Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
ostirala 2025eko otsailaren 07an
EUSKARAZ EGITEN ZUTENEN ARTEAN
- Nazioarteaz harat, euskararen egoeraz arduratuta ageri zen Z. ARGIA. Mitxele-naren esanari eta euskaldunek hizkuntzarekiko zuten jarrerari jartzen zien arreta.
Paris eta Mosku elkarri lotuta", "Bolibia: Ezkertiarrak Herria berekin", "Soljenytsyne: Literatura Nobel saria"... Nazioarteko berriak bere pisua izaten jarraitzen zuten 398. zenbakiaren lehenengo orrialdean. Baina bertan ageri zen "Euskaltzaindia Zuberoara" hartatik hasita, igar zitekeen beste batzuk zirela ZERUKO ARGIAren gogoa asaldatzen zuten burutapenak edo arazoak: euskararen eta gure herriaren etorkizuna kolokan jar zezaketen jarrerak, kasu.
MITXELENAREN HITZALDIA.
Euskara batua zela-eta, Koldo Mitxelena hizkuntzalariak eman berri zituen hitzaldi batzuk, eta gure aldizkariaren arduradun zirenek behintzat, pozik hartu zituzten, editorial antzeko batean azaltzen zutenez. Izan ere, "ekaitzez eta lokatzez aspertutako nekazariak eguzki goxoa du amets. Alaxe guk ere Mitxelenaren argia". Baina, guztia garbi gera zedin, honoko zehaztapentxo hau eransten zioten aurrekoari: "Bai, argi-billa joan giñan. Ez urak geuron errotara ekarri nahian".
Behin azpimarratu beharrekoa azpimarratuta, iritsia zitzaien beren iritzia azaltzeko garaia: "Euskara batua beharrezkoa dugu. Baiña egiteko dago oraindik. Ez 'Batasunaren Kutxak' agindu oraindik eta ez Liturji-batzordeak. Egiña ez badago ere, ordea, egiteko bideak artu nahi ginduzke. 'Arian-arian' egin nahi genduke eta ez 'egonean-egonean'. Baiña 'arian-arian' ortan, bakoitzok geuron pausoak eman behar ditugu. Liturjian batzuk, aldizkarietan geixeago, ikastoletan aundixeagoak, goi-maillako liburuetan sakonenak eta nabarmenenak".
Ulertu behar duenak, uler beza, erabakiko zuten mezuaren egileek. Batzuk izango zituzten buruan, ziur aski. Gauza da, pixka bat beheraxeago, honela ziotela: "Batasuna beharrezkoa dugu. Bereizkuntzak gaixorik daukate euskera. Ebaki, iriki, ikusi, miatu, kendu, garbitu eta berriro josi" egin behar omen zitzaion. Alabaina, hori ez zen okerrena: "Baiña sendagillearen labana osasungarri edo iltzaille biur diteke. Bizirik iraun zezakeana eskutan ilda gelditu ohi zaie bein baiño geiagotan. Aurrez gertutu egin behar da gaixoa ere operaziorako. Gertuera-tarte horretan ere il ohi dira, ordea, beste batzuk, zirt edo zart, il edo bizi, lehenbaitlehen iriki ez direlako".
Behin azpimarratu beharrekoa azpimarratuta, iritsia zitzaien beren iritzia azaltzeko garaia: "Euskara batua beharrezkoa dugu. Baiña egiteko dago oraindik. Ez 'Batasunaren Kutxak' agindu oraindik eta ez Liturji-batzordeak. Egiña ez badago ere, ordea, egiteko bideak artu nahi ginduzke. 'Arian-arian' egin nahi genduke eta ez 'egonean-egonean'. Baiña 'arian-arian' ortan, bakoitzok geuron pausoak eman behar ditugu. Liturjian batzuk, aldizkarietan geixeago, ikastoletan aundixeagoak, goi-maillako liburuetan sakonenak eta nabarmenenak".
Ulertu behar duenak, uler beza, erabakiko zuten mezuaren egileek. Batzuk izango zituzten buruan, ziur aski. Gauza da, pixka bat beheraxeago, honela ziotela: "Batasuna beharrezkoa dugu. Bereizkuntzak gaixorik daukate euskera. Ebaki, iriki, ikusi, miatu, kendu, garbitu eta berriro josi" egin behar omen zitzaion. Alabaina, hori ez zen okerrena: "Baiña sendagillearen labana osasungarri edo iltzaille biur diteke. Bizirik iraun zezakeana eskutan ilda gelditu ohi zaie bein baiño geiagotan. Aurrez gertutu egin behar da gaixoa ere operaziorako. Gertuera-tarte horretan ere il ohi dira, ordea, beste batzuk, zirt edo zart, il edo bizi, lehenbaitlehen iriki ez direlako".
EGURRA DENENTZAT.
Zer zegoen metafora esanguratsu horren atzean? Bada, euskara batuaren osaketa, noski. Horregatik esan omen zuen Mitxelenak "batzuk azkarregi eta besteak motelegi dabiltzala uste dut". Orohar, nahikoa jarrera ona igarria zioten editorialaren egileek hizkuntzalariari: "zentzuz, patxaraz eta soseguz betea ikusi dugu Mitxelena. Auzi galgarri eta seta gaiztoen sua itzali nahian bezala. Obeto esanda itzali nahian baiño gehiago suari galga ongarrian eutsi nahian. Ortarako doai onak noski: adar-jotzaille ona izatez, eztabaidan argia, arrazoietan sakona"... Hor amaitzen ziren harentzako laudorioak ere, ordea: "... gaiaren arian illun eta nahastu xamarra. Agian bildurtiegia". Hara! Erretxindu zitzaizkion, nonbait. "Izkuntzalari bezala bere iritzia agertzeko beldurrez iruditu zaigu. Eta guk ain zuzen izkuntzalari ospetsu baten iritzia jakin nahi genduan. Alde batera edo bestera itsutu gabe gaudenok bere argia nahi genduan". Ulertzen zuten, halere: "Ez zan erraza, noski. Zenbait bere aldeko arrazoiak entzutera bakarrik joan bait zan. Noiz besteen aurka mintzatuko zai arpegira botatzeko", eta ustezko koldarkeriak alde batera utzita, Mitxelenak "zenbait aldiz auzi esarrea baretu zuan", baina! "onenean illunpea ez zuan gehiegi argitu. Tarteka mindu ere egin zituan baten batzuk". Erdipurdi atera zitzaiola kontua, beraz. Dena dela, barren-barrenetik hurrengoan hobeto desiratuz-edo, agur esaterakoan aholkua eta guzti eskaintzen zioten: "'Ez zaitez auzitan sartu, jauna' esango genizuke illetako otoitza gogoratuaz. Zure itzaldiak eta zure itzaldietako jokaerak osoro artuta ongarriak izan dirala uste dugu. Orregatik egin argi. Jarrai izkuntzalari bati dagozkion arrazoiak emanaz. Ezin izan zindezke eguzki diztizari, 'jakintsu' asko bait dago gure artean". Eta letra larriz, amaiera moduan: "Izan zaite izar argi euskeraren gau illunean".
ERDALTZALEEN KONTRA.
Editorial horren alboan, beste artikulu adierazgarri bat zetorren, Imanol Beristainek idatzitako "Erri erderatzailleak (1)", hain zuzen ere. Dagoeneko asmatuko zenutenez, erdaltzaleak zituen hizpide. "Zenbat eta zenbat kalte egin diote Euskal-Erriari ez da erraz esatekoa", zioen. Eta norena ote errua? "Gure txepelkeria eta lelokeriarena ere ez da txikia", adierazten zuen, deblauki. Zer zela-eta? "Garai batean isildu bearra zegoan", baina, "Konzilioa ezkeroz gauzak erabat aldatu dira eta egia esateko bat baiño geiagoren pena eta zoritxarrerako. Erriko eskubideak, gizonarenak, nor bere izkuntzarenak eta abar"etaz ari zen. Zergatik aitatu ote zuen Kontzilio sakrosaindu hori? Arrazoi faltan ez, antza. "Zuk irakurle bear bada usteko duzu Euskal-Erriko erri txikietan beintzat, kale eta baserriak iya bat egiten duten erritxoetan, meza eta elizkizunak euskeraz izango dirala, orain arteko latiñ aspergarriaren ordez". Baita zera ere, maitea! "Altzolan ez da ala gertatu, bertako apaizak nai ez duelako. Euskara obeto dakien arren erdera maiteago du".
BETIKOAZ BETI
Mitxelena, 1970-X-18
Irakurri berria dut azken Zeruko Argia. Bestetan bezala, gauza jakingarririk aski aurkitu dut (horien artean, nola ez? su ta gar dabilen sorgin-ihiziaren oihartzunen bat) eta, batez ere, Gaztañaga jaunak argitara duen idazlanaren azken aldea. Gai horietaz eta bestetaz, esan behar nituenak esan berriak ditut jendaurrean eta ez naiz lehengoak berritzen hasiko. "Ohar" batez ari garenez gero, besteren bat erantsi nahi nuke neure aldetik. Arantzazuko batzarreko giroa ez omen zen zenbaitentzat atsegina, ez omen zen erraz han zenbaiten iritzien kontra agertzea, eta Aita Intza eta Aita Mujika hartzen ditu lekuko. Lehenbizikoari gertatu zitzaiona, ez zitzaidan Gaztañagari baino gehiago gustatu. Aita Intzari zor diodan begiramenaz gainera, eta ez da gai hutsala, hango elkar-hizketek izan zitzaketean ondorioentzat kaltegarri izan behar zuelako, nora-ezean. Baina orduan mintzatu zen "norbait harek" badu izena, Euskera-n bertan ikus ditekeana, eta urteak ere baditu. Ez diot sekula jaiotz-agiririk eskatu, baina egingo nuke ez dela ez Gaztñaga-ren hitzetarik pentsa ditekean bezain gaztea, ezta ere berrizale edo iraultzaile amorratu horietakoa.
Aita Mujika ez zen xamur-xamur agertu eta, erantzuterakoan, nik eskatu nion ez zitzala gauzak nahas. "Zorrotz" eskatu, han esanak jaso zituenaren ustez: ez dut ukatuko, aisegi sutzen naizela badakit eta. Gerokoa, ordea, eta osorik jasoa ez dagoena, besterik zen: Italiako eta Alemaniako arazoak, hain zuzen ere, arrazoi batengatik eta besteagatik, ezin zitezkeala, nik uste, Aita Mujikaren iritziaren alde ager. Badakit hortaz mintza gintezkeala luzaroan, baina ez zen inor mintzatu. Ba ote dut horregatik lotsaizunik?
(...) Ez natzaizue hemen Euskaltzaindian "gertatu" denaz mintzatzen hasiko. Zuzen nahiz oker gertatu dena jendaurrean gertatu da, eta aski da horrekin (...)
Aita Mujika ez zen xamur-xamur agertu eta, erantzuterakoan, nik eskatu nion ez zitzala gauzak nahas. "Zorrotz" eskatu, han esanak jaso zituenaren ustez: ez dut ukatuko, aisegi sutzen naizela badakit eta. Gerokoa, ordea, eta osorik jasoa ez dagoena, besterik zen: Italiako eta Alemaniako arazoak, hain zuzen ere, arrazoi batengatik eta besteagatik, ezin zitezkeala, nik uste, Aita Mujikaren iritziaren alde ager. Badakit hortaz mintza gintezkeala luzaroan, baina ez zen inor mintzatu. Ba ote dut horregatik lotsaizunik?
(...) Ez natzaizue hemen Euskaltzaindian "gertatu" denaz mintzatzen hasiko. Zuzen nahiz oker gertatu dena jendaurrean gertatu da, eta aski da horrekin (...)
YEYE
Amatiño, 1970-X-18
Hamalau urtetako anaia bat dut, yeye horietariko bat zorionez. Zorionez dinot, bere sasoiko lorea bait da. Hona hemen, Eibarko denda baten gertatu berri zaiona. Dendaria, atzekaldian, barruan bide zan eta bere zain, monstradore aurrean, atso bi, gertu-gertu eginda eta urteetako ile zuria erraztegi horietan urdinez dotoretua. Honela ziharduen: "Ikusten don gazte hau. Honek jaukan itxuria". "Bai neska, nungoa ete don. Gaur egun ikusten jitunagun gauzak. Ez ete jetsen etxean dirurik emoten ulea mozteko". "Etxakinat ba, gordin gordina dagon. Etxon gose haundirik pasatzen". "Honen ama be lasai egongon ba...". Halakoren baten aspertu bide ziren itxoiten eta galdetu zioten yeyeai dendariaren berri: "Oye chico, y a dónde a ido?". "Barrura joan da". Jakinezta zer esan geratu omen ziran atsotxuok, irriño larri bat agertzen zutela. Hala ere ez dut nik uste gehiegi larrituko ziranik. Zenbait atsoren larrua, yeye gisajoena baino gogorragoa da eta. Badugu besterik. Ile "urdina", luzea baino jatorrago, euskal-dunago edo barkagarriago ote da?
ZARAITZU
Estornes eta Lasa-tar Joseba, 1970-X-18
Orai urte ditu Zaraitzu'ko Uskararen Kartilla bat egiten ari nintzan ango eskoletako mutil-neskateei irakasteko. Euskaldun trebe ta jakintsu bat billatzea bearrezkoa zan lan ori ondo egiteko eta Otsagiko Kanbra-tar Koldobika adiskidearengana joan nintzan. Onen bitartez Zoilo Moso Bezunartea jauna ezagutu nuen. Amaika urtetatik aurrera artzai izan zan. Anitz ongi ezagutu zuen Zaraitzuko mendia ta baita Erriberako bide luzeak ere. Udan Oriko aize ederra eta mendi berdeak eta neguan Lerin-eko zelai gogor eta ur gabekoak. Ala ere denbora oietako gertaerak gogoraturik bere begi urdiñek dirdirazen zuten. Ainbeste karta ta iztegi Donostiatik Otsagira ta andik onera joan-etorri diranak! Oiekin Zaraitzuko Uskararen liburua osatu dugu. Prinzipe de Bianak argitarazea pensatu zuen baiña Zoilo Moso joan zaigu bere erriko mutil-neskak uskaraz leitzen ikusi gabe. Ori da gure zor handia. Zoilo Mosok politasun eta maitagarritasunez uskaraz idazten zuen naiz eta eria izanik. Bere denboretan Bidankotzeko Mendigatxa bezala, Zoilo Mosok jende askokin euskeraren aldez lan egin zuen. Mitxelena, Douglas eta euskaltzale asko bere adiskideak ziran. Joan zaigu baiña bere izena euskaltzaleen artean iraungo du bere familia ta erriaren ooreko (...)
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Amets Aranguren Arrieta
#2
Tere Maldonado
#3
Xabier Letona Biteri
#4
Estefanía Quílez
#5
Xabier Letona Biteri
Azkenak
2025-02-07
Xabier Letona Biteri
ANALISIA
Aznarrek lagundu diola Aitor Estebani?
Aitor Esteban izango da EAJko EBBko hurrengo lehendakaria eta jeltzaleek salduko dute horrela, zuzendaritza berrituta, buruzagitza berria prest dagoela alderdiaren berrikuntza prozesuarekin jarraitzeko.
2025-02-07
Onintza Irureta Azkune
Udaltzainen hizkuntza eskakizunen aurkako oldarraldia Donostian, Astigarragan eta Usurbilen
Donostiako Udalak 2024ko irailean helegitea jarri zuen, urte bereko urtarrilean epaileek bi udaltzainen B2 hizkuntza eskakizuna baliogabetu zutelako. EAEko Auzitegi Nagusiak helegitea ez du tramitera ere bideratuko, “kasaziorako interes objektiborik” ez dagoelako... [+]
2025-02-07
Xabier Letona Biteri
“Mezu faxistak” zabaltzen dituen EHUko Arabako Campuseko irakaslea salatu du Ikamak
Gasteizko EHUko Farmazia Fakultateko irakasle batek sare sozialetan “mezu faxistak” zabaltzen dituela salatu du Ikama ikasle taldeak. Joan den irailean, EHUk Leioako Campuseko irakasle bat kanporatu zuen sare sozialetan zabaltzen zituen mezuengatik.
2025-02-07
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
Raimundo el Canasterori babesa adierazi diote 230 musikarik, eta musikaren bidez boterea kritikatzea zilegi dela aldarrikatu dute
Belako, Chill Mafia, Eñaut Elorrieta, Fermin Muguruza, Ibil Bedi, J Martina, ØDEI, Olaia Inziarte, Nøgen eta Tatxers daude sinatzaileen artean. 237 musikariren zerrenda argitaratu dute.
2025-02-07
Ainhoa Mariezkurrena Etxabe
'Itzal(iko) bagina'
Hemen gezurra nagusi
Itzal(iko) bagina
Taldea: Lokatz Loreak.
Aktoreak: Araitz Katarain, Janire Arrizabalaga eta Izaro Bilbao.
Zuzendaria: Iraitz Lizarraga.
Noiz: otsailaren 2an.
Non: Usurbilgo Sutegi aretoan.
-------------------------------------------------------
Bertsoa bertsolaritza,... [+]
2025-02-07
Xabier Letona Biteri
Behe Bidasoako eraso faxistak eta Devenir Europeo
Eraso faxistak, xenofoboak edo homofoboak gero eta ugariagoak dira Euskal Herrian ere, eta kezka barreiatu da han-hemenka. Behe Bidasoa da eraso horiek pairatzen dituen eremuetakoa, eta hor, zehazki, eraso edota ekintza gehienak Devenir Europeo (Europaren bilakaera) izeneko... [+]
Argitaratu gabeko 36ko gerrako bideoak eskura jarri ditu Los Angelesko Unibertsitateak
Donostiako eta Gipuzkoako beste udalerrietako irudiak ikus daitezke unibertsitatearen webgunean.
2025-02-07
Aiaraldea
Amurrioko Udal Gobernuari entregatu dizkiete Aiaraldea Komunikabidearen dirulaguntza berrezartzearen aldeko 1.700 herritar eta eragileen atxikimenduak
Komunikabideko hainbat langile eta bazkide bertaratu ziren duela astebete Amurrioko Udaleko plenora, dirulaguntza bigarren urtez ezabatu dela salatzeko. Txerra Molinuevo alkateak ez zuen inolako erantzunik eman.
Erorien Monumentuko sinbologia faxista duten elementuak kentzeko eta interpretazio zentroa sortzeko lege proposamena aurkeztu dute
PSN, EH Bildu eta Geroa Bai talde parlamentarien sinadurarekin aurkeztu da gaur eta onartua izateko babesa izango du.
2025-02-07
Gedar
Txantreako Eunate ikastetxeko irakasle erasotzaileak alde egitea lortu dute ikasleek
Iruñerriko IAk azaldu duenez, irakasle horrek ikasleak sexualizatu eta bortxaketak justifikatu zituen. Aurreko ostiralean eserialdi bat egin zuten eta sinadura bilketa bat izan dute martxan, irakaslea botatzeko.
2025-02-07
Uriola.eus
Bi gizonek eraso homofobikoa salatu dute Bilbon
Lauzpabost pertsonak osatutako talde batek jo egin zituzten baita irain homofoboak egin ere.
2025-02-07
Euskal Irratiak
Ximun Fuchs
“Euskal irainak baitezpadakoak zaizkigu, elbarritu emozionalak ez gaitezen izan”
Le Tampographe Sardon enpresak salgai ezarria du 24 laidoko zigilu-kutxa. Sarean eskuragarri da. Ximun Fuchs aktoreak du hautaketa lana egin, irainak "lan tresna" baitira beretzat.
2025-02-07
Olaia L. Garaialde
Aktibismoan osasun mentala zaintzeko zenbait tresna
Aktibisten ezinegonak bildu, eta horiek kolektiboki lantzeko gida bat sortu dute zenbait aktibistek. Besteak beste, estresa, beldurra, frustrazioa eta nekea landu dituzte.
Eguneraketa berriak daude