Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
igandea 2025eko martxoaren 30ean
"OZTA-OZTA LIBRATU GARELA ESAN LITEKE"
- hausnarketa eskatu diogu Iñigo Aranbarriri.
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
A
zken lau hilabetetan ARGIAk kaleratutako «Gure Mendea» liburu eta CD-ROMaren inguruko zertzelada zenbait topatu duzu orrialdeotan, hasieran liburuan jasotako kronika hautatu batzuk (zegokion urtearen kronologiarekin batera), CD-ROMean bildutako publizitate, komiki eta gainerakoak ondoren. Sail honi amaiera emateko liburuaren egile den Iñigo Aranbarri elkarrizketatu dugu
).
Liburuaren sarreran aipatzen duzu, lanari aurre egiterakoan, lau oreka zenituela zaindu beharrekoak: urteekiko oreka, kulturaren adierazpen diferenteen arteko oreka, zazpi lurraldeen arteko oreka, estiloarekin lotura zuen oreka. Zer moduz moldatu zara guztiak orekatzen? Zein zailtasunekin egin duzu topo?
Osasungarri gertatu da oso, egin beharreko ariketa bat lana hasiera batean pentsatu bezala burutzeko. Gure kultur historiaren berrirakurketa batean arriskuak itzelak dira edozein aldetara gehiegi kargatuz gero, eta egin daiteke... Ikuspegi orokor eta kritiko bat ematearren ahalegindu naiz esate baterako literaturaren gehiegizko pisuari hanka egiten, gipuzkoanismoari, galderarik ez dakarten kronikei... Gaien aukeraketan bertan uste dut badagoela ideologia bat.
Ez da nire xedea ikerketa akademiko bat egitea izan, subjetibotasunetik egindako mendearen irakurketa bat baizik». «Bihar bertan hastera ostera ere, aukeratutako kronikak desberdinak izanen zirelako ziurtasunez idazten ditut lerro hauek». Horrela eginda, kontakizuna askoz ere erakargarriagoa da. Moduan asmatu duzula uste duzu?
Ez naiz egokiena asmatu dudan esateko... garbi daukadana zera da, bihar hastera ez nuela ez aukeraketa berdina egingo ez berdin idatziko. Historia dinamikoa den neurrian dinamikoa da historia hori irakurtzen eta berridazten duen idazlea ere. Eta hala izan behar du. Idazlearentzat abantaila handia da abiapuntu honetatik ekitea lanari. Subjetibotasun honek idazlearen inplikazio handiagoa eskatzen badu ere, libreago ere egiten du.
Mende amaieratik idazteak (...) garaian garaiko kronistek izan ez zuten ikuspegia ematen dizu. Distantziak libreago egiten du idazlea». Alde horretatik, unean uneko pentsakerak, ideologiak, gaurkoetatik zein desberdinak diren ere garbi ikusten da. Eta mende bat barruko euskal herritarrek nola ikusiko gaituzte gu?
Beste ehun urte bizi beharko jakiteko. Dena den, uste dut heriotzaren eta autokonplazentziaren artean kulunkatzen dabilen gizarte bat bezala ikusiko gaituztela, eta beldurtzen nau epaiak.
Nola hasi zenuen lana, non hasi zinen begira, nora jo zenuen, nola izan da lan prozesua? Hasieratik zenuen gutxi gorabeherako zerrenda bat eta hori betetzen joan zara ala pixkanaka-pixkanaka egituratzen joan zen ehuneko zerrenda?
Hezurdura eguneroko bizitzak ematen dizula uste dut, historia norberak irakurtzen duen neurrian mamitzen doan nolahalako egitura bat. Zerrenda, arestian aipatu orekak kontuan izanda egin beharra egon da hala ere. Gertaerak berriro bizi eta baloratzeko aldiz, prentsa idatzia izan da iturri nagusi.
Unamunoren Arriagako gertakari ezagunarekin (euskara ohore guztiekin ehortzi behar zela esatean, oihuka erantzun ziotenekoa) abiatu duzu kronika. Azkeneko kronikan, mende amaierara helduta, euskararen egoeraren aurrean irakurleak «baikor agertu nahiko» lukela eta badagoela «pozerako arrazoirik» diozu, «Bilbo Unamunok ezagutu zuena baino hagitzez euskaldunagoa» dela. «Baina ehun kronikek markatu bidean zerbait ikasi badu hori da hain zuzen ere, Bilboko pozak ez duela inoren larria estaltzeko balio behar». Egungo errealitateari so, baikorra al zara?
Alde horretatik, berriro diot, beldur naiz. Uste dut badagoela autokonplazentziarako joera oso zabaldu bat, nolabait kanpora begira normaltasun itxura bat eman nahia, funtzionarizazioak berarekin ezinbestean dakarren ideologia bat. Baina gero gauzak oso bestela dira. Ez da Iparraldean euskara apapa badoala jakitea bakarrik. «Normaltasunaren esparruaren» barruan ere, zeharo urruti gaude kultura batek behar beharrezkoak dituen gutxieneko jarduera batzuetatik. Lau hari mehek eusten diote gure eguneroko jardunari askotan, eta ez da boutade bat, sarritan bi lagunek aparato burokratiko oso batek baino lan gehiago egin izan dutela erakusten den herri batean bizi gara.
Azkueren «Diccionario Vasco-Español-Francés»en argitalpena modu orijinalean kontatu duzu, Tours-eko moldiztegian kokatuz. Soissons-Reimsetik «Gerla kronika bat» helarazi duzu, Gurs-en gatibu zeuden sei mila bat euskal herritarren kronika ere bai eta horrela beste hainbat. Era horretan sortu dituzu kronika asko.
Euskaldunak atzerrian ibili garenean ere euskaraz ekoiztu dugula erakusteko aukera ona eskaini didate gertaerok. Europan, Ameriketan... nahi adina adibide dituzu. Parada ona zen isolamenduaren teoriara (kanpotik erasotzeko, etxean mito ustelak sortzeko) kondenatu nahi gaituztenei erantzuteko. Endogamiaz salatzen gaituztenean erakutsi beharreko adibide duinak baditugu azken ehun urteotan.
Ehun gertaera (...), ehun tolesdura historiaren ibilian non geure burua identifikatu, non arrotz ez sentitu behingoz» diozu liburuaren sarreran. Duela gutxi irakurri dugu halaber «Bazka» aldizkarian euskal kulturaz egiten zenuen hausnarketa; euskal kultura ez dela existitzen erdal medioetan, eta Israelgo herriarekin parekatzen zenuen, beti egon behar baitugu gure izaera bilatzen: «Badakigu ia existitzen ez den herri bati itxura eman nahian gabiltzala. Hemendik eta handik, zatika eta presaka ari gara gure existentziaren frogak biltzen, jantzi dotore bat eman gura diogu gure egunerokotasun ahulari. Ez dakit oraindik nola ez diguten bekokira bota Israel artifizial bat sortu nahian gabiltzanarena». Gure existentziaren frogak biltzen aritu zara zu ere.
Bai, transmisio kulturari begira batez ere. Ahanzturaren kontu honetan nonnahi aurki ditzakezu alarmak pizteko moduko egoerak, eta ez naiz orain dela laurogei urte gertatutako ez dakit zeri buruz ari... Kultur komunitate garen neurrian, behartuta gaude azaltzera nola heldu garen gauden egoerara, mitoen eta oskurantismoaren aurreko jarrera bat, eta ez inoren aurrean ezer justifikatu beharrik dagoelako, oraina hobeto ulertzeko baizik. Zor diogu hainbeste gure memoriari.
Mendearen laburpena egitean, kronika gazi-gozoa dela diozu, garaipen txikiak eta miseria handiak izan dituela gure kulturak mende honetan zehar. Zergatik?
Gure garaipenak, berez, ezin dutelako handiak izan, eta hortik agian amorrarazita bizirik mantentzen gaituen har hau. Baina komunitate txikia izateak ez gaitu komunitate handiei erasotzen dieten miserietatik libratzen. Euskaldun izateak ez gaitu epai unibertsal batzuetatik absolbitzen, ez dugu buldarik. Kultur komunitate bat gara, baina komunitate horren barruan euskaldun zapalduak daude, baina baita euskaldun zapaltzaileak ere, banguardiako artistak daude, baina baita jarrera estetiko atzerakoienen defendatzaileak ere, poeta fusilatuak daude, baina baita poesia fusilatu izan duten apostoluak ere...
Zein gertakari zuretzat ezezagun zenak harritu zaitu hura deskubritu duzunean? Eta zein pertsonak, hark egindakoa ezagutzen ez zenuelako?
Dena izan da deskubrimendu bat... baina ez dut pentsatu ere egin nahi nolakoa izango zen herri hau ez balitz abertzaletasuna ezkerreko baloreekin uztartzen ahalegindu zen belaunaldi hura egon. Aresti, Zeruko Argiako «Gazte gara»ko artikuluak, euskalduntzearen konzientziazio kanpainak... garai horretan gure historiak hartzen duen birak egiten gaitu desberdin seguruenik beste herri askorengandik. Ozta-ozta libratu garela esan liteke
Alfonso XIII.ak euskara landu eta ondorengo belaunaldiei erakusteko deia egin zuen Eusko Ikaskuntzaren lehen kongresuan.
Adibide polita da ikusteko nola jokatu izan den askotan boteretik euskarari dagokion afera honetan: alde batetik zaindu beharreko relikia dela iragartzen zaigu, baina eguneroko bizitzan eraztunaren zigorrak bere bertsio modernoetan segitzen du, erabilera praktiko eta zibila oztopatzen saiatzen da. Badago museora kondenatze nahi bat, ondare moduan nahi gaituzte, ez komunitate bizi. Begira demokrazia modernoaren ama den Frantziari ere: frantsesa ez den gainerako hizkuntza orok alegala izaten segitzen du 2000. urtean. Baleen harrapaketaren aurkako moratoria sinatu duen zein estatuk salatu du?
1935eko «Bertso Gudua»: Txirrita eta Aitzolek bertsoa era desberdinean ulertzen zuten; honek ez zuen haren taberna zuloko bertsokera maite, jantzia, dotorea behar zuen. Gaur arte iraun duen eztabaida da.
Bertsolaritzan behin eta berriro agertu den arazoa da satanizazioena. Batez ere euskaltasunaren ezaugarri bereizi moduan erabili izan diren arteetan, beti egongo da politikoki zuzena ez den jarrera bat, eta polita da ikustea nola ez dugun ikasten: trikitixa munduan antzeko zerbait bizi izan dugu orain ez aspaldi. Denborak irribarre egitera behartzen gaitu.
36ko gerran, «bitan zatiturik dira abertzaleak Nafarroan». Abertzale zenbaitzuk gorriekin bat egiteko hautua onargaitza zen 82 urteko Arturo Campionentzat, «Larreko»rentzat... Gipuzkoan ere bazen matxinatuen alde egin zuenik: Juan Telleria konpositorea, Ignacio Zuloaga, Julio Beobide...
Beste lurraldeen aurrean askotan harroegi agertzen den gipuzkoar abertzaletasunari egin beharreko apunte bat zen. Gerra aurrean momentu batean bazegoen Aitzolen Pizkundean eta Falangean, bietan kolaboratu izan zuen artistarik. Marra ez zegoen hain markatua. Irabazleen sinbologiak asko zor die artista gipuzkoarrei.
Bake garaiak lortu ez duena erdietsi du gerrak». Momentu zailenetan, emaitzarik onenak? Eta 1990ean, ametsa bigarrengoz. Hala ere, zera diozu beronen salmenta ikusita: «Ez da asko 750.000 euskal herritarrek aitortzen dutelarik erroldetan euskaldun direla. Lizardik 1929an Bai-rentzat kalkulatzen zituen berberak ditu irakurle».
Garai zailetako dinamika batera ohitu gara. Gaur egun ere, begiratzen hasita, zenbat gauza ateratzen da oraindik ere langile on askoren nolabaiteko militantismo bati esker? Baina badu beste aldea ere. Zenbat militante dago ez dagoena prest euskal prentsa kontsumitzeko egunero?
Agirre lehendakariari ez omen zitzaion Picassoren «Guernica» gustatu.
Agirreri Picassoren artea gustatzen ez zitzaiolako ez dago «Guernica» Gernikan. Normala da, politikoak ez dira egokienak artea baloratzeko. Egunero ikusten dugun zerbait da.
Mixel Lagegerieren «ahots eta gitarraren biluztasunak frankismoaren kontrako panfletorik gogorrenaren zama du», baina Iparraldean frantximant saldu bati eman ziotela botoa zioten abertzaleek.
Berdin pastoralekin ere. Badago oinarrizko arau bat: errealitate baten ezagutza eza eta jarrera aitakorren zabarkeria.
Orain arte `cine vasco-euskal zinema' zigiluaren monopolioa izan duten erdal ekoizleek urduritasun nabarmenaz erantzun diote euskaraz mustu eta euskaraz emandako lehen filmek berekin ekarri duten egoera berriari». Egoerak antzekoa izaten jarraitzen du, ez da euskarazko filmik (film laburrak salbu) egiten.
Neurgailu ona da zinearena artea eta industria maila handi batean batzen dituen neurrian. Begira nola gauden.
Hiru Truku taldeak mendebaldeko kantu zaharrak kaleratu dituztenean, arrakastak batuaren esparrua gainditu du. Musikak sortutako liluraren bidez ukitu dira sentsibilitaterik lotuenak, horrela ari da irabazten hizkuntzaren gaineko txostenekin lortu ez dena». Egun bizkaiera sustatzeko ekimenak agertzen ari direla dirudi.
Bai, asko aurreratu da mendebaldeko euskararen erabilera eta prestijioari dagokionez. Dena den, uste dut hizkuntzari kolorea eman beharrak mugiarazi gaituela denok, baina beldur naiz ez ote garen jarrera inmobilista berri batean eroriko. Erregistroz aberasten segitu beharra dugu, beste euskalkien ekarpenekin, hizkuntza mailak desderdintzen, gaztelerazko argotaren menpetik askatzen...
Handiegia da turismorako iman legez erabili nahi den museogatik ordaindu beharreko saria. Hau da, eta ez besterik berrehun euskal sortzaile eta ekoizle bildu dituen Kultur Kezka taldea Gasteizko talde parlamentarioekin izan denean mahai gainean jarri den ardura». Kultur Kezkaren indar eta esperientzia politiko eza, fundazio pribatu baten indarra, politikoen maniobralitate ezina... dira aipatzen dituzun arrazoietako batzuk.
Guggenheim-ek egunero erakusten digu zer izan zen hura eta zer den fundazio pribatu bat. Oraintsu, sarrerak ehuneko berrogeita hamarra garestitzea erabaki du. Lan konbenioak nekez dira ehuneko bi eta erdian igoko. Zer indar daukagu administrazio publikotik harrokeria horren aurrean? Geuk sortutako munstruo eder bat
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#2
Tere Maldonado
#3
Onintza Irureta Azkune
#5
Eneko Imaz Galparsoro
Azkenak
2025-03-28
Sustatu
La Ligaren blokeoak euskal domeinuei eragiten dien kaltea monitorizatuko du Puntueus-ek
Azken aldian, asteburuetan, Internet ez dabil ondo. Hasieran, zaila zen webguneei ezarritako blokeoen zergatia ulertzea; orain, badakigu Espainiako La Ligak agindu zituela, futbola modu ilegalean emititzea saihesteko. La Ligaren blokeoak euskal domeinuei eragiten dien... [+]
2025-03-28
Eneko Imaz Galparsoro
Abenduaren 27an Bilbao Arenan milaka euskaltzale batzeko dei egin du Kontseiluak
Bilbon eginiko aurkezpenean iragarri dute ekitaldia, euskarari "arnas berri bat emateko eta behar duen indarraldia gorpuzten hasteko" lehen urratsa izango dela nabarmenduta. Euskaltzale guztiei, baina, oro har, "justizia sozialean eta gizarte kohesioan aurre... [+]
“Ez genuen komunik, ez urik, ez argindarrik... eta hori ere kendu digute!”
Aljeriatik datoz Mohamed eta Said [izenak asmatuak dira], herri beretik. “Txiki-txikitatik ezagutzen dugu elkar, eskolatik”. Ibilbide ezberdinak egin arren, egun, elkarrekin bizi dira Donostian, kale egoeran. Manteoko etxoletan bizi ziren, joan den astean Poliziak... [+]
2025-03-28
Uxue Gutierrez Lorenzo
Olatz Salvador
Konfort gunea
Olatz Salvador
Noiz: martxoaren 15ean.
Non: Deustuko jaietan.
------------------------------------------------
Martxoak beti du deustuarrontzat kolore berezia; urtero ospatzen ditugu jaiak, San Jose egunaren bueltan. Bi asteburu bete festa, eta urtetik urtera Deustuko... [+]
2025-03-28
Onintza Irureta Azkune
Intza Gurrutxaga Loidi, EHE-ko kidea
“Oldarraldiaren aurrean, hainbat administraziotatik, adibidez, koldarraldia dator”
Euskal Herrian Euskarazek manifestazioa deitu du apirilaren 6rako, 11n EHEko bi kide epaituko dituztelako. Hiriburuetatik autobusak antolatzen ari dira. Bi helburu bete nahi dituzte, batetik, epaituak izango diren bi kideei babesa erakustea, eta bestetik, euskararentzat justizia... [+]
2025-03-28
Olaia L. Garaialde
Bidasoako haur eta gazteen psikiatriako kontsultaren itxierak haserrea piztu du
Pazienteek Donostiara joan behar dute arreta jasotzeko. Osasun Bidasoa plataforma herritarrak salatu du itxierak “are gehiago hondatuko” duela eskualdeko osasun publikoa.
2025-03-28
Irutxuloko Hitza
Metroaren lanetako gainkostua 33,3 milioi eurokoa dela adierazi du Eusko Jaurlaritzak
EH Bilduk galdera sorta bat erregistratu zuen Eusko Legebiltzarrean Donostiako Metroaren igarobideko lanen gainkostua argitzeko. Informazio hori atzo jakinarazi zuen Susana Garcia Chueca Mugikortasun sailburu sozialistak.
2025-03-28
Euskalerria irratia
Ezkabako ihesaldia gogoratzeko, La Fuga mendi-martxa
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
2025-03-28
Eneko Imaz Galparsoro
Atzera bota dute Zaragoza eta Araba arteko goi tentsioko linearen proiektua
Martxoaren 19an amaitu zen proiektua aurkezteko epea, baina Errioxako PSOEk adierazi du Forestalia enpresak "interesa baztertu" duela. Enpresak bi parke eoliko eraiki nahi zituen Aragoiko lurretan, baina oraindik ez ditu lortu baimenak eta hori dute egitasmoa... [+]
2025-03-28
ARGIA
200.000 euro lortzeko kanpaina abiatu du Integrazio Batzordeak
Seaska Sarean inklusio egoeran dauden 165 ikasleei laguntza bermatzeko hasi dute kanpaina, antolaketa propioa eratuta. Frantziako Hezkuntza Ministerioaren jarrera salatu dute kanpaina aurkezteko prentsaurrekoan, behar bereziak dituzten haurren inklusiorako baliabide... [+]
2025-03-27
Unai Lomana Uribezubia
AEBn ekoizten ez diren autoei %25eko muga-zergak ezarriko dizkiela iragarri du Trumpek
Muga-zergak apirilaren 2tik aurrera ezarriko dira eta altzairuari eta aluminioari ezarritakoei batuko zaizkie. "Gurekin negozioa egiten duten eta gure aberastasuna eskuratzen duten herrialdeei ezarriko dizkiegu", AEBetako presidenteak adierazi duenez.
2025-03-27
Arabako Alea
Greba mugagabea hasi dute Gasteizko lorezainek
%90eko jarraipen "ia erabatekoa" izan du grebak, sindikatuen arabera. Gasteizko parkeak, lorategiak eta eraztun berdea mantentzen dituzte Enviser azpikontratako 90 langileek.
Eguneraketa berriak daude