argia.eus
INPRIMATU
Nafarroa Oinez 2000
1984AN, AZKEN ARRASTOA
  • Zizur Txikiko euskara zaharraren azken txingarrak duela guti itzali dira, jadanik ikastolako lili berriak loratzen hasiak zirelarik. Milurtetako katean eginiko ehun urteko eten eskasa deuseztu da.
Jon Torner Zabala @jtorner 2021eko uztailaren 15a
Erdaraz idatziriko paper zahar administratiboetan "Cizur Menor" eta "Cizur de Juso" desitxuratuak agertzen bazaizkigu ere, toponimia txikian kausitzen ahal diren "Zizur txiki bidea" moduko toki izenek San Fermin Ikastolako herriaren izena guziz euskalduna dela ziurtatzen digute. Eta are gehiago, datu zehatzen arabera Iruñeko hegoaldeko mugan den inguru hartan euskal elebakartasun funtzionala nagusi zen Zumalakarregiren garaia arte (1835), hots, ez da harritzekoa nafar ikastolarik sendoena, euskal arragoa, bertan izaitea.
Zizur Txikia "Zizur" izeneko "zendea" ("ehunzendea", haran, ibar), eskualde historikoan kokaturik dago, bere ahizpa den Zizur Nagusitik hurbil. Hau da, Iruñeko itzalpean bizi den eta hirixka nahiz herri tipi anitzez osaturiko lurraldetxoan eraikirik dago, bertzeak bertze, Azterain, Saguets, Gazolatz, Zarikiegi, Gendulain, Undio edota Eultza hagitz herri ederrez lagundurik.
Paskual Madotz geografo iruinsemearen arabera dozena bat etxe zuen 1845. urte aldean. Halaber, herri honi dagozkion agirietan honako etxe izenak jaso ahal izan dira (Jimeno Jurio, 1986): Garatekoetxea (1402); Elizaldekoa (1586); Antsoainenekoa eta Gartxotena (1587); Antxoritzena, Arrietarena, Elkartearrarena eta Larratzekoa (1723); Arana eta San Martinena (1765); Elizondoa, Etxeberrikoa, Nagorerena, Nikolarena, Ordenakoa, Zabaltzarena eta Zokokoa (1837); Nonekua (Caro Baroja zenak aipaturik, 1982). 1865ean hasi ziren, haatik, ordurarteko paper ofizialetako euskal etxe izenak erdalduntzen eskualdean, une horietan zerrenda elebidunak osatuz (Azterainen kasu).
Etxe izen hauek ikusirik, Zizurko zendean ama hizkuntz historikoa euskara izan dela garbi dago, doike. Ezin dugu ahantzi, ildo beretik, eliza katolikoaren egituretarik bertan aritzen ziren apaizei mendez mende sermoiak euskaraz egiteko agintzen ohi zitzaiela. Medikuntzan ere honelako oinatzak, lorratzak aztertzen ahal dira, Zizurko sendagilea zen Francisco Lakabe zangozarraren testigantza lekuko, bertakoen hizkuntza euskara zela 1858an idatzi baitzuen.
Handik urte gutirat, Luis Luziano Bonaparte printzearen maparen bidez (1863) bertakoen artean euskara bizirik zela frogatzen ahal da, Erriberatik Aezkoaraino hedatzen zen Iruñeko nafar euskalkiaz baliatzen baitziren. Napoleonen ilobaren lana dela eta, badirudi Zizurko euskara Iruñekoaren baitan bereizi zuela, aparteko nortasunaz janztaraziz. Zizurren euskarak gozatzen zituen bitxikeria horietaz, halere, ez dago datu handirik (Pedro Irizar, 1992). Ongi miatuz gero, baina, 1557ko ezkontza batean (Jose Maria Satrustegi, 1977) honelako aditz formak azaltzen dira: naiz, zare, nauzu, zaitut, duzu, du, drauzut/draudazut (dizut). Era berean, eta XVII. mendeko testu bat aztertzerakoan (Juan Beriain, 1621), hauek dira islatzen direnak: zara/zarade, gada/garade, ninza (nintzen), gina, zina, zinate (zineten), zaizue, zazkit, zizayon, zizaigun, zizaizkion, nauzu, nau, zinduze (zenituen), ginduze (genituen), zinduste (zizuen).
Jose Maria Jimeno Jurio ikertzaileak herriko azken euskaldun zaharrez idatzi duela ezin ahantzi: "Faustino Erro Zabaltza 1865eko otsailaren 15ean jaio zen. Aita Zizurkoa zuen, Manuel Erro Irurtzun, eta ama ondoko Muru-Azteraingoa, Balbina Zabaltza Agorreta. Bada, Faustino, euskalduna, 1943an hil zen eta bere semea Francisco Erro Galar jaunak, 1984. urtean, gauza anitz ulertzen zuen oraindik".