PELLO JOXEPE PARISEN IZAN ZEN 1.900 URTEAN

  • Eusko Ikaskuntzak "Euskarazko lehen soinuak" CD-ROMa kaleratu berri du. Bertan topa daitezkeen grabazioak 1900. urtekoak dira, eta orain gutxi arte Parisen gorderik zeuden. Inaxio Lopez de Arana bertara joan eta grabazio hauek argitara atera ditu.

2021eko uztailaren 20an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Orain arte ezagutzen diren euskaraz eginiko grabazio zaharrenak jaso ditu Inaxio Lopez de Arana itzultzaile gasteiztarrak "Euskarazko lehen soinuak" CD-ROMean. Orotara lau abesti, bertso bat, irrintzi bat eta ebanjelioko bi pasarteren irakurketak entzun daitezke, guztiak 1900. urtean Parisen grabatuak izan zirenak. Lopez de Aranak berak esan digunez, "kasualitatez" izan zuen grabazio horien berri 1996an. Arabako Biltzar Nagusietan zebilen lanean, eta ohiko zereginetan murgilduta zegoela, Karl Rudolf Trebitsch izeneko etnologo austriarrak 1913an idatzitako artikulu bat iritsi zitzaion esku artera. Trebitschek urte hartan Euskal Herrira eginiko bidaiaren nondik norakoak azaltzen zituen artikuluan, eta euskalki guztien grabazioak egin zituela kontatzen zuen. Hala ere, euskarazko lehen grabaketak berak eginiko horiek ez zirela zioen doktore austriarrak.
Artikuluan aipatzen zuenez, Léon Azoulay izeneko antropologoak 1900ean Parisen eginikoak ziren aurrenekoak. Horren berri izatean, Lopez de Aranari grabazio horiek eskuratzeko grina piztu zitzaion, eta Beñat Oihartzabal euskaltzainarekin jarri zen harremanetan. Haren bidez jakin ahal izan zuen desio zuen materiala Pariseko Musée de l'Hommen gorderik zegoela. "Hori jakitean, gutunak bidaltzeari ekin nion, baina idatziz nahiz telefonoz ezer lortzen ez nuela ikusita, 1999ko urrian Parisera joatea erabaki nuen". Frantziako hiriburura heltzean Tran Quang Hai doktore vietnamdarrak hartu zuen itzultzaile arabarra, eta zenbait buruhausteren ondoren, azkenean lortu zuen Azoulay doktoreak eginiko grabazio horien kopia bat egitea. Diren garaikoak kontuan izanda, balio historiko handia dute grabazio hauek, nahiz eta soinu kalitate nahiko eskasa izan.


IRRINTZIA, "CRI DE GUERRE BASQUE".

Euskaraz grabaturiko lehen soinuak Pariseko Antropologia Elkartearen ekimenez bildu ziren. Léon Azoulay elkarte hartako kide zenak kontinente guztietako hizkuntzak bildu nahi izan zituen 1900ean Parisen, Erakusketa Unibertsala orduan ospatzen zela aprobetxatuz. Orotara mundu osoko 70 hizkuntza elkartu ziren Frantziako hiriburuan. Bertan ziren, besteak beste, kroaziera, suomiera, letoniera, turkiera, japoniera, txinera, malaysiera, tamilera, Tunisiako arabiera, araukaniera, maputxera eta euskara bera. 1900ean Eusko Ikaskuntzak antolatuta Nazioarteko Euskal Kongresua burutu zen Parisen, eta ekitaldi hartan parte hartu zuten Zuberoako bikote batek eta neska gipuzkoar baten ahotsak entzun ahal izan ziren Pariseko Erakusketa Unibertsalean. Euskaldunek lau abesti grabatu zituzten: "Donostiako hiru damatxo", "Maitia, nun zira", "Prima eijerra" eta "Pello Joxepe". Kantu hauez gain, fonografoak "Herrietan batzubek" izenburuko bertsoa, irrintzi bat eta ebanjelioko honako bi testu hauen irakurketak ere jaso zituen: "San Juan Ebanjelariaren 20. Kapitulua" eta San Lukas Ebanjelariaren "Seme Iriolearen alegia".
Behin parte hartzaile guztien grabazioak entzun eta egin beharreko ikerketa amaituta, Azoulayk txosten bat aurkeztu zuen Antropologia Elkartean. Bertan aipatzen zuenez, maitasuna ohiko gaia da euskarazko kantuetan, baina benetan azpimarragarria dena abesti satirikoen kopurua da. Umorea ardatz duten abestiei dagokienez, Euskal Herrian adina ez omen dago ez Europa eta ezta munduko beste lekuetan ere. Alaitasun, oinaze eta gerrako oihu oso gutxi daude, ordea. Horietako bat irrintzia da, Azoulayk "cri de guerre basque" (euskal guda oihua) bezala bataiatu zuena.


FONOGRAFOA DEABRUAREN PARE.

Azoulayk aitortzen duenez, zailtasun ugari izan zituen egitasmoa aurrera eramateak. Gonbidatu askori adibidez, makina grabatzailea sorginkeria baten fruitu ez zela azaldu behar izan zitzaion, eta benetan lan astuna izan zen horietako batzuk kantuan jartzea. Izan ere, gehienak biziki izutu ziren fonografoaren tutuari esandakoa handik gutxira makina hark berriro errepikatzen zuela entzutean. Zenbait kulturatako lagunek gainera, islamiarrek kasu, ebanjeliokoa izaki, ez zuten Seme Iriolearen pasartea irakurtzea onartu. Zailtasunak zailtasun, Azoulayk lan polita egin zuen, oso hizkuntza gutxi baitira testigantza hau baino zaharragoak dituztenak. Inaxio Lopez de Aranak dioenez, "munduko beste hizkuntzen mailan edo aurrerago dago arlo honetan euskara"


Azkenak
2024-11-26 | EHU Palestina
EHUn Israelen genozidioa eta apartheidarekin harreman oro aztertu eta eteteko batzordearen alde

Palestinan genozidio bat burutzen ari den Israelgo estatu eta berarekin batera diharduten enpresa eta erakunde guztiekin eteteko asmoz sortu zen EHU Palestina. Israelen inpunitatea Europan eta Estatu Batuetan dituen harreman politiko, militar, ekonomiko, zientifiko zein... [+]


DBHko ikasleak literaturzaletzea helburu duen irakurketa-lehiaketa aurkeztu dute

Esloveniako eskoletan izan duen arrakastari tiraka, Alberdania argitaletxeak Euskal Herriko ikastetxeetara ekarri du Joko Ona Denontzat irakurketa-lehiaketa: DBHko ikasleek “kalitate handiko liburuak” irakurriko dituzte taldeka, eta avatarra aukeratuta, horiei... [+]


2024-11-26 | Mikel Aramendi
India, Trump 2.0 aldirako kontuak ateratzen

Ari da mundu guztia kontuak ateratzen Trump 2.0 aldian norberari gerta dakiokeenaren eta munduan gerta daitekeenaren inguruan. Subjektuaren mudakortasuna ezagututa, ziur samartzat eman daitekeen aurreikuspen bakanetakoa da Estatu Batuen Txinarekiko harremanak, ekonomikoak... [+]


2024-11-26 | ARGIA
Indarkeria matxistaren aurkako egunean, gizonei mezua: “Konponbidea ez bazarete, arazoa zarete”

Milaka lagun bildu dute Indarkeria Matxistaren Kontrako Egunean deitutako manifestazio eta elkarretaratzeek. Gizon, hedabide eta erakundeei zuzendu zaie Mugimendu Feminista.


Guraso bileran hizkuntzak nola kudeatu ez badakizu, gida honek lagunduko dizu

Zenbat komunikazio egoeratan ateratzen da galtzaile euskara? Arduradunak ez duelako aurrez pentsatu hizkuntzak nola kudeatu, erresistentziak egoten direlako eta haiei erantzuteko argudioak prest ez daudelako… Soziolinguistika Klusterrak jendaurrean.eus gida ipini du... [+]


2024-11-26 | Ahotsa.info
Paris 365
15 urte pobreziari aurre egiten Iruñerrian, eta inoiz baino beharrezkoagoa

Paris 365 elkarteak 15 urteurrena ospatu zuen larunbatean Geltokin. 15 urte gosariak, bazkariak eta afariak egunean euro baten truke zerbitzatzen urteko 365 egunetan horren beharra duten guztiei. “Atsedenik gabe”, azpimarratu nahi izan zuten bezala. Horrez gain,... [+]


2024-11-26 | Julene Flamarique
Iruñeko auzo guztietan euskarazko haur eskolak galdegiteko manifestaldia egingo dute abenduaren 11n

“Ez da posible hiri guztia zeharkatu behar izatea seme-alabak hemengo jatorriko hizkuntzan murgiltzeko” salatu dute guraso askok. Euskarazko plazak ere “oso urriak direla” salatu dute familia askoren artean eginiko bideoan.


2024-11-26 | Sustatu
Kabi@ 2024 Durangoko Azokan: Eremu digitala pentsatzen eta garatzen

Durangoko Azokaren alor digitala da Kabi@ espazioa eta egitaraua. Aurtengo edizioan, abenduaren 5ean eta 6an izango dira Kabi@ko ekitaldiak, Azokaren lehen bi egunetan (gero 8ra bitartean iraungo du). Ekitaldiak banatuko dira Durangoko Bizenta Migel Liburutegiaren eta Landako... [+]


2024-11-25 | Leire Ibar
Euskal Herriko I. Hikadromoa antolatu dute Durangoko Azokan

Durangoko Azokako berrikuntzetako bat izango da ZirHika taldeak sortu duen hikalarien bilgunea. Hika hitz egitea eta ongi pasatzea izango da helburua, abenduaren 7an Landako ikastetxean.


2024-11-25 | Euskal Irratiak
Alokairuak mugatzeko legea indarrean jada, Lapurdiko 24 herritan

Alokairuen bidezko espekulazioa oztopatzeko neurria azaroaren 25etik goiti izanen da indarrean Ipar Euskal Herrian. Momentuko, tentsiopean diren Lapurdiko 24 herriei eraginen die: Ahetze, Angelu, Arbona, Arrangoitze, Azkaine, Basusarri, Baiona, Biarritz, Bidarte, Biriatu,... [+]


'Superbotereak' liburua
Eskola-proiektuak izango dira mintzagai asteazkenean, Larraulen

Larraulgo eskolan da hitzordua, azaroaren 27an, 17:30ean. 'Superbotereak' liburuaren egile Koldo Rabadan ez ezik, hitzaurrea idatzi duen Nora Salbotx eta hainbat kide izango dira mahaiaren bueltan: Ainhoa Azpirotz (Hik Hasi-ko koordinatzailea), Irati Manzisidor... [+]


Lan istripu hilgarrien gaineko datuak estaltzea leporatu dio LABek Nafarroako Gobernuari

Azken astean sindikatuak 5 heriotzaren berri izan du eta dagoeneko 26 dira Nafarroan lanean hil egin diren edo beste erkidegotan beharrean zendu diren nafarrak. Alarma gorria pizteko moduko datuak LAB sindikatuaren iritziz.


2024-11-25 | ARGIA
Nazio auzia “erdigunean” ipintzeko eskatu du EH Bilduk, “jauzi” bat egin eta estatusaren eztabaida abiatzeko

Jendetza elkartu da Bilboko Casillatik abiatu den manifestazioan, Nazioa gara aldarrikatzeko. Buruan, EH Bilduko Mahai Politikoko kideak joan dira, eta atzeraxeagotik jarraitu diote ERC, BNG, CUP, Compromis eta Mes Per Mallorca alderdietako kideek. Ikurrinak, Nafarroako ikurrak... [+]


Eguneraketa berriak daude