ETXE TROGLODITAK LURRALDE BAZTERTUAN
- Arabako bihotzean kokatua badago ere, Trebiñoko Konderria betidanik euskal zonalderik ezezagunenetakoa izan da, eta tamalgarria da, bertan aurkituko ditugun "etxebizitzak" adibidez, ez ditugulako beste inon ikusiko. Lurralde ahaztua izatearen arrazoi nagusia zera da, administratiboki Burgoseko (eta beraz Gaztela-Leongo) probintziaren zati bat dela, eta horrenbestez, bertako bizilagunek mende askotan "eskizofrenia" administratibo-politikoa pairatu behar izan dute: Araba erdian bizi (Gasteiztik 20 kilometrora) baina ezin arabar gisa bizi. Kontua XII. mendean hasi zen, jaurerri bihurtu zenean; 1288an Gaztelaren menpe geratu ostean Joan II.ak konderri titulua eman zion eta, XV.ean berriz, Arabatik bereizi zen. Azkenik, probintzien banaketa egin zenean (1832), Burgosen menpean utzi zuten, populazioak nahi zuenaren aurka. Hortik aurrera, Araban sartzeko ahaleginak bata bestearen atzetik etorriko dira, batez ere XX. mendean (1940an Udalek eskatuz, 1958an Elizak eta kontzeju ia guztiek, 1980an sinadura-bilketa bat egin zen, duela gutxi bezala) baina gaur arte ez zaie eskaera horiei jaramonik egin. Turismoari dagokionez, Trebiñok penintsula osoko kobazulo artifizial bildumarik garrantzitsuena eskaintzen digu, benetako altxor erlijioso-historikoa osatuz, baina tamalez, ahanztura administratiboak honetan ere eragina du. Konderrian ez dago ia azpiegitura turistikorik (jan eta batik bat lo egitea Gasteizen zentratu beharko duzue) eta koben miraria merezi duena baino askoz ezezagunagoa da.
Berau zeharkatu ostean, ezkerrera berriz egin, eta N-1 errepidean sartu beharrean zuzen joko dugu, Trebiñorantz. Horrenbestez, zonalde honetan nabarmentzen diren laborantza-lur eta mendi baxuez osatutako paisaia lau samarrean zuzen goazela, 23,5. kilometroan Añastro herrixka pasatuko dugu.
5 km. aurrerago, azkenean, Trebiñoko erdigunean sartzen gara, mila inguru biztanlerekin (udalerri osoa) Konderriko hiriburutzat jo dezakegun nekazari herrian. Ibaiuda ibaia eta Arrieta errekak bat egiten duten lekuaren inguruan, Trebiñoko herrian Jauregi zaharra eta S. Vicentejo eta San Formerio ermitak bisita ditzakegu.
Erdigunea ezkerrean utziz, gure bidean ekialderantz jarraituz, 33,5. kilometroan Konderriko bidegurutzerik garrantzitsuenera iristen gara, Armentiako Bentak izeneko lekuan, perpendikularki Gasteiz eta Arabako Errioxa lotzen dituen errepidea pasatzen baita. Guk lehenbizi ezkerrera joan behar dugu, Bernedo-Gasteiz norabidean, eta 100 metrora eskuinerantz aldatu, Bernedorantz. 5. km. aurrerago aldiz, eskuinera "Leze artifizialak" jartzen duen kartela ikusiko dugu, eta hori segituz Faidurantz hurbilduko gara. Bide berri honetan, Samiano herrixkan ezkerrerantz egin behar dugu.
Barruan bata bestearen gainean zulatutako haitzulo edo galeriak aurkituko ditugu, osotasun zeharo harrigarria eratuz. Ermitan bertan margo polikromatuak ere ikusteko parada izango duzue, haitzean bertan tailatutako erretaulan. Hirugarren "solairuan" berriz, bi hilobi eta beraiekin erlazionatutako marrazkiak ere topatuko dituzue. Arrokan bertan, azken kobako sabaitik, Neolitiko Garaikoak izan daitezkeen grabatu batzuk dituen beste zulo bat ere bisitatu daiteke; hori bai, ez zapaldu sabaiko teilak, oso hauskorrak dira-eta. Esandakoa, hau koba-ermita harrigarria duzue.
Berriz ere errepidea jarraituz, 50. kilometroan eskuinera joko dugu, Lañorantz. Lehenbizi Udaletxeraino abiatuko gara, bertan kobetako giltzak eskatzeko, tartean eskuinean aipatutako haitzuloetako batzuk ikusteko aukera dugula. Herritik kilometro bat atzera eginez, ezkerrera bidexka bat irteten ikusiko dugu; segitu, eta 40 metrotara dagoen bidegurutze handi batean aparka dezakezue.
Hortxe bertan, berriz ezkerrera beste bidexka bat hasten da, lerro zuri-gorriz seinalizatua. Hau laborantza eremu bat ezkerrean utzi eta beste batean sartzen da, azken honen erdian bukatuz. Puntu honetaraino iritsi baino pixka bat lehenago eskuin-gorantz bidezidor bat irteten dela ikusiko dugu, berriz ere marka zuri-gorriak dituena. Hortik aurrera bidea segitzea oso erraza da.
Horrenbestez, gehienez 20 minuturen bueltan lehen kobazulora iritsiko gara. Beste kobazulo guztiak bidea jarraitu eta 5 minututara daude. Koba artifizial hauetan tamaina ezberdineko hilobi harrigarriak ikus daitezke, ustez bisigodoen garaiko (X. mendea) nekropoli edo hilekiko errito-leku izugarria.
Gizakien lana den bigarren kobazulo beldurgarri hauek bisitatu ostean, errepideko bidegurutzera itzuli (58 km.) eta zuzen Markinizerantz abiatuko gara, tartean Urarte herria pasatuko dugularik. 63. kilometrorako Markiniz herria inguratzen duen paraje ikusgarri eta harrigarria behatzen hasiko gara: monolito edo haitz handiak, beraietan zulatutako haitzuloak eta abar ederra.
Alde batetik, elizaren atzealdean, eskuinetik ateratzen den bidezidorretik, Sasualde Haizpitartean sar gaitezke, monolitoz beterik ageri den paraje izugarrian. Beste alde batetik, Arriluzearako bidean oso gertu eta ezkerrera, San Joan ermitaren atzealdean, haitzuloz soberan ageri diren hareharrizko monolito-ilara ikaragarria ageri zaigu. Baten bat gotorleku ere izandakoa da, eta barnean haitzean tailatutako eskailera bat ere aurkituko dugu. Benetan harrigarria.
Azkenik, ibilbidea 3,5 km. beranduago amai dezakegu, Arriluzea herrixkan, sekulako haitzuloz zipriztindutako bidea segitu ostean.
Yala Nafarroak bat egiten du Israelek nazioarteko zuzenbidea sistematikoki urratzen duela salatzeko mundu osoan zehar egiten ari diren mobilizazioekin, eta iragarri dute mobilizazioei eutsiko dietela Mendebaldeko gobernuek Israelgo erregimenarekin duten konplizitatearekin amaitu... [+]
Donostiako San Telmo museoko aretoa jendez bete da Irutxuloko Hitzaren hogeigarren urteurreneko ekitaldian.
2022an galeperra galzorian izendatzea proposatu zuen Espainiako Zientzialarien Batzordeak, bere ehiza debekatzea ekarriko lukeena. Espainiako Gobernuak orain erabaki du ez ematea babes hori espezieari, eta ehiztarien lobbyak eskainitako informazioa erabili du horretarako.
Ingelera orduak handitu eta euskarazkoak murrizteko foru aginduaren kontrako helegitea aurkeztu du STEILAS sindikatuak. “Murgiltzea ataka larrian jartzen ari dira” salatu dute.
Alberto Martínez Jaurlaritzarne osasun aholkulariak jakinarazi du erabakia, Gasteizeko Legebiltzarrean. Langile guztiak subrogatuko dituztela ere esan du.
Eguerdian gertatu da istripua, 25. kilometroan, Nafarroako Martzilla herriaren inguruan. 2025ean hil den zazpigarren lagilea da.
"EITB euskalduna, zuzendaritzatik hasita!" lelopean, otsailaren 25ean egingo dute elkarretaratzea, asteartean, EITBko ELA, LAB eta ESK sindikatuek nahiz Aldatu Gidoia ekimenak deituta.
Lizarraldean euskara sustatzeko lana egiten duen Bagara elkarteak egin du salaketa: "Sorkuntzarako gaitasuna bultzatzen da eta pentsamendua kritikoa lantzen, hori guztia ikuspegi ludikotik, gozamenean oinarrituta".
Future Game proiektuak EAEko gazteen osasun mentalaren inguruko ikerketa egin du. 18-35 urteko gazteen %87,7ak osasun mentaleko tratamenduak osasun publikoak bere gain hartu beharko lituzkeela pentsatzen du; %64,5ak osasun mentalaz hitz egitean haien iritzia kontuan hartzen ez... [+]
Ukrainako gerra hasi zenetik, bi potentziak ez dira mahai beraren bueltan eseri. Negoziatu egingo dute nola amaitu gatazka belikoa. Ukrainako presidenteak, ordea, esan du ez duela mahai horretan adosten den ezer onartuko, bera ez baitute gonbidatu.
2021ean hasi ginen Guggenheim Urdaibai proiektuaren inguruko lehen oihartzunak entzuten…Bai ala bai egingo zela esan zigun orduko Unai Rementeria ahaldun nagusiak. Bere esanak indartzeko, 40 milioi euro utzi zituen “blindatuta” museoak eraikitzen zirenerako... [+]
Lau urteko kartzela zigorra, zazpi urteko inhabilitazioa eta hiru urtez 12 urteko biktimarengandik urruntzeko agindua eman du Gipuzkoako Probintzia Auzitegiak. Neskari 6.000 euro ere ordaindu beharko dizkio erasotzaileak kalte-ordainetan.
$LIBRA izeneko kripto-txanponean inbertitzeko deia egin zuen Argentinako presidenteak sare sozialetan. Une batean 4.500 milioi euroko balioa izatera iritsi zen arren, ordu gutxiren ostean behea jo zuen kripto-txanponak eta galera asko eragin zizkien bezeroei. 100 salaketa baino... [+]
Estatu Batuen muga-zergak nahiko buruhauste ez balira, pasa den asteko albiste xalo samar batek dardara-uhinak helarazi ditu mundu-parte handi bateko otordu-mahaietaraino: Japoniako gobernuak bere arroz-gordekin estrategikoetako 210 mila tona merkaturatzeko agindua eman du,... [+]
ELA, LAB, ESK eta STEILAS sindikatuek eta M3 elkarteak "herrikoia eta sozialki plurala" den memoria eguna "errepresiorik gabe" egitea eskatu dute. Eusko Jaurlaritzari zuzendutako eskaera da, "iaz ez bezala", aurten manifestatzeko eskubidea... [+]