasuak.
2024-10-18
Onintza Irureta Azkune
Marcos Maceira, A Mesa pola Normalización Lingüísticaren presidentea
“Oso zaila izango da galiziera leheneratzea PPren hizkuntza politika ez bada zuzentzen”
Galiziako Estatistika Institutuak galizieraren egoeraren inguruko inkestaren azken datuak ezagutarazi ditu. Ezagutza eta erabilerak, biek, egin dute atzera. Galera handiagoa da adin tarte gazteenetan. 5 eta 14 urte artekoen herenak adierazi du galiziera gutxi edo batere ez... [+]
2024-10-18
Hala Bedi
Makroproiektuen aurkako manifestaziora deitu du Gasteizen Araba Bizirik!-ek, urriaren 26rako
“Araba ez dago salgai” eta “Makroproiekturik ez” lelopean egin dute deialdia. Urriaren 26an elkartuko dira 18:00etan “etekin pribatuak bermatzera” bideratuta dagoen eredu energetikoa eta “instituzioek jokatzen duten papera”... [+]
Zergatik daude Renfeko trenak inoiz baino grafiti gehiagorekin margotuta?
Garraio publikoaren zerbitzuaren gainbeheraren barruan, alde estetiko hutsa bada ere, ohikoa bilakatu da trenak margoturik ikustea eta, behingoagatik bada ere, ez da arrazoi ekonomiko hutsengatik, langileek azaldu dutenez.
2024-10-18
Urumeako Kronika
‘Hariak’ zinemaldia erresistentzia istorioen lekuko, azaroaren 7tik 17ra Hernanin
Aurtengoa hirugarren edizioa izango da, eta memoriaren gaia hartuko da ardatz, Kulturarteko Plaza Feministan.
2024-10-18
Uriola.eus
Bazter Fest ospatuko dute Bilbon azaroaren 9an, protagonistak emakumeak diren hip-hop jaialdia
Azaroaren 9an, emakumeak protagonista diren hip-hop jaialdia ospatuko dute, 17:30etatik aurrera. Jaialdiak urtez urte hip-hop eta rap estiloetan ibilbide ezaguna duten emakume artistak bildu izan ditu.
2024-10-18
Bilbo Hiria Irratia
Xamarrek ‘Orhipean, Gure Herria ezagutzen’ liburuaren edizio berria aurkeztu du
Gaur Donostian Orhipean, Gure Herria ezagutzen liburuaren edizio berria aurkeztu dute. Bertan Izan da egilea Xamar eta berarekin batera Antton Luku, Isabel Isazelaia eta Lander Majuelo.
2024-10-18
Olaia L. Garaialde
“Beti gainerakoei jartzen diegu oxigeno maskara, eta denbora badago, norberari”
Krisi egoeran idatzitako gogoetak eta lagungarri egin zaizkion tresnak jasotzen ditu Iratxe Etxebarria kazetariaren 7.300 miligramo eszitalopram liburuak.
Eguneraketa berriak daude