PELLO JOXEPE PARISEN IZAN ZEN 1.900 URTEAN

  • Eusko Ikaskuntzak "Euskarazko lehen soinuak" CD-ROMa kaleratu berri du. Bertan topa daitezkeen grabazioak 1900. urtekoak dira, eta orain gutxi arte Parisen gorderik zeuden. Inaxio Lopez de Arana bertara joan eta grabazio hauek argitara atera ditu.

2021eko uztailaren 20an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Orain arte ezagutzen diren euskaraz eginiko grabazio zaharrenak jaso ditu Inaxio Lopez de Arana itzultzaile gasteiztarrak "Euskarazko lehen soinuak" CD-ROMean. Orotara lau abesti, bertso bat, irrintzi bat eta ebanjelioko bi pasarteren irakurketak entzun daitezke, guztiak 1900. urtean Parisen grabatuak izan zirenak. Lopez de Aranak berak esan digunez, "kasualitatez" izan zuen grabazio horien berri 1996an. Arabako Biltzar Nagusietan zebilen lanean, eta ohiko zereginetan murgilduta zegoela, Karl Rudolf Trebitsch izeneko etnologo austriarrak 1913an idatzitako artikulu bat iritsi zitzaion esku artera. Trebitschek urte hartan Euskal Herrira eginiko bidaiaren nondik norakoak azaltzen zituen artikuluan, eta euskalki guztien grabazioak egin zituela kontatzen zuen. Hala ere, euskarazko lehen grabaketak berak eginiko horiek ez zirela zioen doktore austriarrak.
Artikuluan aipatzen zuenez, Léon Azoulay izeneko antropologoak 1900ean Parisen eginikoak ziren aurrenekoak. Horren berri izatean, Lopez de Aranari grabazio horiek eskuratzeko grina piztu zitzaion, eta Beñat Oihartzabal euskaltzainarekin jarri zen harremanetan. Haren bidez jakin ahal izan zuen desio zuen materiala Pariseko Musée de l'Hommen gorderik zegoela. "Hori jakitean, gutunak bidaltzeari ekin nion, baina idatziz nahiz telefonoz ezer lortzen ez nuela ikusita, 1999ko urrian Parisera joatea erabaki nuen". Frantziako hiriburura heltzean Tran Quang Hai doktore vietnamdarrak hartu zuen itzultzaile arabarra, eta zenbait buruhausteren ondoren, azkenean lortu zuen Azoulay doktoreak eginiko grabazio horien kopia bat egitea. Diren garaikoak kontuan izanda, balio historiko handia dute grabazio hauek, nahiz eta soinu kalitate nahiko eskasa izan.


IRRINTZIA, "CRI DE GUERRE BASQUE".

Euskaraz grabaturiko lehen soinuak Pariseko Antropologia Elkartearen ekimenez bildu ziren. Léon Azoulay elkarte hartako kide zenak kontinente guztietako hizkuntzak bildu nahi izan zituen 1900ean Parisen, Erakusketa Unibertsala orduan ospatzen zela aprobetxatuz. Orotara mundu osoko 70 hizkuntza elkartu ziren Frantziako hiriburuan. Bertan ziren, besteak beste, kroaziera, suomiera, letoniera, turkiera, japoniera, txinera, malaysiera, tamilera, Tunisiako arabiera, araukaniera, maputxera eta euskara bera. 1900ean Eusko Ikaskuntzak antolatuta Nazioarteko Euskal Kongresua burutu zen Parisen, eta ekitaldi hartan parte hartu zuten Zuberoako bikote batek eta neska gipuzkoar baten ahotsak entzun ahal izan ziren Pariseko Erakusketa Unibertsalean. Euskaldunek lau abesti grabatu zituzten: "Donostiako hiru damatxo", "Maitia, nun zira", "Prima eijerra" eta "Pello Joxepe". Kantu hauez gain, fonografoak "Herrietan batzubek" izenburuko bertsoa, irrintzi bat eta ebanjelioko honako bi testu hauen irakurketak ere jaso zituen: "San Juan Ebanjelariaren 20. Kapitulua" eta San Lukas Ebanjelariaren "Seme Iriolearen alegia".
Behin parte hartzaile guztien grabazioak entzun eta egin beharreko ikerketa amaituta, Azoulayk txosten bat aurkeztu zuen Antropologia Elkartean. Bertan aipatzen zuenez, maitasuna ohiko gaia da euskarazko kantuetan, baina benetan azpimarragarria dena abesti satirikoen kopurua da. Umorea ardatz duten abestiei dagokienez, Euskal Herrian adina ez omen dago ez Europa eta ezta munduko beste lekuetan ere. Alaitasun, oinaze eta gerrako oihu oso gutxi daude, ordea. Horietako bat irrintzia da, Azoulayk "cri de guerre basque" (euskal guda oihua) bezala bataiatu zuena.


FONOGRAFOA DEABRUAREN PARE.

Azoulayk aitortzen duenez, zailtasun ugari izan zituen egitasmoa aurrera eramateak. Gonbidatu askori adibidez, makina grabatzailea sorginkeria baten fruitu ez zela azaldu behar izan zitzaion, eta benetan lan astuna izan zen horietako batzuk kantuan jartzea. Izan ere, gehienak biziki izutu ziren fonografoaren tutuari esandakoa handik gutxira makina hark berriro errepikatzen zuela entzutean. Zenbait kulturatako lagunek gainera, islamiarrek kasu, ebanjeliokoa izaki, ez zuten Seme Iriolearen pasartea irakurtzea onartu. Zailtasunak zailtasun, Azoulayk lan polita egin zuen, oso hizkuntza gutxi baitira testigantza hau baino zaharragoak dituztenak. Inaxio Lopez de Aranak dioenez, "munduko beste hizkuntzen mailan edo aurrerago dago arlo honetan euskara"


Azkenak
2024-07-23 | Ahotsa.info
Lizarrako txosnak erdigunean nahi dituztela aldarrikatu dute UPNren bazterketaren aurrean

Lizarrako Udalak datozen jaietarako aurreikusia dagoen jai herrikoien egitaraua arriskuan jarri du. Txosnak erdigunetik kendu eta urrun eta baztertua dagoen zonalde batera eraman nahi ditu.

 


Arabako diputatua zen Modesto Manuel Azkonaren hezurrak bere sorterrira itzuli dira, 88 urteren ostean

1936an fusilatu zuten frankistek, une horietan Arabako diputatua zela, eta herriko beste 42 fusilatuen hilobian bertan sartu zituzten Manuelen gorpuzkinak.


2024-07-23 | Gedar
Ia 100 pertsona migrante bizi izan dira Berango eta Getxo arteko baso batean

Iazko urritik eraiki dituzte hainbat kokaleku jatorri magrebtarreko ia 100 lagunek. Poliziak duela hainbat aste jaso zuen haiek basotik botatzeko agindua.


AEBek “portu humanitarioa” kenduko dute Gazatik, bertatik laguntzarik ia sartu gabe

25 egun baino gutxiagoz egon da martxan hasieratik polemikoa izan zen portua. “Distrakzio neurria” izan dela salatu dute eragile ugarik.


Milioika migratzaile esplotazioaren eta eskubide gehiegikerien biktima, Europako nekazaritza-sektorean

Langile migratzaileek indarkeria, lanaldi luzeak eta ordainketa eskasak modu ohikoan jasaten dituzte, Europako bederatzi estatutan egindako ikerketa baten arabera. Gutxienekoa baino soldata baxuagoak jaso ohi dituzte ia estatu guztietan, eta emakumeek are soldata baxuagoak.


Greba egingo dute asteartean Iruñeko FCC-ko langileek, Iosu lankidearen heriotza salatzeko

Lan istripuz 33 pertsona hil dira Euskal Herrian aurten. Azkenekoa, Iruñeko sanferminetan garbiketan lanean ari zen Iosu izeneko langilea. Kamioiaren gainetik erori zen eta hartutako golpe larriaren ondorioz hil da. LABek FCC (Iruñerriko Mankomunitateko... [+]


Bidenek uko egin dio hauteskundeetarako hautagaitzari, eta Kamala Harrisen alde egin du

“Indar guztiak presidente karguan zentratzea” erabaki duela adierazi du, eta Kamala Harris presideneteordeari “babes eta abal osoa” eskaini dizkio. Harrisek baieztatu du bere hautagaitza aurkeztuko duela Alderdi Demokratak presidentegai izendatu dezan... [+]


Hondakinak tratatzeko Artaxoako planta itxita mantentzeko agindu du Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak

Nafarroako Ecofert Sansoain enpresa itxita dago 20.000 tona hondakin toxiko legez kanpo jasotzeagatik Zubietako (Gipuzkoa) erraustegitik eta Tuterako (Nafarroa) Oleofat enpresatik.


Hamasei hondartza itxi dituzte asteburuan Lapurdin, uraren kalitate eskasagatik

Horrez gain, Biarritzen ostreopsisa atzeman dute, itsas alga toxiko mikroskopiko bat, eta karabela marmokak agertu dira Donostiako kostaldean.


Atsedenerako eskubidea eta beharra aldarrikatu dute zaintza arloko langileek Donostian

Manifestazioa egin dute etxeko eta zaintza arloko langileek igandean, hainbat eragilek deituta. Hitzarmenen premia eta aisiarako eskubidea aldarrikatu dituzte, oztopo burokratikoak salatzearekin batera.


Eguneraketa berriak daude