Bere osotasunean hartuta, euskararen egoera kaskarra da Nafarroan. Herrialde honetako biztanleen hizkuntza gaitasunaren isla diren grafikoei begirada azkar bat botatzea nahikoa da egoeraren larritasunaz ohartzeko. 1996ko datuen arabera, %80,6a erdaldun elebakarra da Nafarroan. Euskarazko hitz solteez haratago zerbait ulertzea beraz zail gerta dakieke, eta zer esanik ez euren ahotan gure hizkuntzak duen presentziari buruz. Euskaldun elebakarrak ordea %0,3a soilik dira. Hau da, Nafarroan bizi diren ia 507.000 lagunetatik 1.500 inguru. Elebidunak bestalde %9,3 dira, duela bederatzi urte baino %0,4 gehiago. 1991 eta 1996ko datuak alderatuz gainera desberdintasun nabarmenik ez dagoela kontura gaitezke. Bai 1991. urtean eta baita 1996.ean ere, euskaldun elebakar eta elebidunen artean biztanleriaren %9,6a osatzen zuten, eta gauza bera gertatzen da erdaldun elebakar eta elebidun hartzaileekin. Azken bi hauen batura %90,5ekoa zen bai duela bost urte eta baita duela bederatzi ere.

Euskararen ezagutza mailari dagokionez datuak esanguratsuak baldin badira, are gehiago dira euskararen kale erabilpenari buruzkoak. Nahiz eta 1993ko neurketekin alderatuz igoera bat eman den, 1997ko datuen arabera Nafarroako biztanle guztietatik %6,47ak soilik darabil euskara kalean. Iparmendebaldea da euskara osasuntsuen dagoen zonaldea. Izan ere, %42,60ak erabili ohi du bertako udalerri eta auzoetan euskara egunero. Beste eskualdeetan ordea, egoera arras desberdina da. Iruñerrian adibidez %2,59ak bakarrik darabil euskara, Estellerrian %2,47ak, Erribera Garaian %1,72ak eta Tuteraldean %1,60ak. Iruñerriari dagokionez, %2,59 horrek eskualdeak dituen 255.500 biztanleetatik 6.600 inguru ordezkatzen ditu.

1986ko Foru Legearen ondorioz, Nafarroa hiru eremutan banaturik geratu zen, eta horietako bakoitzean desberdin aplikatu dira hizkuntz politikarekin zerikusia duten legeak. Iparraldea eremu euskalduna zen, eta Iruñeatik hegoalderantz dauden udalerriek eremu erdalduna osatu zuten. Besteak beste, Iruñerriko herriak eremu mistoan barneratu ziren. Orotara 41 udalerrik osatzen dute Iruñerria eskualdea. Horietan garrantzitsuena, nola ez, Iruñea bera da. Nafarroako hiriburuaz gain hala ere badira hainbat herri esanguratsu. Aipagarriak dira adibidez Atarrabia, Barañain, Burlata eta Zizur Nagusia. Alboko taulan Iruñerriko zenbait udalerritan euskarak izan duen bilakaera dago islatuta.
Ezagutzari dagokionez, 1996ko datuek erakusten dutenez ehunekoak 10 azpitik daude ia kasu guztietan. Zubieta da salbuespena, %98,40ak ezagutzen baitu euskara. Hau horrela izanik, Iruñerrikoa izan arren eremu euskaldunaren barnean dagoen udalerri ia bakarra da Zubieta. Iruñean adibidez %6,70ekoa da euskararen ezagutza maila, duela bederatzi eta duela hamabost urteko datuek erakusten dituzten ehunekoen oso antzekoa. Zizur Nagusian bestalde, biztanleen %9,86ak ezagutzen du euskara. Kopurua oraindik oso txikia den arren, 1991. urtekoa baino bi puntu handiagoa da. Bost urte igaro ondoren Zizur Nagusian eman den aldaketa beste udalerrietan ere topa dezakegu. Hala nola, Atarrabia, Berriozar eta Garesen.
Erabileraz hitz egiterakoan ordea datuak gero eta ezkorragoak dira. 1997ko datuei gainbegiratu bat eman eta kalean euskara darabilten lagunak oso gutxi direla konturatuko gara berehala. 1991ko datuekin alderatuz gainera, euskararen erabilera maila beherantz doa. Atarrabian adibidez %6,83koa da, Iruñean %2,86koa, Berriozarren %1,52koa, Zizur Nagusian %1,11koa, Obanosen %0,62koa, Burlatan %0,37koa, Antsoainen% 0,35ekoa eta Tiebasen %0,00koa.

Aipatu datuek itxaropenerako tarte gutxi eskaintzen duten arren, makina bat dira euskara bultzatzeko asmoz Iruñerrian lanean ari diren euskaltegiak. Eta makina bat dira ere euskara ikasi gura duten herritarrak. Milaka ikasle matrikulatu ziren iaz IKAk Atarrabia (146 ikasle), Barañain (255) eta Iruñean (649) dituen euskaltegietan, eta 1.500 inguru AEKko euskaltegi hauetan: Iruñeko Arrosadia (102), Basajaun (127), Beriain (30), Elorri (5), Irrintzi (168), Iruñezar (372) eta Txantreako (99) euskaltegietan eta Antsoain (73), Berriozar (48), Burlata (161), Gares (37), Noain (17) eta Zizurreko (62) euskaltegietan. Aitzakiak hortaz soberan daude.