Su-etenak Lizarrako akordioan hartu zuen funtsa. Espektatiba eta ilusio ikaragarriak piztu zituen, eta eszenatoki politiko berri bat ireki du seguraski. Alderdi politikoen berkokatze bat ekarri du. Su-etenak ekarri zituen estrategi politiko berriak ez dira denak positiboak izan ordea. Zalantza eta ziurgabetasuna ekarri ditu eszenatoki berrira. Esaterako, PPk izan duen beldurra, baita PSE-EEk berak izan duena. Euskal eskema politiko berri baten aurrean, posizio numantziarretara eraman ditu bi alderdi hauek. Posizio erabat negatiboak, hori etorkizunari eta jendeari beldurra izatea baita.

Su-etenak begibistako geldialdi bat ekarri zuen. Eta geldialdi horretan bere errealitatea berrantolatu behar izan zuen BAKek. Gainera, gogoratu behar da su-eten garaia baino lehenago ere Ermuko Foroaren inguruko mugimendu soziala ezartzen hasi zela, BAKen estiloarekiko erabat kontraesankorra.
Ordurako zalantzazko egoera bat zabaldu zen BAKen, eta eztabaida bat ireki ere etorkizunari buruz. Bazeuden jarrera ezberdinak. Batzuek aiduru egoteko zioten. Beste batzuk mugimendua desegitearen alde geunden. Bakearen alde irekitako bideari konfiantza boto bat emate aldera edo.

Su-etena amaitu ostean, eztabaida da geratzen dena. Ez gaude su-etenaren aurretik ginen egoeran, eta ezin dugu egin orduan egiten genuena. Uneon, Ermuko Foruaren inguruan mugimendu oso polarizatu bat biltzen ari da, gizartean krispazio handia eragiten duena, hiritarren mobilizazioa politizatzen duena, kalean orain arte ez zegoen haustura bilatzen ari dena. BAKek oso konplikatua du bere geroa hortaz.
Nire ustez, gizartearen mobilizazioan zegoen batasun elementua izaten segitu behar du BAKek. Ajuria Eneko blokearekiko zegoen jarrera apurtu da. Horregatik, lehen gertatzen ez zen bezala BAKekiko kritikak azaltzen hasi dira; legitimoak jakina. Lehen, BAK Jainkoaren eskuak ukitua zegoela ematen zuen. Bloke demokratikotik inor ez zen berarekin sartzen. Orain bai. Hortaz, bere partehartzeak polemika ere ekarriko duela planteatu behar du BAKek bere baitan. Erabaki behar du ea hori egin behar duen.

Ni polemikaren jarrera mantentzearen aldekoa naiz. BAKen berrantolaketa behar da agian. BAK bat izan da su-etena arte, eta orain beste mugimendu mota bat behar da, edo beste BAK mota bat.

Kanpotik berba egitea arriskutsuegia da. Elkarri hirugarren espazio bat betetzeko sortu zen; mundu estatala eta euskal mundu nazionalistaren artekoa. Bere ekimenari esker, batez ere, euskal nazionalismoko mugimenduen arteko hurbilketa izan da. Euskal nazionalismoaren barruan, alor politikoan eta batez ere alor sindikalean, autonomia handiz funtzionatzen ari dira. Baina, Elkarrik ez du lortu hurbiltze maila bera Estatuko indarren eta indar nazionalisten artean. Elkarrik hasierako funtziora itzuli behar du. Hau da, alderdi guztiak mahai berean esertzera. Oso funtzio zaila da. PPk behatzez seinalatzen du, baita PSE-EEk ere. Elkarrik oso konplikatua dauka geroa. Gizarte mugimendu guztiok, su-etenaren apurketa dela-eta, serioski erreflexionatu behar dugu gure geroaz.

ETA ezberdin bat dagoela uste dut. Su-etenaren apurketa justifikatzeko ez zuen Espainiako Estatu akusatu, euskal nazionalistak akusatu zituen. Erantzukizun falta egotzi zien. Baliteke oraingo ekimen armatua esperientzia berri bat izatea eta epe baten barruan ondorioak ebaluatzea. Baliteke hautatu bidea ez dela egokia ohartzea, bide honek euskal nazionalisten arteko konfrontazioa ekartzen baitu.

Sortu nahi den zatiketak arrazoizko zatia eta zati faltsua ditu. Hiri eta baserriaren arteko zatiketa faltsua da, denok hirikoak baikara kulturalki. Euskaldunen eta ez euskaldunen arteko mugarria da bestea. Bizi naizen lekuan bizi naizelako-edo, nik ez dut horrelakorik ikusten. Enkarterriak ez da hiri-eskualde, ez baserri-eskualdea; ezta euskalduna ere. Hala ere, Enkarterrietako ia udal guztiak Udalbiltzan daude. Gobernu nazionalisten esku daudelako. Historikoki, kulturalki euskalduna ez den eskualde hau nazionalistek gobernatua izan da. Horrek estatalista eta nazionalisten erreflexioa ekarri beharko luke. Azken hauek ohartu behar dute Enkarterrietan euskal indar nazionalistek jakin izan dutela indar hegemonikoak legez ezartzen. Argudio etniko, argudio kultural edo linguistikoez baliatu beharrik gabe, argudio zibiko bati helduz. Eskualde honetan etorkin kopurua eta mestizaia handia da eta euskal nazionalistek gobernatu dute. Niri oso garrantzitsua iruditzen zait, horrek nazionalismo politiko guztiz integratzaile baten planteamendua erakusten baitu. Baina, tamalez, galtzeko arriskua dago.

Bi komunitate sozial sortzearen arriskua beti dago, nahiz eta erabat salagarria izan. Herri honetan ez dira bi komunitate sekula izan. Miguel Angel Blancoren hilketaren ostean saiatu zen isolamendu sozialak ez zuen funtzionatu. Zergatik? Finean, inor ez delako ezker abertzalearen militante soila. Jende hori, horretaz gain, auzokoa da, lankidea da, edo zure seme-alaba, edo zure laguna. Eta pertsona horrek baditu giza ezaugarriak. Ez da monstruo bat. Pertsona konplexu horrekiko ezin da isolamendua praktikatu besterik gabe. Baditugu elkarrenganako anaitasun lokarriak. Eta alderantziz, berdin. PPko edo PSE-EEko militanteak zapaltzaileak direla pentsatzeak, presoen sakabanatzearen erantzuleak edota hauek ikustera doazenean hiltzen direnen erantzuleak direla esateak ez du funtsik. Hala ere, gure bizitzaren arlo guztietan hedatzen bada nahi hori, eta gatazkak irauten badu, batek daki! Hala ere, ez dut uste bi komunitate sortuko direnik.

Bai. Horri aurre egiten ari zaio. Agian, lokalista bat bihurtu naiz. Alonsotegin, ikuspegi politiko oso ezberdinak ditugun pertsonak bizi gara eta harreman normala dugu. Ika-mikak izanik ere, harremanak atxikitzen ditugu. Bestela, eguneroko bizimodua eramatea oso zaila da. Hau da ez da gerra bat. Euskal Herria hiltzear dagoela esatea ez da objetiboa. Egia da, mehatxatuta dagoen zinegotziaren edota azken 15 urteotan preso bat duen familiaren egoera larria da. Gizartean egoera agresibo batean bizi den multzo bat dago -eta hauekin solidario naiz- baina gizartearen gehiengoa ez da horrela bizi. Uneon -eta ez da gutxiesgarri-, Ezker Abertzaleko militanteek ere badute datozen udako oporretarako apartamenduaren erreserba egina. Ez gara gerran bizi.

Ez dakit Lizarrak sozializazioan huts egin duen, baina horrela bizi izan da behintzat. Asmoak izan daitezke hoberenak, baina hiritarren pertzepzioa beste bat bada... Hedabideak akusatu daitezke egiten duten mezuaren erabilpenaz, eta abar. Baina, finean, zu politiko bazara, jakin badakizu nola funtzionatzen duen iritzi politikoak eta komunikazioaren prozesuak. Lizarrako akordioak ez bazion gizarteari helarazi bere mezua, bada, erabil ditzala beste bitarteko batzuk jendearengana iristeko. Alderdi politikoek herritarrekiko hartuemana galdu dute. Mitinaren edo pentsaurrekoaren bitartez helarazten dute beren mezua. Eta jakin badakite, gero, hedabide bakoitzak hartzen duela komeni zaiona.

Proiektu baten sozializazioa gauzatuko da soilik herriarekiko aurrez aurrez jardunez gero, prozesu patxadatsu baten bidez, pedagogia prozesu luzeetan barna. Hori ez da hasi ere egin. Beharbada, Lizarraren proiektuak ez du balio, ez dakit. Ni kritikoa izan naiz. Balio izan du abiapuntu bezala, baina gero ez du balio izan euskal herritar guztiak integratzeko. Demagun baligarria dela; hala ere, gaizki kudeatua izan da. Hasteko, hor dago EHren aldetik euskal instituzioen kontrako jarrera gogorra. EHren ustez, Lizarra batzen duena udalen elkargunea da. Hori ez da adierazle bat. Alonsotegi Udalbiltzan elkartu bada ere, ez du esan nahi herri osoa ados dagoenik. Elkartze hori ez baita eztabaidatu, ez da alderdi arteko hurbiltze bat izan, ez da komunikaziorik izan.

Ezker Abertzalea ez da bloke homogeneo bat ere. Herri Batasuna Euskal Herriaren sektore ezberdinak biltzeko sortu zen. Ezker Abertzaleak ere onartzen du bere aniztasuna. Nukleo zentral bat badu, nazionalista nagusiki, baita beste nukleo ezkerreko bat ere. Ezker Abertzalearen inguruan beti izan dira saiakerak herriaren beste sektore ezberdinak biltzeko. Baina ETAren biolentziak ahalegin hori desitxuratzen du. Aspaldiko urteotan, ezkerreko euskal abertzaletasuna integratzeko debate bat dago, baina ez da gauzatzen indarkeriak oztopatua delako. Ezin da biolentziaren eztabaida zaharra dela eta etorkizunari begiratu beharra dagoela esan, besterik gabe. ETAk eskua sartzen duen bakoitzean behartua zaude posizioa hartzera. Ezker Abertzaleak badaki, bere esperientzia propioaz, bitartekoek zatitua dagoela. Su-eten garaia lekuko. Bitartekoa, biolentzia alegia, alde batera gelditu delarik, albo batean geratu diren sektoreak bildu dira bere proiektura. Beraz, zertarako irakaspen gehiago.

PP gotorleku batean sartu da, diskurtso setati bati eutsiz. Bitxia da, euskal nazionalismoaren eta euskal auziaren aurkako gogortasuna erabateko egia bihurtu da, botoak ematen dituena. Egia absolutua bihurtu da bere jarrera. Areago Savaterrek mantentzen duen jarrerari kasu egiten bazaio: "Zergatik gobernatzen duen ezkerrak Frantzian? Bada, Frantziaren ideia sendo bat duelako". Savaterrek, PSOEri "ez zaitez federalista bihurtu" esaten dio, "bestela zureak egin du". Ermuko Foroa PPren euskarria da Euskal Herrian. Ermuko Foroak PP kontrolatua du ez dadin aldatu. Perspektiba itsua da. Eta PSOE preso dago.

Fernando Buesaren hilketaren ondoren PSE-EEren baitan autonomia gehiago espero nuen. PSE-EE bi arrazoirengatik ikusten nuen PPri atxikia: ez ziolako PPri bakarrik diskurtso espainola utzi nahi eta PP ETAren biolentziaren biktima zelako. Hauteskundeen ostean, PSE-EE ohartu da PP izan dela estrategia honen irabazlea; baita Gasteizen ere. Sozialistak ohartu dira bertako herritarrek ez dutela kontuan hartu berauek izan direla biktima zuzenak Buesaren hilketan. PP indartsuago irten da, ordea. PSE-EEk nazionalismora hurbiltzeko autonomia gehiago izango zuela espero nuen.

Euskal nazionalismoak ezin du bere makina behartu, ezin du gehiago korritu lehenago iristeko. Ez dago mundu estatalistarekin lotura egiteko punturik. Euskal nazionalismoak lan handia egin behar du bere baitan eta gizartean. Bere mezua azaltzen eta sozializatzen jakin behar du gizartearen erritmoarekin bat egiteko