Orokorrean, EAEko populazioa gero eta zaharragoa ari da bihurtzen, bizi-itxaropenak gora egitearen eta jaiotza-tasak behera egitearen ondorioz. Gaurko eta etorkizuneko gizartean emakume zahar gehiago izango da, gure bizi-itxaropena handiagoa delako.
Maila ezberdinetan hau kezkagarria da gizarte eraketan aldaketak eta moldaketak eskatzen dituelako. Hala ere, errealitate honen eztabaida ez da berria, agenda politikoetan berriz ere azaldu bada ere azken denbora honetan. Edozein modutara, auziak bi alde ditu, bata jaiotza-tasarekin zerikusia duena eta bestea, bizi-itxaropenarekin harremanetan dagoena.
Ni lehenengoaz arituko naiz, jaio-tza-tasaren igoera bilatzen duten zenbait plantamenduren azpialdean aurki bai-taiteke emakumeen autonomia pertsonalerantz aurrera egiten dituzten ekimenen atzeratzea edo geldiaraztea. Hau gizarte-zuzentasunaren aldetik begiratuta onartezina da, eta alferrikakoa dela esango nuke; gaur egun, emakumeek bizitza proiektu propioa izatea erraztuko dion independentzia ekonomikoaren atzetik tinko saiatzen direla kontuan izanik.
Emakumeek tradizionalki esleitu zaizkien funtzioak kolokan jarri dituzte, bere etorkizunaren aurrean jarrera ezberdinak adierazi dituzte eta guzti honek lotura handia du jaiotza-tasa baxuarekin.
Egindako azken ikerketen arabera, bikoteek, gure bikoteek, ume gehiago izan nahi dituzte. Ez badituzte, egonkorra edo nahiko ordaindua den enplegu bat ez dutelako izango da, edo etxebizitzarik ez dutelako, edota emakumeek umeen heziketaren eta etxeko lanen "zamarekin" ez dutelako bakarrik aurrera jo nahi.
Taxuzko enplegu bat lortzeko beharrezkoak diren gizarte baldintzak sortzeko gai izango garenean, non bizi izango dutenean, eta etxeko eta familiako erantzukizunak bikotearekin eta gizartearekin partekatu ahal izango dituztenean, orduan ume gehiago izango dituzte.
Nire ustetan, emakumeek gero eta argiago dituzte zeintzu diren bere eskubideak, beraien erabakiak errespeta daitezen eskatzen dute eta ez dute horretan amore eman nahi. Era berean, espero dezagun emakumeek gai honen inguruan sor-tzen diren presioei aurre egitea, eta, lan guztia, publikoa eta pribatua, partekatzea ahalbidetuko duen gizarte egitura bat eskatzen jarraitzea. Eta, amatasunaren ondorioz sortutako lan zama orekaz banatzeko haien bikoteen konpromisoa eska-tzen segitzea. Hartutako erabakiaren ondorioz umeak izan ditzatela eta ez gizarte presioaren ondorioz.
Eztabaida demografikoa, bere bi arloetan planteatu behar da: alde batean, zahartzea dugu eta honek gastu publikoan duen eragina eta, bestean, jaiotza-tasa baxuak eta honek etorkizuneko lan eraketan duen eragina. Argi dago irtenbideak topatzeko bitartekoak ipini behar direla, baina ez populazioaren erdiaren kalterako. Emakumeek eta gizonek bere etxeko eta familiako erantzukizunak eta lan profesionala batera dezaten gizarte-politikak bultzatu behar dira.
Gainean dugun etorkizuna, berriz pentsatu behar dugu, bai emakumeak eta bai gizonak kontuan dituena. Eta honek eskatzen du lan guztiaren berrantolaketa sakona egitea, lanaren sexu-zatiketa gainditu nahi badugu. Beraz, beharrezkoa da bi arloetan jardutea, pribatuan eta publikoan. Lehenengoan, etxe barneko erantzukidetasuna eta lanaren banaketa orekatua ziurtatuz eta, bigarrenean, giza-erreprodukzioarekiko komunitatearen erantzukidetasuna ziurtatuz, emakumeek bakarka eta pribatuan egiten duten lan zati handi bat, sortutako zerbitzu egitura kolektibo baten eskutan utziz, enplegu egitura flexibleak lortuz...
Azken finean, emakume eta gizonen eskubide indibidualak berraurkitu behar dira eta hauek gizarte-erantzukizunekin nola oreka daitezkeen finkatu.

Jaiotza-tasa hitzak badu konnotazio gutxiesgarria. Frankismoari (familia, eskuina, joera kontserbakoiak...) lotua izan zen eta ezkertiar ikuspegitik gaizki ikusia. Jaiotza-tasa kontzeptua gutxietsia izan da feminismoaren ikuspuntutik, bestalde. Hala ere, gure erkidegoko herritarrak kontziente dira, ez dute Eusko Jaurlaritzan daramagun jaiotza-tasa planen aurka ezer.

Terminologia irekia eta aurrekoia erabiltzen saiatzen gara. Guk zabaltzen ditugun planak politika natalistak bezala ulertzen dituzte herritarrek. Terminologia berria erabiltzen saia-tzen gara eta kontu handiz erabili ere. Politika natalistari buruzko plan bat aurkeztean, adibidez, "seme-alabak dituzten familientzat edota lanaren eta familiaren arteko adoste politika" terminoetan hitz egiten dugu.

Gazte-gazteek beste modu batez bizi dute gaia. Irakaskuntzan jaiotza-tasaren inguruko baloreak berez gara-tzen dira, gizonen eta emakumeen berdintasuna sartuta dago. Gure sailetik ez dugu gazteak jaiotza-tasaz kon-tzientziatu beharrik ikusten. Gazteen artean ez da kanpaina bereziren beharrik. Galdetu bai, hori garbi dugu, eta behar baldin badute lagundu. Jaiotza-tasaren aldeko kanpainek eskuineko konnotazioa eta atzerakoi kutsua dute.

Biziraupena luzatu da zorionez, eta bizitzako etapak ere bai. Gaztaroa luzatu da, emakumeek umeak beranduago izaten dituzte. Nahiak beti daude, lehen bezala, baina beranduago gauzatzen dira.

Ez da erosotasun kontua. Esaten da oraingo gazteak erosoak direla, baina ez da horrela. Bizialdia luzatu da, eta etapa bakoitza betetzeko denbora gehiago behar da. Eskema aldatu da. Ikasketa garaia luzatu da. Ondoren bizitza esperimentatzeko garaia dator. Klitxe bat dago gazteen inguruan. Gazteei onartu behar zaie etapak nahi duten beste luzatzen eta seme-alabak nahi dituztenean ekartzen. Geroago osatuko dute familia. Gure gizartearen lorpen handi bat da hori.

Espainiako botere mediatikoek gure gizartea oso gaizki dagoela diote, baina gizartea ezagutzen duenak badaki ez dela horrela. Oinarrizko galderak egiten direnean jendeak konfiantza agertzen du etorkizunean. Gizarte bat etsita dagoenean ez du 10 edo 20 urtera begirako proiektuez hitz egin nahi, ezta konpromisoez ere. Gure gizarteak aldiz, bai. Herri honek kristoren bizitasuna dauka, proiektatzeko gogoa eta konfiantza dago gizartean. Kaleko jendea interesatuko ez balitz, ez liguke erantzungo inkestetan bezala. Mezu positibo gutxi dago egun eta gizartean bizitzeko dagoen gogoa mezu baikor modura nabarmendu nahi dut nik.

Lan merkatua ez dago egokitua emakumeek haurrak izateko eta lan egiteko aldi berean, egungo lan merkatuaren diseinuak ez du laguntzen haurrak izaten. Emakumearen curriculumean haurrak ez dituzula azaltzen bada, hainbat hobe enpresariarentzat. Ezkondua ez bazara ere, hainbat hobe, jakina, ezkondua errazago geratzen baita haurdun.

Legediak ez du lan munduko bizitza eta familiaren arteko bizitza errazten, ez ditu bateratzen. Amatasun bajak oso gutxi dira, eta ez da potentziatzen gizonek ardura hori hartzea. Hitz batez, emakumeei ez zaie errazten beren lana garatzea eta seme-alabak baldintza egokietan hezitzea.

Hasteko, amatasun aldiko baja luzatu beharko litzateke. Ondoren, egungo gizarte egituran bitarteko gehiago eraiki beharko lirateke. Gaur egun ez dago ia halakorik. Esaterako, haurtzaindegi gehiago eta merkeagoak beharko lirateke. Aldi berean, haurren zaintzan eta heziketan ardura hartu duten gurasoen-tzako alokairu edo diru laguntza handiagoak. Estatuak diru gehiago inbertitu beharko luke funtsean. Haur gehiago izan nahi duten bikoteek egun dauden neurri edo baliabide osoagoak behar dira finean.

Adibidez, asko ikasi behar dugu herrialde eskandinaviarretatik. Beraiek ikasi dute lana eta familia bateratzen. Emakumeen lan jarduera-tasak eta haur-tasa handienak lortu dituzte. Gure gizartean -Nafarroan nahiz estatuan- ongizate nahiak eta erronka pertsonalak dira egungo ereduak, anartean, iraganeko baloreak, ohiturak eta juzkuak bizi ditugularik. Gizon eta emakumeen arteko berdintasunetik urrun gaude. Heziketa eta populazioaren sentsibilizazioa dira funtsezkoak herritarren kontzientzia sustatzeko eta ugalkortasun tasetan aldaketak izan daitezen.

Kontua ez da jendea bultzatzea seme-alabak izatera. Bikote batek ez badu seme-alabarik nahi, ez du zertan izan beharrik. Kontua da seme-alaba gehiago izan nahi dutenentzako bitarteko eta baliabideak jartzea, bikoteek erraztasunak izan ditzatela, eta ez trabak.