Loinazko San Martin Japoniako Nawasakin hil baino urtebete lehenago, honela idatzi zuen bere idazkariak hark diktatua: "Igartzakoa naiz, Tolosatik 4 legoatara". 1596an idatzitako hitzok garai hartan Igartzako orubeak zuen garrantzia adierazten dute. Igartza egungo Beasainen sorburu historikoa izan zen, azken hau 1615ean sortu baitzen hiribildu gisa. Hasierako orube hura osatzen zuten instalakuntzak orain hasi dira pixkanaka agertzen: Igartzako Jauregia -orain dela gutxi arte, etxebizitza gisa erabilia-, Errementari -baserritarrek animaliak perratzera eramaten zituzten gunea-, errota -Igartzako multzoan hoberen mantendu dena-, burdinola -gipuzkoar industrian agerturiko lehenetarikoa-, Dolarea -garai hartako ostatua-, Zapatari -zapatariaren etxea, egun desagertua- eta Hospitala -orain Agirrezabal baserria dena-.
Berez, industri gune bat zen Igartza. Bertako zubiak batzen zituen instalakuntza hauek guztiak. 1340. urtekoak dira Igartzako zubiari buruzko lehen aipuak. Egun, Oria ibaiaren gainetik igarotzen den zubia, XVI. mendean eraikia bada ere. Zubi honetan batzen ziren Gaztelatik Frantziara zihoazen bi bideak: San Adrianetik Zegama eta Segura igaroz iristen zena bata, eta Leintz Gatzagatik Arrasate eta Zumarraga zeharkatuz Igartzaraino zihoana bestea. Bi bide hauez gain, zubi honetatik igarotzen zen Nafarroatik Bizkairako bide nagusia.
XIII. mendean dorretxe bat omen zegoen Igartzako gunean. Handik begiztatzen zen zubiko pasagunea. Bi eraso jasan zituen: 1420an Lazkaoko Jaunak kalte ugari sortu zituen eta 1457an, Ahaide Nagusien arteko borrokak zirela-eta Enrike IV.ak lurraldeko dorretxe guztiak erauzi zituen, haien bigarren solairua deuseztuz. Erasoen eta berreraikepenen ondorioz sortu zen egungo jauregia, XV eta XVI. mendeen artean. Jauregiak Errenazimenduko estiloa du. Lehenengo solairua harlangaitzez egina da. Baina garrantzitsuena, barruko patioa -Gipuzkoan patioa duen Jauregi bakarra baita- eta bigarren solairuko zurezko egitura dira. Azken hau XVI. mendean zura nola lantzen zen agertzen duten egitura bakarretakoa delako.
Dorretxearen izaera militarra desagertu zenetik, jauregian pertsona ugari bizi izan da. Jauntxoek indarra ibaitik lortzen zuten -errota eta burdinola baliatuz- eta dirua zubitik, igarotzen zirenei dirusaria ordainaraziz. 1484. urte ingurura arte ordainarazi zien bidaiariei zubia zeharkatzean diru kopuru bat.

Topatu diren agirien arabera, Lazkaoko oinetxean du jatorria Igartzako jauregiko nobleziak. Lazkaoko Gartzi Lopez Igartzako Marinarekin ezkondu zen eta azken honen aitak ezkontsari gisa eman zion Igartzako jauregia. Ondoren familiako kide ezberdinetatik, eta jakin denez, baita zerbitzariren baten eskutik iragan da jauregia. 1500 urte inguruan jauregian bizi zen emakumea hil ondoren, Idiakez familia boteretsuak jaso zuen. Gero, administratzaile baten ardurapean gelditu zen, eta honek Igartzako instalakuntzak alokatu zituen. Errota eta Dolarea oraindik ere alokairuan daude. Baina Beasaingo Udalarekin duten hitzarmen baten bidez, bertan bizi diren senideen seme-alabek ezingo dute hauen oinordetza jaso, eta Udalaren eskuetara pasako dira.
Bertan bizi zirenez gain, bidaiari anitz igarotzen zen orubetik Gaztelatik Frantziarako bidean. Bidaia hori egiten zuten errege ugari gelditu zen Igartzan burdinolari bisita egiteko. Esaterako, 1565ean Valois-ko Isabel erregina, 1615ean Felipe II.a eta 1660an Felipe IV.a. XV. mendeko agirietan ere aipatua izan da burdinola. XIX. mendean jazo zen burdinolen krisialdiaren ondorioz, Igartzako burdinolan lan egiten zuen Usabiaga Jauna Iurreko burdinolako Goitia Jaunarekin elkartu zen. Bien artean "Fábrica de Hierros San Martin de Urbieta" sortu zuten 1860an, egun CAF lantegia dagoen leku berean. Fabrika honek sortu zuen Gipuzkoako lehen labe garaia. Orain hondakin-zati batzuk eta aldaparoa besterik ez dira gelditzen.
Burdinolaz gain, Igartzan gelditzeko beste hainbat arrazoi ere bazuten bidaiariek. Adibidez, Dolarean lo egitera gelditzen ziren asko. Gaztelako Erregeak Frantziako joan-etorrietan ere, Igartzan burutzen zuen inguruko Jauntxoen bilera. Bestalde, Igartzako azken ondorengoaren garaian, inguruetako emakumeek alabak eramaten zituzten jauregira Igartzako Mariak andereñoen jokamoldea erakutsi ziezaien neska gazteei