Zoritxarrez, senatuaren zeregina oso eragin eskasekoa da egungo Estatuaren politikan. Gainera, Espainiako Gobernuak duen gehiengo osoaren arabera eta funtzioan erabilia da instituzio hau. Areago, PPk eta PSOEk instituzio hau Konstituzioaren eta autonomia estatutuen zutabe bezala aldarrikatzen, arraindiatzen eta sakralizatzen dute. Ez da horrela, tamalez. Aitzitik, autonomia erkidegoen eta Estatuaren arteko edozein auzi edo ebazpen -udal nahiz lurraldetasun politikarako finantziazioak, nekazaritza edo azpiegieturak, kasu- saihestua izaten da etengabeki Espainiako Gobernuaren aldetik.
Ganberan lantzen diren autonomia izaerako auziak guk senadore nazionalistok planteatuak izaten dira, PP eta PSOEko senadoreei behin eta berriz gogoratu behar diegu autonomiak daudela. Finean, estatu izaera duten auzi asko autonomia erkidegoak kontuan hartzeke ebazten da. Espainiako eskuina nahiz ezkerrak autonomia garapenean erakutsi duten borondate ezaren adibide agerikoena da senatua.

Guk behintzat -euskal senadoreok- ez dugu inolako egitasmorik ezagutzen. Autonomietarako batzorde bat dago -Ganbera nagusien barrenean bigarren ganbera bat- eta berean, noizean behin, senatua aldatzeaz hitz egiten da: senadoreak hautatzeko moduaz, autonomia erkidegoetako senadoreei ahalmen handiagoa emateaz eta abar. Baina hitz egin besterik ez. Ez dago zentzuzko akordiorik ez proiekturik alderdi politikoen artean; birtualtasunez hitz egiten da, ez errealitateez. Euskal nazionalismoaren ordezkariek balizko erreforma horren atzean zer dagoen jakin nahi genuke.

Guk Espainiako Estatuko nazioen ordezakaritza propioa eskatzen dugu, hauen izaera demografikoa eta izari geografikoaren araberakoa. Oraingo ordezkaritza lurralde bakoitzeko lau senadorekoa da. EAEko pisu espezifikoa oso da handia ikuspuntu demografikotik, ordea: Gaztela-Leon edo Galiziakoa bezain handia. Guk EAEren ordezkaritza bere osotasunean hautatuko lukeen senatua nahi dugu. Gure ordezkaritza eraginkorragoa litzateke autonomien estatuaren aldeko benetako politika egiteko. Hauxe da senatuan auzitan eta jokoan izan beharko lukeena. Gaurko senatuak ez ditu onartzen izaera edo egitate desberdinak ez Konstituzioaren beraren araberako autonomia desberdinak.

Harrapatua hitza ez da termino ez zehatza ez egokia. Politikaren eremutik hitz egin beharra dugu lehenik. Baketze prozesuaz eta politika antiterroristaz hitz egiten denean, itun ekin edo akordioekin adeitsu izan beharraz hitz egin dute Madrilen. Hartara, Madrileko Gobernuak euskal nazionalismo demokratikoak Espainia anitza eta demokratikoaren garapen eredua apurtu duela dio, EAJk bereziki sistema horren ikur gailena zen kontsentsua edo itun demokratikoa apurtu dituela dio PPk. Hori aipatua, gatozen harira.
2000ko urtarrilaren 18an lortu zen azken akordioaren arabera, Kupo Batzorde-mistoan Espainiakoa eta EAEko hiru Ogasunen arteko desakordioen kontrola eta segimendua burutzeko batzorde bat eratu zen. Akordio hura medio, Kontzertuaren auzietan soluziobide kontsentsuatuak aurkitzeko modua lortu zen. Areago, akordio horren arabera -Espainiako sistema zergadun berezia den Kontzertua-, berau estatu nahiz nazioarte mailan defenditzen ahal zen. Haatik, Espainiako Estatua da, berriz ere, Kontzertuari buruzko eskuartze, auzi eta muga berriak ezarri dituena. Estatuak apurtu du zegoen akordioa. Hau da, ez du betetzen akordioa eta gainera, PPko bozeramailea buruan buru, mehatxatu egin du -Rodrigo Ratok eginiko azken azalpen baketsua kenduta-, eta ez soilik Eusko Jaurlaritza, PPk herri eta gizarte hau mehatxatu ditu Kontzertua kentzearekin; hitzerdika esaten badu ere.
Akordioa ez da apurtu sistemarekiko konpromisoak hitzartuak ditugun nazionalista demokraten aldetik, baizik Estatuaren boterea kudeatzen dutenen alderdien partetik. PPk eta PSOEk ezegonkortasuna dute helburu. Eusko Jaurlaritza harrapatua gelditu dela esatea ikuspegi alderdikoia da, Kontzertu Ekonomikoaren alde ez dauden sektoreen aldetiko ikuspegia, HBren ikuspegia, adibidez.

Espainiako sistema fiskala ez da sistema espainola eta kito! Espainiako sistema fiskala oso da anitza eta konplexua, Europan edozein auzi eta eztabaida aurkezten denean, sistema honen ezaugarriak zeintzu diren kontuan hartu behar dituena. Hots, sistema honek ahalmen araugarria edo erregulatzailea duten bost ogasun sistema biltzen ditu: Estatukoa, EAEkoak eta Nafarroakoa. Beraz, gure ordezkaritzaren eskaera ez da kapritxo bat. Guk geure soberania eta eskuduntzak ditugu -soberania kasuetan Europarekin ebatzi beharrekoak-. Haatik, Konstituzioa eta Estatutuak hainbeste aldarrikatzen duten horiek ez dute onartu nahi Europaren aurrean geure eskuduntzak guk geuk defenditzea. Kontzertu Ekonomikoa Europako Batasunaren aurretikoa da eta Espainiako Estatuak nazioarte mailan berau defendituko zuela esan zuenean, euskal ordezkaritza parte izango zuela hitzeman zuen. Beraz, haiek badute zer ikasia.

Garai guztiz arduratsua eta erabakiorra da euskal instituzioentzat eta hauetan EAJ da nagusi.
Garai hau oso interesgarria da, baina ardura hau ez dagokie euskal instituzioei soilik; Eusko Jaurlaritzari eta Foru Aldundiei, alegia. Kontzertuaren auzia ez da Madrileko Gobernua eta Gasteizko Jaurlaritzaren arteko bileren medio ebatziko soilik. Eztabaida soziala sartu da, enpresariek sartua gainera. Sindikatuek ere zerbait esango dute, ziur, baita gainontzeko alderdi politikoek ere.
Kontzertu Ekonomikoak gizarte osoa ukitzen du eta PPko Gobernua (bere nagusikeriak eta larderiak eramana) oker ari da. PP eskuinaren benetako sentimenduak ari da azaleratzen. Hots, eskuin itxia, egoskorra eta antieuskaldunaren sentimenduak. Herri honi dagozkion eskubide eta ezarpen historikoak ukatu nahi izatean, PPren joera antiabertzalea edo antinazionalistaz gain bere izaera antieuskalduna agertzen ari da. PP Franco bezala jokatzen hasia da, atzera egiten ari da. PPn frankismo garaiko hainbat txakur zaunka ari da, demokraziak herri honi ekarri zion Kontzertuaren ezarpena kendu nahian ari da. Baina gaiak gizarte osoa ukitzen du eta honek bere onura eta ongizaterako izan den Kontzertua aldarrikatuko du. Horretan ez dut duda izpirik.

Arazoa politikoa da, jakina. Arazo teknikoak aitzakiak izaten dira akordio politikoetara ez iristeko, beraz ez dezagun geure burua engaina. Hori garbi dago. Horregatik beragatik, sozietateen gaineko zergen ahalmen araugarria izatea eta Kontzertua beraren araubideak handitzea izan dira azkeneko bileretan Jaurlaritzak eta Aldundiek landu dituzten gaiak. Hau da, ahalmen erregulatzaile gehiago eskatzen da. Kontzertu Ekonomikoaren negoziazio berriak iraungipen-data ez izatea (erridikulua da hogei urtetan behin hori egin behar izatea) eta politikarako harreman sendo baterako oinarriak ezarri behar dira. Espainiako sistema fiskala ez dela ogasun zentralizatua ezta bakarra ebatzi beharra dago negoziazioan. Kultura hori Espainiako Gobernuen baitan sartzen ez den bitartean -erabakia politikoa izaki- ez dugu aurrera egiterik. Gaineratiko guztiak aitzakiak dira. Arazo teknikoak, eskuarki, funtzionarioen eta politikarien botere galtzearen ondorio dira.

EAJk daukan maniobra-tartea bere egitekoetan koherente izaten segitzea da. EAJk Euskal Autonomi Erkidegoa hogei urtez gobernatu du, PSOErekin eta EArekin. Egungo abagunea herri hau baketze bidean jartzearen ondorioa da. EAJk egin zuen aukerak ez zuen ondorio onik ekarri, bere bidaideek ez zutelako gure alderdiak -gehiengoa duela kontuan hartuta- prozesurako nahi zuen erritmoa onartu. Tira, ez erritmo ez helburuak. Beste zerbait nahi zuten.
ETAren su-etena alde bakarrekoa izan zen, berak jarri zuen indarrean eta berak eten. PPk, ordea -ETAren su-etena albora utzita-, EAEko boterea bilatzen du, desegonkortasuna erabiliz horretarako. Formalki eta itxuraz egungo estatuaren eredua mantendu nahi du, baina bere estrategia autonomien estatuaren ereduarekin bukatzea da. Hots, alderdiaren eta botere zentralaren menpeko autonomietako aginteak bilatzen ditu. Gurea, Katalunia edo PSOEren esku diren autonomien bila doa PP. Hemen, zoritxarrez, HB eta ETA abagunea prestazen ari zaizkio PPri. Beharbada, hori horrela izatea interesatzen zaie.

Botere interesak. EAJ indargabetuz indarrak bere aldera bilduko dituztelakoan, nonbait. EAJ eraitsiz, bere lekua hartu eta euskal nazionalisten ordezkaritza nagusia bereganatu nahi dute, antza. EAJri alde guztietatik etorri zaizkio jipoiak, bere zatiketa kitzikatzea, barne. EAJko zatiketak ezagutu ditut barnetik, eta esan dezaket inoz ez dela EAJren buruzagien eta militanteen artean egun dagoen batasuna izan.

Cuerda eta Gebara kasuak badaude. Eta zenbat kasu dira PSOE, IU-EB eta HBn? PPn ez, egun prebendak banatzen dituelako. EAJ da jomuga uneon. Gebara eta Cuerda gure alderdiaren estrategiarekin bat ez etortzea ez da oraingo kontua.

EAJ eta EAren arteko akordioen aldekoa naiz; sen ona erabiliz noski. Zuhurtzia behar da bien aldetik. Hau da, erreferente publiko nagusia EAJ da. EAk bere nortasuna eta eragina mantendu behar ditu, baina EAJren eskutik betiere. EAJ ari baita higadura handiena eramaten.

Eskaini ditzakedan jarraibideak nik bizi ditudanaren araberakoak dira. Herri hau zentro-ezkerrekoa da. Berean PSOEk eta IU-EBk ordezkatzen duten ezkerra eta EAJk eta EAk ordezkatzen dutena bizi daiteke elkarrekin. Ordezkaritza horretan sar liteke gizarte osoa. PSOEk, ordea, ezkerrekoa ote den argitu behar du. Egun, PSOE Espainiako eskuinaren morroia baita.
Beste formula HBrekin litzateke, baldin HB -ETAren menpekotasunetik salbu- logika politikoz arituko balitz. Zentro-ezkerreko alternatiba bat ere gauza liteke HBrekin. HBn politika ote dagoen duda handiak ditut, ordea. Antza, bide horretatik ez da ezer egiterik. HBk azken bi urteotan ez du inolako gaitasun politikorik erakutsi eta politikarako bere sinesgarritasuna ari da galtzen erabat .