Oraingoan herri bat baino gehiago igaroko ditugu bizikletaz. Horietako bat Deikaztelu izango da. Herri honen berezitasunen artean egitura nabarmen daiteke: hiru auzotan banatuta dago eta erliebeak agintzen duenez, aldapak edota eskailerak elkartzen ditu bata bestearekin. Udalerrian, Muniaingoan bezala, historiaurreko zenbait aztarnategi leku-tzen da, baina oraingoan elizaz hitz egingo dugu. Elizaren fabrika handia izan arren, ez da bereziki dotorea. San Emeterio eta Kaledonio izena du eta XVI. mendeko Berpizkunde garaiko Errege Katolikoen estiloan eraiki zen. Oina gurutze latinoaren formakoa da eta burualdea pentagonala du. Kanpoaldeak eraldaketa aunitz sofritu zituen XVI. eta XVIII. mendeetan. Akaso, aipagarriena Ama Birjina dugu, nahiz eta eliza horretakoa ez izan. Joan den mendeko desamortizazioak zirela-eta, Iratxeko komentutik Deikaztelura ekarri zuten. Erromaniko garaiko zurezko eskultura da, amak semea gainean duela. Garaiko bertze ereduetan gerta tzen den bezala, ama Jesusen esertokia besterik ez da. Dena den, arropa da adierazgarriena eta batez ere, metalezko xaflaz egindako mantua. Ama Birjina XII. mendeko azkeneko urteetakoa edo hurrengo mendeko hasierakoa dela uste da. Irudia ezarrita dagoen erretaula erromanikoa ere interesgarria da eta beste elementu anitz bezala, Iratxetik ekarri zen hau ere.
Deikaztelu inguruetan burutuko dugun zirkuitu honek bi zati guztiz desberdinak izango ditu. Lehenengoa nahiko gogorra eta beharbada astuna gertatuko zaigu; teknikoa eta trebezia erakusteko aproposa da. Bigarrena berriz, lautada barnean egingo duguna errazagoa da, pistetan galtzen ez bagara behintzat. Muniain herriko elizaren ataria, Asuntzioneko parrokia, hartu dugu abiapuntutzat. Handik errepidea gurutzatu eta zuzenean herrian gora doan eskuineko kalea segi, goiko aldean dauden baseliza eta enparantza arte. Hortik abiatzen den pista jarraitu behar dugu. Pista honek herriko ikuspegi ederrak erakutsiko dizkigu. Urmael batera iritsiko gara (0,8 km) eta bertan askaldegia eta iturria aurkituko ditugu. Toki ederra da haizea hartzeko eta aprobetxa dezagun, gero ez dugu haizerik izango-eta. Urmaelari itzulia emanda, eskuin aldetik ikusten den aldapari aurre egin behar diogu.
Zorua ez da batere erosoa, harriek eta urak ildoak ireki baitituzte. Dena dela, zuen trebezia eta indarra probatzeko parada ederra da hau eta ez azkeneko aldiz, ez pentsa. Lepotxo bat gaindituta, aldapak behera egiten du metro batzuetan zehar, errekatxo eta troka batekin topo egin arte (1,9 km). Hemen bi aukera daude. Nahi duenak txirringa alde batera utz dezake eta zuzen abiatzen den pistatik segi, apur bat aurrerago, ezkerretik doan bidetik, San Sebastian baseliza bisitatzeko. Eliza ingurutik dagoen ikuspegiak merezi du. Bidea ordea, ezkerretik, trokaren aldamenetik doa. Prest egon eskuinera igarotzeko eta harantxo batean gora egiteko. 400 metro aurrerago erne ibili, ezkerrean dagoen aldapa gogorretik irten behar dugulako.
Laburra da, baina gogorra oso, are gehiago lokatza dagoenean. Hemendik aurrera gauzak hobetzen dira, aldapa gorarik ez dugu, baina bidea estua da pinuen artean. Aldapa behera arriskutsu batzuk ere igaro beharko ditugu. Aurrerago, eskuinetik abiatzen den pista ikusiko duzue, baina bide hau gora doa eta ez diogu bide horri helduko. Harraskak gainditu eta gero, herria ikusiko dugu. Bertara iritsi aurretik pista hobeago batera atera eta ezkerretik elizara zuzen zaitezte (4,8 km), honela, lehenengo zati teknikoari amaiera emanez.
San Andres parrokia bisitatu eta gero, herritik errepidera jaitsi eta eskuinetik abiatu errepide nagusira arte. Handik Deikaztelura abiatu, eskuinera, eta bide erdian ikusgai den baselizara joango gara (6,2 km). Laoringo Ama Birjinaren omenez eraikitakoa da, eredu erromanikokoa, txikia baina dotorea. Garai batean bertan zegoen taila erromanikoa, orain Morentingo elizan dago. Baselizari agur esan eta berriz errepide nagusira itzuli. Laster eskuin aldera, hurrengo herrira joateko irteera topatuko dugu. Horri jarraitu eta, kilometroa baino gehiago egin ondoren, elizan aurkituko gara (8,5 km). Elizatik ikusgai izango ditugu ondoren zeharkatuko ditugun ibarretako zelaiak eta tontortxoak, baita papera egiteko ola ere. Elizatik jaisterakoan, kontu izan, justu behealdean dagoen eskuineko kaletik abiatu behar dugu-eta. Aska bat pasa eta bere eskuinetik behera doan pista jarraitu Arellanora doan errepidea zeharkatzeko.
Han gurutze bat dago eta bertatik herriaren egitura nabaria da. Zuzen segi eta kontuz aurreraxeago (9,3 km) ezkerretik errepidera jo behar dugu-eta. Nahastuko bagina eta ezkerreko bide hori hartzea ahaztu, Allon agertuko ginateke. Errepidea zeharkatu kontu handiz eta pistan aurrera jarraitu. Pista handi honi heldu behar diogu eta, kontuz, (10,1 km) eskuinetik beste bat irteten delako. (11,7 km) Bidegurutze batera iritsiko gara, baina zuzen jarraitu, gero bertara itzuliko gara-eta berriz.
12,8. kilometroan desbideratze bat dago, gu eskuinetik joango gara. 500 bat metro aurrerago eskuinerako beste bide bat dago, baina hori ez hartu. Pista ona etxola baten aldamenean amaituko da, baina, hala ere, segi zuzen. Gero, (14,1 km) eskuinera hartu. 200 metro aurrerago pista on batera irten eta ezkerrera joan. Ibilbidearen zati honetan adi egon, hemen (14,6 km) trokara igaro eta errekatxoa zeharkatu. Goian olibondo batzuk daude, eskuan txirringa daramazuela, bazter batetik inguratu zelaia eta segidan be- healdean pista bat ikusiko du- zue. Jaitsi hara pista horretara (14,8 km). Au- rrerago etxe bat dago eta es- kuinetik, paper-fabrikaren azpitik, jo Ega ibaira, han baitago atsedena hartzeko toki ederra. Itzuli bide beretik eta ezkerretik gora doan pista segi, errepidera eramango gaitu-eta (16,5 km). Hemendik Allo herrira hurbilduko gara, baina kontuz, herrira iritsi aurretik (19,4 km) eskuineko pistan sartuko gara-eta. 700 metro aurrerago dagoen desbideratzean ezkerreko aldetik jarraitu, aurreko bidegurutzea gainditu eta, (23,3 km) beste bidegurutze bat topatuko dugu. Bertan ezkerrera abiatu eta apur bat aurrerago eskuinera. (24,3 km) berriz eskuinera jaitsi eta 200 metro aurrerago ezkerrera, ibaira.
Tarte dotore hau bukatuta, ezkerretik gora joko dugu eta bidea segituz Aberin herrira ailegatuko gara (27,3 km). Hemen eskuinari heldu eta iturritik ezkerrera, eliza-gotorlekura igo. Arras berezia da batera, gaztelua, etxea eta jauregia den eraikin hau. Ibilbidea amaitzeko kalea jarraitzea besterik ez dago. Errepide azpitik igaro eta Munianeko frontoia ikusiko dugu. Automobila hantxe dugu