Ez da gure eskuetan bakarrik dagoen gauza. Bi zati duen galdera luzatu nahi diogu EHri: ea giza eskubideak zapuzten dituzten ekimenak nolabait gaitzesten dituen, eta ea ETAri ekimen armatua bertan behera uzteko eskatzeko unea ez ote den. Galdera hauei EHk baiezkoa emanez gero, guk ez genuke inongo arazorik beraiekin elkarlanean aritzeko. Su-etenaren garaian elkarlana posible izan da; ondoren, ordea, Legebiltzarreko akordioa bertan behera geratu da eta Lizarra-Garazi, Udalbiltza eta Batera izozkailuan sartu ditugu. Beharrezkoa da EHkoen aldetik pribatuki hainbat bider entzun duguna publikoki entzutea.

Bai, bai.

Ez, bilera ofizialetan ez, baina udal mailan, zinegotzi eta herritarren mailan bai. Batetik, ez dela samurra ulertzea ETAk su-etena hausteko erabili dituen arrazoiak; eta bestetik, su-etenen garaiko elkarlana apurtzea ez dela batere onuragarria. Dena den, beste alderdi batzuk ere badira udaletan eta udal bakoitzak badu bere berezitasuna.

Abiadura desberdinak daude, lurraldez lurralde egoerak ere desberdinak direlako eta akordioak ere desberdinak direlako. Durangorekin batera, gure bost alkatetzatan genituen akordioak. EA ere hor dago baina oso ordezkaritza txikiarekin. Beste bi udalerritan, Bermeo eta Sopuertan, EAren alkatetzapean dago egina akordioa, eta Gatikan EAk eta EHk dute ituna. Gipuzkoan EAk beste ordezkaritza maila bat du, eta EHk ere bai, eta akordioak beste modu batera daude.

Guztiz onartzen dut hori, baina ezin dugu ahaztu herria alderdi politiko baten izenean ordezkatzen dugula, eta badira herriaren kudeaketaren gainetik dauden baloreak. Udal akordio hauek su-eten giroan sortu ziren eta legebiltzar mailako akordio bat ere bazegoen.

Ez da hori, inondik inora. Guk ez dugu hitz egin euskal sozialistekin, ez dugu mozten EHrekin besteekin joateko. Hau ez da truke bat. Nahiko genuke EH eta EArekin elkarlanean batera aritzea baina baldintza hauetan ez da posible.

Gobernagarritasuna oso garrantzitsua da baina oinarrizko printzipio argiak izan behar ditu. Gobernagarritasunagatik bakarrik balitz, ahaleginduko ginateke Jaurlaritzakoa beste modu batekoa izan zedin, berdin aldundietan, edo Bilboko udaletxean. Bilboko kasuan EAJk eta EAk bederatzi zinegotzi ditugu, guk zortzi eta EAk bat, eta ICVko bi zinegotziekin gobernatzen dugu; Euskal Herriko hiririk handiena izanik, gobernagarritasunagatik bakarrik arituko bagina, beste moduren batera egin zitekeen.

Ez. Baina hori baino lehen jo sozialistek jarritako beste baldintza batera, Chavesek Ibarretxe lehendakariari esandakoa: mahai bat osatzearen aldekoak direla baina mahai horretan PP egon behar dela eta PP egon ezik beraiek ere ez direla egongo. Horrexegatik diogu, mahai horretan ez dela aurrebaldintzarik jarri behar, norberak bere edukiak eraman behar dituela eta askatasun osoz eztabaidari ekin.

Beste batzuek esandako berdina esango nuke: batzuek su-etenaren giro horretan itxikeria eta malgutasun eza erakutsi zuten; ETAk, aldiz, abiadura premia eta denborari aukera bat ez ematea jarri zituen oztopo gisa. Horrez gain, beste hausnarketa bat ere egin behar da, ea ez ote ziren aberrigintza eta bake prozesua nahastu. Beharbada ez diogu ondo azaldu gizarteari, bake prozesu batek bere abiadura eta erritmoak izan behar zituela eta aberri eraikuntzak beste eduki batzuk zituela. Lizarra-Garaziko akordioa ere, batzuek horrela ulertaraztea nahi izan zutelako, aberri eraikuntzarako tresna gisa saldu dute eta indar abertzaleek ere ez dugu jakin izan korapilo horretatik ateratzen. Ez dugu ondo kudeatu su-eten giroa eta ez dugu jakin guztia ondo azaltzen euskal gizarteari.

Udalbiltzarena guztiz desberdina da. Udal hautetsien biltzar bat da eta herri nortasunarekin lotutako hainbat ezaugarri jorra dezake. Une honetan euskal gizartearen ordezkapen eremu bat ETAren jo puntuan dagoenez, Udalbiltzako iraunkorrak ETAri bere jarduera uztea eskatu zion, zoritxarrez EHren aldeko keinurik gabe. Dena den, EAJn argi ditugu Udalbiltzaren edukiak, eta aurrerantzean ere lanean jarraitu beharko du. Egia esan, lanean ari da, baina abiadura moteldu du. Beti ere, jakinda Udalbiltza ez dela egungo erakundeak ordezkatzeko erakunde bat; osagarri bat da eta etorkizuneko bere izaera landu beharreko kontua da, baina beste egoera batean.

Bai, bakea eta abertzaleen arteko elkarlanean oinarrituz ikusten dut aukerarik, eta gainera egun den errealitatea eta baliabideak kontuan harturik.

Gehiengo baten borontatea izanez gero, guk geure aukera hori jorratu ahal izaterainokoa, nahiz eta legediak ez bermatu.

Ez da beldurra, bide hori adostasunaren bidetik egin nahi genuke. Aurreko urteetan, eta batez ere sozialisten historia eta tradizioa kontuan hartuta, bide hori adostasunaren bidez egitea posible zela ikusi genuen. Une honetan ez dugu aukera hori ikusten. Ez dakit kongresuaren ondorioz beste askatasun maila bat izango duen. Adostasunaren bidea posible ez bada, gure proposamenak egingo ditugu -guk edo beste alderdi abertzale batzuekin batera- eta horrek gatazka politikoa ekarriko balu, bada, guk horri ez diogu beldurrik. Baina Nafarroa eta Iparraldeko egoera zein den kontuan hartuta, espainolismoaren munduan egon daitekeen indar baten beharra ikusten dugu. Hori posible ez bada, gutxiengo eta gehiengoen jokora jo beharko genuke eta horri ez diogu beldurrik.

Hala da bai, eta zoritxarrez alderdi sozialista haren atzetik doa. Abertzaletasunaren aurkako gizarte errebolta bat beharko litzatekeela eta halakoak entzun izan dizkiegu sozialistei; ez dakit hitz horien gatibu diren edo zer.

Hori aspalditik datorren kontua da eta nire ustez topikoa. Egoera giza-politikoa desberdina da lurraldez lurralde eta batzutan planteamenduak berdinak izanik ere, azaltzen diren arabera bere ñabardura hartzen dute. EAJn argi dugu burujabetzaren bidea gizartearekin bat eginda landu behar dela. Euskal gizartea bere osotasunean eraman behar dugu aurrera, hiru lurraldetakoa bada, bada hiru lurraldeetakoa; Nafarroan Nafarroako gizarteak ados egon behar du; eta berdin Iparraldean. Planteamenduak irabazteko egin behar ditugu, eta horrek abiadura bat onartzea dakar.

Nik ere argi ikusten dut erakundeek prozesuan lagundu behar dutela, baina zein prozesutan? Baketze prozesuan? Argi dugu zeregin horretan erakundeak eta lehendakariaren zeregina zein den. Erakundeek motorra izan behar dute, baina hasierako galderatan aipatu dudan zutabeetan oinarrituta.

Hori beren aukera da eta guk guztiz errespetatzen duguna. Baina orduan ez dugu ulertzen zergatik jartzen duten EAJ erdigunean, batzuek zein besteek. EHk bere proposamen politikoa du eta guk gurea; une honetan proposamenhorietan baliteke lehentasunezko gairik izatekotan abertzaletasunarena izatea, baina Arnaldo Otegi eta Rafa Diezi nik entzun diet beste esparru batean, beren aukerarik logikoena alderdi sozialista litzatekeela.

Ez, duguna da pentsatzeko askatasuna. Ez dugu 'mitxelinik', 105 urtetako historiaren ondorioz, oraindik ere alderdi nagusiena EAJ delako. Baina egia da, 20 urtetan egin dugun lanaren ondorioz, batzuek nekea somatzen dute. Arzalluzen hitzak interpretatzeko aukera hori ez zen bidezkoena.

Inkestetan, manifestazioetan eta hainbatetan presoen gaineko aldarrikapenarekin Legebiltzarrak esandakoa espreski entzun nahi dugu, eta horretarako erakunde kanpaina hau antolatu dugu, talde, elkarte eta erakundeei ea Legebiltzarrak egindako interpretazioekin bat datorren galdetuz