Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
igandea 2024ko urriaren 20an
ZUBEROA: ESPERANTZA GEROAN
- Zuberoa, Euskal Herriko lurralde ttipiena, doi-doi iritsia da 2000. urtearen atarira. Mendiko laborantza eta Maule hiriburuko industria izan dira Zuberoako euskarri ekonomiko nagusiak mende honetan. Gaur egun, berriz, Zuberoak iraunen badu, bere ekonomia azkartu beharraz ohartu dira bertako herritarrak. Kari horretara, azken hiru urteotan ekimen berriak sortu izan dituzte zuberotarrek: Herrien Erkidegoa (Communauté de Communes) da eraturiko egitura berria. Antzinako Batzorde Sindikala eta ODACE elkartea dira Zuberoako ekonomiaren beste eragile nagusiak. Zuberoa husten ari da, alta. 13.471 dira biztanleak; azken hamar urteotan 1.000ko bat galdu ondoren. Alabaina, Euskal Herriko beste nehongo eskualdetan bezainbatean, urterik urtera, kultur bizi baten agerle biziak dira zuberotarrak: neguko maskaraden ondotik pastoral berri bat landu digute engoitik zuberotarrek. Zuberoako mugaz landako Eskiulako herritarrek jokatua izanen delarik.
Zuberoak 765 km koadro ditu eta 1990an egin azken errolda fidagarriaren arabera Euskal Herri osoko biztanle-dentsitate (20,53bizt./km2) txikiena du. Aurtengo erroldaren arabera 13.471 dira biztanleak. Hiru kantonamenduetan bananduta dago: Mauleko kantonamenduan 19 herri biltzen dira: Maule-Lextarre (hiriburua), Muskildi, Urdiñarbe, Altzürükü, Idauze-Mendi, Gotañe-Iribarne, Mendikota, Arrokiaga, Barkoxe, Sohüta, Aiñharbe, Bildoz-Onizpe, Berogañe-Lahüntze, Mithikile-Larrori-Mendibile, Ospitale-pia, Ürruxtoi-Larrabile, Ezpezie-œndüreiñe eta Sarrikota-pia. Atharratzeko Kantonamenduan 16 herri daude: Atharratze-Sorholüze, Altzai-Altzabehiti-Zunharreta, Aloze-Ziboze-Omizegaiña, Gamere-Zihiga, Etxebarre, Hauze, Lakarri-Arhane-Sarrikota-gañia, Liginaga-Astue, Larrañe, Lexantzü-Zünharre, Ligi-Atheri, Muntori, Ozaze-Zühara, Santa-Grazi, Zalgize-Doneztebe eta Iruri. Nafarroa Behereko Donapaleuko kantonamenduari 7 herri zuberotar atxikiak dira: Ozaraine-Eribareita, Lohitzüne-Oihergi, Jeztaze, Etxarri, Domintxaine-Berroeta, Arüe-Ithorrotze-Olhaibi eta Pagola. Orotara 42 herri dira. Biarnoko Olorue kantonamenduan Eskiula dago; zuberotar herria ere bai. Zuberotarrak Basabürütarrak (Zubero Garaia) eta Pettarrak (Zubero Beherea) bezala ezagutzen dira. Erdialdeko Zuberoari "Arbaillak" deitu izan zaio, bestalde.
BIRMOLDAKETA GARAIA.
Zuberoako herriak ttipiak dira oso. Maule hiruburua da hiriaren eite izan duen bakarra. Laborantza izan da bertako bizibide naturala, eta iragan mendean industriak ere arrakasta izan du hiruburuan. Azken mende honetan, ordea, 10.000 bizilagun galdu ditu Zuberoak. 1968tik, bi kantonamenduetako kudeaketa ekonomikoa SIVOMen (Ardura Anitzetako Sindikatua) esku izan da. Beti bereiziak alta. Orain hiru urte, berriz, birmoldaketa prozesu bati ekin zioten. Maule eta Atharratzeko kantonamenduek Herrien Erkidegoa (Communauté des Communes) egitura antolatu dute elkarrekin. BAM (Baiona-Angelu-Miarritze) edota Amikuze eskualdeek garatu duten egitura molde beraren ariora, alegia.
Altzürükü herriko Battitte Queheille auzapezak eta era berean Herrien Erkidegoko lehendakariak agertu digu egitasmo berria: "Zuberoako bi kantonamenduak elkarrekin aritu izan dira betidanik garapen ekonomiko eta sozialaren alde. Orain sei urte kantonamenduen arteko sindikatua sortu genuen eta orain hiru urte, berriz, Herrien Erkidegoa. Azken sei urte hauetan ekonomia bizi ahal izan dadin lanean aritu gara, baina bitarteko gutxiska ukan dugu sos aldetik". Aitzitik, egitura berriak berezitasun bat dauka. Hots, Frantziako Estatuaren birmoldaketa prozesuari atxikirik, zuberotarrek eraturiko Herrien Erkidego honek zerga biltzeko gaitasuna dauka. Hiritarrek ordaintzen duten laugarren zerga mota da bera: "Herrien Erkidego hau bi milioi libera (50 milioi pezeta) biltzen hasia da urteko eta Estatuak besteak beste emanen digu gure egituraren funtzionamendurako", erran digu Battitte Queheillek. Lau milioi liberako (100 milioi pezeta) aurrekontua erabiltzen hasia da erkidego hau urteko.
Altzürükü herriko Battitte Queheille auzapezak eta era berean Herrien Erkidegoko lehendakariak agertu digu egitasmo berria: "Zuberoako bi kantonamenduak elkarrekin aritu izan dira betidanik garapen ekonomiko eta sozialaren alde. Orain sei urte kantonamenduen arteko sindikatua sortu genuen eta orain hiru urte, berriz, Herrien Erkidegoa. Azken sei urte hauetan ekonomia bizi ahal izan dadin lanean aritu gara, baina bitarteko gutxiska ukan dugu sos aldetik". Aitzitik, egitura berriak berezitasun bat dauka. Hots, Frantziako Estatuaren birmoldaketa prozesuari atxikirik, zuberotarrek eraturiko Herrien Erkidego honek zerga biltzeko gaitasuna dauka. Hiritarrek ordaintzen duten laugarren zerga mota da bera: "Herrien Erkidego hau bi milioi libera (50 milioi pezeta) biltzen hasia da urteko eta Estatuak besteak beste emanen digu gure egituraren funtzionamendurako", erran digu Battitte Queheillek. Lau milioi liberako (100 milioi pezeta) aurrekontua erabiltzen hasia da erkidego hau urteko.
10 URTEKO PLANA.
2000. urtetik hasita, hamar urteko plan ekonomiko bat diseinatu dute ODACE-GEEEB deitu erakundearekin (Organisation pour le Développement, par l'Action et la Coopération Economique-Garapenerako Erakundea Ekimena eta Elkarlanaren Bidez). Laborantzan ari diren gazteak bertan atxikitzea eta industria nahiz zerbitzu alorrean lanpostu berriak sortzea dute xede nagusia. Herrien Erkidegoak legez bideratzen dituen proiektuen alde teknikoa kudeatzen du ODACEk: "Gure egitura herrietako bizizaleen arabera da ordeztua proportzionalki. 51 hautetsi gara guztira. 10 lagun ari dira egituraren bulego lanetan" adierazi digu lehendakariak.
10 URTETAN 600 LANPOSTU.
Jean Jacques Manterola da ODACEko arduradun nagusia. Erakunde honek Herri Erkidegoarekin batera dihardu. Demografiako kalkuluen arabera, 2010. urterako bi mila biztanle gutxiago biziko dira Zuberoan. Hori gerta ez dadin, Middi Pyrénéés Erregioko Ariège Departamenduan (Toulousse) ari den enpresa espezialista batekin dihardu elkarlanean. Zuberoak bizi duen desertifikazio arazo berari ekin diote Ariègen eta hangoak aitzindariak bezala joan dira: "1.200 lanpostu galdu dira azken hamar urteotan eta gutxienez 600 lanpostu sortu nahi ditugu datozen hamar urtetan. Gizonezkoak aiseago plantazen dira lanean emakumezkoak baino. Horregatik, gure mintegietan idazkaritza, grafismoa edota informatika ari gara lantzen. Industriako enpresek kanpoko langile kualifikatuak ekarri ohi dituzte lan hauek egiteko. Hemendik goiti hemen bertan garatu nahi ditugu lanpostu hauek", adierazi digu Jacques Manterolak.
MENDIKO SINDIKATUA.
Michel Castan Zuberoa Herriko Batzorde Sindikalaren (Commission Syndicale du Pays de Soule) zuzendaria da. Sindikatu hau Zuberoako egitura zaharrena da eta biziki garrantzitsua Zuberoako bizitzan; 1838. urtean sortu zen. Frantziako Iraultzaren (1779. urtean hasia) aurretiko eskubideei eutsi izan zion, eta gaur egun, berezko pribilegioak gordetzen ditu. Sindikatu honek 15.000 hektarea lur kudeatzen ditu, erdia basoa eta erdia lur malkartsuak. Zuraren, ehizaren eta turismoaren kudeaketak ditu zeregin nagusitzat, artzaintzarentzako ingurumenaren zaindaritza lanekin batera. Mendiko kudeaketaz arduratzen den batzorde sindikal honek 20 milioi libera (100 milioi pezeta) inguruko aurrekontua darabil. 34 langile enplegatzen ditu. Zuberoako 43 herrietako (Eskiula barne) ordezkariak biltzen dira berean, ordezkari bat herri bakoitzeko.
BASOA, EHIZA ETA TURISMOA.
Bortua (mendizerra) Zuberoako ondare nagusienetako bat da. Bertako basoa oso da aberatsa, eta beretik daramaten egurren salmenta diru iturri handia: "8.000 eta 10.000 metro kubiko zura ateratzen dira Zuberoko basoetatik urtean. Basoak urtean 14.000 metro kubiko eman dezake hala ere", Michel Castanek dioskunez. Ehiza da, bestalde, diru iturri joria. Akitaniako ehiztari saldoa heldu da usoen ehizatzera. Beren tiro-postuak erosi edo alokatzen dituzte dirutza handia utziz: "Azken 50 urteotan mendiko bideen zabaltzea eta berritzea ehiztariek utzitako diru parrastarekin egin dugu. Estatuak horretarako dirurik eman ez badigu ere, borturako azpiegiturak modernizatu ahal izan ditugu" diosku Michel Castanek. Iratiko 50 txaletak dira turisten egonleku eta beste diru askoren iturria. Europako, Estatuko nahiz Departamenduetako instituzioen aldetik diru laguntza jasotzen dute zeregin horretarako; aurrekontuen % 70.
400 ARTZAIN-ETXOLA.
Artzainak dira Zuberoako mendietako bizitza. 60 etxola dira bortuan. Haietaraino iristeko bideak berrituak izan dira. 42.000 ardi bazkatzen dira Zuberoako bortuan. 4.000 dira behiak eta 500 zaldiak edo zamariak. Ardiak Zuberoako beheko lautadetatik iristen dira; gaur egun kamioiez, ordea. Udaldian borturatu ohi diren ardien % 20ak oinez egiten du bidea. Artzainek 10 libera (250 pezeta) ordaintzen dute sei hilabeteko egonaldiaren trukez. Behi bakoitzeko 70 libera pagatzen dute unaiek, eta zaldi bakoitzeko, berriz, 140 libera.
Michel Castanek honela laburbiltzen digu sindikatu honen betebeharra: "Frantziako Iraultzaren antzinako eskubideak atxikitzen ditugu oraino ere. Irati eta bortua, oro har, funtsezkoak dira zuberotarren bizitzan. Ingurumenaz arduratzen gara, baina artzainen, ehiztarien eta turisten atxikimenduari esker diraute bizirik gure mendiek".
Michel Castanek honela laburbiltzen digu sindikatu honen betebeharra: "Frantziako Iraultzaren antzinako eskubideak atxikitzen ditugu oraino ere. Irati eta bortua, oro har, funtsezkoak dira zuberotarren bizitzan. Ingurumenaz arduratzen gara, baina artzainen, ehiztarien eta turisten atxikimenduari esker diraute bizirik gure mendiek".
AXURIA KOOPERATIBA.
Mendiko laborantza bezala ezagutua da baserria Zuberoan. Mendiko patarretan eraikitako baserriek ez dituzte lautadetako (Amikuze eskualdeari loturiko laborantza) etxealdeek dituzten lur hektarea zabalak. Zuberoako laborantza gehiena tresneria ttipiez garatu izan da historikoki. Alta, bada, zuberotarrek beren bitarteko propioak eratu dituzte ere bai. Axuria kooperatiba da laborantzaren garapenerako euskarri garrantzitsua. Michel Arhancet kontseilari nagusia da kooperatibako lehendakaria eta Battitte Queheille zuzendaria. 1983. urtean sortu zelarik 30 laborari biltzen ziren kooperatiba honetan. Egun, berriz, Zuberoa osoko 250 laborarik parte hartzen dute berean. Axurien mozkinez bizi dira komunzki kooperatibako baserritarrak, urtean 50.000 axuri merkaturatzen dituztelarik: "Laborari parte batek industrian saltzen dute ardi-esnea, eta gero eta gehiago norberak gasnatzen du esnea. Gure axuriak (arkumeak) Frantzia, Italia, Alemania eta Espainiako merkatuetara joaten dira", argitu digu Queheillek.
Axuria kooperatiba beste kabale edo ganadu klaseentzako, proiektuak aztertzen ari da; behia kasu
Axuria kooperatiba beste kabale edo ganadu klaseentzako, proiektuak aztertzen ari da; behia kasu
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Mikel Garcia Idiakez
#2
#3
#4
Mikel Garcia Idiakez
#5
#6
Urko Apaolaza
Azkenak
2024-10-19
ARGIA
Erraldoiak protagonista dituen liburua atera du ARGIAk haurrentzat
MULTIMEDIA - elkarrizketa
2024-10-18
ARGIA
Langile bat hil da Lizarran, biltegi batek eztanda egin ondoren
56 urteko langile bat hil da Lizarran, Agralco (Agrupacion Alcoholera de Bodegas Cooperativas) biltegian lanean ari zela. 10:00ak aldera gertatu da ezbeharra, Lizarran la alcoholera moduan ezagutzen den nekazaritza hondakinen biltegian.
2024-10-18
Maitane Arnoso - Martínez
Beldurra espazio komun gisa
Herritarren segurtasunik ezaren kezka gero eta handiagoa da gure auzo eta hirietako elkarrizketetan, batez ere kalean bizirik dirauten Magrebeko gazteek eragindako lapurreten eta gatazken inguruan. Badirudi egoera horiek areagotu egin direla azken hilabeteetan, eta alarma eta... [+]
2024-10-18
Urko Apaolaza Avila
Puig Antich, Estatuak ez du inoiz barkamena eskatzen
Espainiako Gobernuak dokumentu bat helarazi die Salvador Puig Antichen arrebei, Oroimen Demokratikorako ministro Ángel Víctor Torresen eskutik. Frankismoak anarkista katalanari jarritako heriotza kondenaren “baliogabetasun akta” dela diote. Harrigarria... [+]
2024-10-18
Xabier Letona Biteri
Sinwarren hilketaren ondoren, gerrak bere horretan jarraitzen du
Yahya Sinwar Hamaseko burua hil ondoren, Ekialde Erdiko gerrak nola jarraituko duen aurrera mintzagai da hilketaren biharamunean. AEBek, Joe Bidenen ahotik, berehala iragarri dute orain su-etenak bidea libre izan dezakeela. Bide beretik jo dute Mendebaldeko hainbat buruzagik... [+]
2024-10-18
Ahotsa.info
Azken hiru urteetan altueratik erorita Nafarroan 10 langile hil direla salatu dute
LAB, CGT, Steilas, ESK, EHNE eta Hiru sindikatuek salatu dituzte Nafarroan altueratik erorita hil diren hamar langileen kasuak.
2024-10-18
Onintza Irureta Azkune
Marcos Maceira, A Mesa pola Normalización Lingüísticaren presidentea
“Oso zaila izango da galiziera leheneratzea PPren hizkuntza politika ez bada zuzentzen”
Galiziako Estatistika Institutuak galizieraren egoeraren inguruko inkestaren azken datuak ezagutarazi ditu. Ezagutza eta erabilerak, biek, egin dute atzera. Galera handiagoa da adin tarte gazteenetan. 5 eta 14 urte artekoen herenak adierazi du galiziera gutxi edo batere ez... [+]
Zergatik daude Renfeko trenak inoiz baino grafiti gehiagorekin margotuta?
Garraio publikoaren zerbitzuaren gainbeheraren barruan, alde estetiko hutsa bada ere, ohikoa bilakatu da trenak margoturik ikustea eta, behingoagatik bada ere, ez da arrazoi ekonomiko hutsengatik, langileek azaldu dutenez.
2024-10-18
Hala Bedi
Makroproiektuen aurkako manifestaziora deitu du Gasteizen Araba Bizirik!-ek, urriaren 26rako
“Araba ez dago salgai” eta “Makroproiekturik ez” lelopean egin dute deialdia. Urriaren 26an elkartuko dira 18:00etan “etekin pribatuak bermatzera” bideratuta dagoen eredu energetikoa eta “instituzioek jokatzen duten papera”... [+]
2024-10-18
Urumeako Kronika
‘Hariak’ zinemaldia erresistentzia istorioen lekuko, azaroaren 7tik 17ra Hernanin
Aurtengoa hirugarren edizioa izango da, eta memoriaren gaia hartuko da ardatz, Kulturarteko Plaza Feministan.
2024-10-18
Uriola.eus
Bazter Fest ospatuko dute Bilbon azaroaren 9an, protagonistak emakumeak diren hip-hop jaialdia
Azaroaren 9an, emakumeak protagonista diren hip-hop jaialdia ospatuko dute, 17:30etatik aurrera. Jaialdiak urtez urte hip-hop eta rap estiloetan ibilbide ezaguna duten emakume artistak bildu izan ditu.
2024-10-18
Bilbo Hiria Irratia
Xamarrek ‘Orhipean, Gure Herria ezagutzen’ liburuaren edizio berria aurkeztu du
Gaur Donostian Orhipean, Gure Herria ezagutzen liburuaren edizio berria aurkeztu dute. Bertan Izan da egilea Xamar eta berarekin batera Antton Luku, Isabel Isazelaia eta Lander Majuelo.
Eguneraketa berriak daude