L
egazpiko Telleriarte auzotik Oñatiko Arantzatzura joan zinen nerabe garaian. Geroago, gaztaroan fraidetza utzi eta kalera bueltatu zinen. Ordurarteko urteak gogoan ahal dituzu? Mintzaiguzu familia eta inguruaz.
Aita Bidaniako Usarraga baserrikoa zen. Baserriak badu bere historia. Gipuzkoako Batzar Nagusiak herriz herri aldakorki biltzen ziren, eta aita jaio zen baserrian ere egiten ziren. Aurten betetzen da mendeurrena azkeneko batzarrak bertan egin zirela eta Batzar Nagusiek erabaki dute oroimenezko plaka bat jartzea. Familian kontatzen denez ganbaran baziren liburu zahar batzuk eta umeen ohitura zenganbara joan eta liburuekin jolasean ibiltzea. Batzar Nagusien liburuak izango ote ziren galdekizun izan da nire familian.
Aita Bidaniatik Legazpiko Telleriartera etorri omen zen gazte-gaztetan.
Aita, Tomas, Usarragatik Legazpiko Patrizio Etxeberrira lanera jaitsi, eta Telleriarteko baserri batean jartzen da morroi. Han ezagutzen du ama: Narcisa. Telleriarten Diputazioaren eskola bat zegoen: Escuelas Nacionales. Telleriarteko ume guztiek bezala han egin nituen lehenengo urteak. Gero, 9 urterekin, Legazpiko La Lasallera jaisten naiz. Eta segidan 10 urterekin Arantzazura. Arantzazun lehen 3 urteak egin nituen. 2 urte Forun; Zarautzen urte bat, eta 3 Oliten. Azken 2ak berriz Arantzazun. Denetik ikasten genuen, baina gure kasuan euskaraz –fenomeno hori Arantzazun ematen da–; ikasi ahala alfabetatu ginen euskaraz. 20 urterekin utzi nuen.
Donostiako EUTGera etorri zinen. Artean Usurbilgo Bordatxo tabernan kamarero aritu omen zinen. Usurbil zerbait izan zen zure bizitzan.
Zen eta da. Nik bizitzan ez dut ezer jaso familiaren partetik; familia xumea izan baikara. Aita fundizioko langilea zen Patrizion; ez zen dirurik etxean. Estudiatuz bat jartzen naiz lanean, jateko eta lo egiteko tokia pagatzeko. Karrera egiteaz batera urte batez aritu nintzen kamarero. Usurbil gogoan daramat beti, jakina. 10 urterekin joan nintzen Arantzazura, eta koadrilarik ez nuen izan adin hartan. Izan dudan koadrila bakarra Usurbilgoa da, eta harremanak mantentzen ditut egun ere.
Herri Irratira etorri zinen hurrengo urtean langile gisa. ELA sindikatuan omen zenbiltzan.
Herri Irratira etortzen naiz administrazio lanak egitera. Politikoki –nolabait esatearren– ELAn sartzen naiz. Egun, orduko ELA zer zen hitz gutxitan esplikatzea zaila da oso. Herri Irratia oraindik Gotzaingoarena zen. Gotzaingoak saltzen die josulagunei; gaurko nagusiei. Une hartan, komunikabide prozesu hartan, toki hartu behar hartan, hura ELAren operazio bat izan zela esango nuke. Txaro Arteaga eta Pako Sagarzazu, Iñaki Gabilondo eta Roman Gil de Montes ibili ziren prozesu hartan. SER kateak segidan fitxatzen du Iñaki Gabilondo. Iñaki Gabilondo ateratzen den unean sartzen naiz ni, eta esatari moduan hasi ere; administrazio eta esatari lanak uztartuz.
«Euskal Hit Parade» izeneko saioa aurkezten zenuen, ezta?
Halako zerbait. Artean diskoetxerik ez zegoen, bakarren bat kenduta. Bat-batean euskal kantagintza berria loratzen hasten da. Mikel Laboa eta Benito Lertxundi bezalakoek grabatzea bazuten. Kantari pila bat hasten da kantatzen eta horiek ez dute modurik disko bat grabatzeko ordea. Loiolan hasi zen mundu berri hori garatzen, eta guk heldu genion ondoren; medio gutxirekin. Euskal kantagintza bi mikrofono ezagutarazten hasi genuen.
Zu ere SER kateak fitxatu zintuen.
SERren programazio berria indartzen hasia zen; beti ilunabarretan baina. Ni euskarazko programazio guztiaren arduraduna bezala sartzen naiz. Iñaki Gabilondok eraman ninduen. Herrietara joan eta bertatik notiziak jasotzea zen gure egitekoa. Berriak elebidun igortzen genituen. SER irratiak, tamalez, euskararen alorrean atzera egin zuen gero.
Zuk ondo ezagutu zenuen Iñaki Gabilondo gaztetan. Zer iritzi duzu bere pertsonaz?
SER euskalduntzeko prozesu hartan elkarrekin ibili ginen. Sevillara alde egin zuen gero; eta handik Madrilera. Orduan, hasten da Iñaki Gabilondoren izar prozesua garatzen. Hemen pertsona nabaria izan zen; baita profesional nabarmena ere. Ni euskararen bidea sustatzera eraman ninduen, baina berak alde egin zuenean bidea ez zela oso urrutira iritsiko konturatu nintzen. Iñaki Gabilondok hemen segi izan balu gaurko SER oso diferentea izango zen.
Bere sentsibilitateak ezagutzen ditut; ez dira nireak, jakina. Baina pertsona bezala hitz egiten duelarik oso hurbila egin zait. Egun ere, berarekin hitz egin daiteke; beste mundu batean dagoela jakinda ere. Hemengo gauzak ulertzearen aldeko joera garbi bat dauka. Iñakik bere barrenean –neurri batean denok biziko genukeen– haustura bizi duela esango nuke.
Bizi dugun egoera gatazkatsuan zubi lanetan egiteko gertu, esaterako?
Baliteke. Antzematen zaio halako zerbait, baina ez unean uneko interesengatik, barruan daraman zerbaitengatik baino.
Herri Irratira itzulita «24 orduak euskaraz» irratsaio historikoaren arima izan zinen.
«24 orduak euskaraz», hori da! Ez dugu 24 ordu euskaraz esaten, 24 orduak baizik. Mezua hori da. Gero, neurri batean, hori egin da. Orain normala iruditzen zaigu, baina garai batean elebitasunari buruzko eztabaida handiak ziren. Gu ohartzen gara badatorrela mundu berri bat; Ikastolen mugimenduarekin batera sendotzen eta egituratzen doana. Eta prozesu honen bukaeran euskarazko irrati bat martxa jartzea da gure xedea. Prentsa idatziaren inguruan egiten diren analisietan elebitasuna gailentzan da. Guk berriz, hainbat urteetan garatu den irratigintzaren ondorioz euskara hutsezko irrati bat behar dela diogu. Nik garbi neukan komunikabideetan eraman nuen prozesuaren ondorioa behar zela izan.
Informazioa eta politika mundua bizi izan dituzu batera. Orduan hasi al zinen biak bizitzen nabarmenki?
Urteak aurrera joan ahala konturatu naiz informazioa politikatik hurbil egon dela beti. Orduko garaia zerbaitentzat orain ulertzea ezinezkoa da agian. Guk, ordea, une politikoaren arabera egin genuen aurrera. Zeuden aukerak zeuden eta haien arabera bultzatu genituen gure asmoak. Guk garbi genuen, euskarazko komunikabideetan euskara behar zela osorik, hori ez zela berez etorriko. Hartara, uhinik ez zigutelako ematen, manifestazio bat antolatu genuen Donostian, milaka jende bizkarrean irrati aparailu bat zeramala. Euskararen aldeko agiri bat egin zen. Irratian genbiltzanok orduko giroan genbiltzan multzo bat gehiago ginen. Jende hark ez zuen euskarazko komunikabide bat ordea. Alde horretatik Herri Irratia zetorren mundu haren bozeramale izan zen. Ekimen horietako guztietako parte izanik «24 orduak euskaraz» euskararen garapenaren agergarria bilakatu zen.
Nola gogoratzen duzu egun historiko hura? Egin zenuten irratsaioa alegia.
Ekitaldia ez zen Herri Irratiaren poderioz soilik martxan jarri, koordinazio lan baten ondorioa izan zen; elkarlana. Irrati lanaren aldetik irratigintzan egin zitekeen saiorik xelebreena izan zen. Irrati programa bat nola ez den egin behar halaxe izan zen hura. Baina noski, ez ginen irratsaio bat egiten ari. Testimonio bat eman nahi genuen. Ulertzen ez ziren Txirritarren bertso batzuekin ireki genuen programa. Lagun batek esan zidan, «
nik badiat etxean Txirritarren bertso-disko zahar bat». Ekarri zigun, eta pentsa dezakezu nola entzuten zen. Hola hasi ginen, inork ez zuen ulertu. Baina hura Txirrita zen. Hura zen orduko giroa.
Eusko Jaurlaritzako prentsa-burua izan zinen urte batzuk geroago; Euskal Irratiak sortzen direnean. Parte hartu al zenuen sortze lan haietan?
Euskal Irratiak sortzeko bileretan izan nintzen, baina nik ez nituen sortu. Izan ere, nik sortu izan banitu horrela-horrela ez ziren sortuko behinik-behin.
Zergatik?
Konplikatua litzateke hori azaltzea. Gainera, horrek ez du esan nahi gaurko irratien izaerarekin bat ez natorrenik. Irrati modeloa eztabaidan egon zen. Hasieran euskara hutsezko irratiak behar zirela pentsatu zen; zein funtzio bete behar zuten eskualdetik eskualdera. Nire ustez ez dute funtziorik bete orainokoan. Nik neuk pentsatzen nuen tokian tokikoak egin behar zirela. Euskal Irratiek helburu nagusiak lortu dituzte hala ere. Orduan eztabaidatzen zen modeloa, euskal munduan euskaraz ari den irrati bat izatea eta EAEko hiru irrati publikoen arteko euskalkiz euskalkiko modulazio bat egitea zen eta egun ere modelo horren alde naiz ni. Areago, irratian gehiago inbertitzea defendituko nuke.
Eusko Jaurlaritza berriaren lehen garaia ez zen samurra izango?
Ez. Baina, gu pribilegiatuak izan gara. Jaurlaritzan sartzean pareta txuri batzuk dituzu; mahai bat eta aulki bat. Funtsean ez dago Jaurlaritzarik; Lakuarik ez da existitzen; ez dago ezer. Prozesu hori bizitzea ikaragarri aberatsa da. Gure mugak zenbatekoak ziren nork bere sailean ezagutu zituen. Nik nire eskarmentuarekin hitz egin dezaket. Objetibo izanez, suerte ikaragarria izan zela diot. Nire kasuan, prentsa-bulegorik ez duzu, eta sortu behar duzu ezerezetik, eta ondoan ez dago inolako esperientziarik. Garai oso aberatsa, asko ikastekoa, pribeligio bat.
Urte haietan, EITBko zuzendari-ordea izan zinen. Geroago, «Deia»n politika sailean. Eta bat batean, ETBko «Ezbaian» programaren aurkezle agertu zinen. Nolatan?
«Deia»n lanean nagoela, Mikel Atxaga dut parean, norbaitekin ari dela: «
Zu zoratuta zaude. Nik nola egingo dut? Aurrean zeukeat hori egingo lukeena. Har ezak telefonoa» esaten dit Mikelek. Gero jakiten dut ETBn etsituta dabiltzala. «Ezbaian» saioa hamabi pertsonari gutxienez eskaini diotela, eta aurkezle bat ezin aurkitu dabiltzala. Inori ez zitzaion pasatzen burutik ni joan nintekeenik.
Euskarazko egunkaria sortzeko agindua jaso zenuen geroago.
Ez zen horrela izan. Ni ez ninduten Euskarazko egunkaria egitera deitu, azterketa bat egitea eskatu zidaten. Talde baten buruan jarri, eta zorte ikaragarriz –Jaurlaritzaren diru laguntzaz– Europan komunikabideak nondik nora doazen aztertu nuen. Gero talde bat bilduz eztabaidatu genuen. Prozesua txosten bat egiten bukatu zen. Txostenaren arabera euskarazko egunkariaren proiektua egiten hasteko egunkari horri zein egitura ekonomiko nahiz juridikoa zegozkion finkatu behar zen. Ondorioz, eredua aurrera ateratzeko, diru publikoa behar zela ikusi zen. Egunkariak salmentarik ez baitzuen ematen. Salmentarik ezean, urtero 800 milioi behar zirela esan nuen nik. Baina, juridikoki zaila zen, ze, 800 milioi ezin zaio enpresa pribatu bati eman eta hor konpon! Hori ez dizu inongo legediak onartzen. Eztabaida hura une politiko konkretu batzuen inguruan eman zen. Eredua ezin atera zitekeela uste nuen nik, baldin eta ez bagenuen babes sozial inportante bat. Eta ez zen atera. Une oso tirabiratsua bizi izan zen. Lagun batek «
oraingo honetatik ez zara onik aterako», esan zidan. Pello Zubiria eta Joxemi Zumalaberen taldeak atera zuen bere proiektua eta gaur arte.
«Euskaldunon Egunkaria» egin daitekeen euskarazko egunkari hoberena al da zure ustez?
Beti egin daiteke zerbait hobea. Nik sekula ez dut diskutituko horko meritua eta esfortzua. Hala ere, gai horri buruz erreflexionatzen dudanean, orduan ikusten nituen problemak ikusten ditut. Eta ez da euskarazko egunkariaren problema, baizik euskaraz eduki beharko genukeen egunkari baterako garapen ekonomiko garantizatu baten problema. Ez dira egun asko ARGIAn bertan irakurtzen nuela elkarrizketa bat Xabier Mendiguren Kontseiluko zuzendariarekin. Arazoak bere horretan darrai. Koxka da egungo komunikabideekin nola uztartu euskarazko egunkaria. Batzuk esango didate hori erantzunda dagoela. Ni ez nago dagoen erantzunarekin konforme. Errespetu guztiekin eta jendeak egiten duen lana miresten dudalarik, funtsean, orduan planteatzen nuena zen nola garantizatzen dugun behar bezala euskal prentsa idatziaren etorkizuna bizi dugun komunikazio aroan. Erreflexio horri beti heldu behar diogu, gaiari ekiteko une berebizikoa da orain ere. «Euskaldunon Egunkaria»k bere funtsa hartu du, kazetari nola idazle berriak formatu dira. Baina falta da etorkizuna duen oinarri enpresariala; ikerketa talde bat, multimedia proiektua...
Gaur egunera etorriaz, Gipuzkoako Diputaziotik Baiona-Donostiaren arteko Euro-Hiriaren proiektuan aritu zara. Zer-nolako esperientzia izan da?
Proiektuaren abiapuntuan arazorik ez sortzea dago. Proiektua oso konplikatua da; epe motzera garatu ezin dena. Azken zortzi urteetan isilean egin dugu lan, eta oraindik orain hasia da kaleratzen. Une interesgarria da proiektu batzuk normaltasunez elkarrekin egiteko: errepideetan, eraikintzan edo turismoa mundura zabaltzeko elkarrekin. Giltzarria hauxe da: hitz magikoek ez diezagutela errealitatea ezkuta. Proiektu honetan nork bere irakurketa politikoa egitea onartzen dugu; eta zentzu horretan ez gaude proiektu politiko batean sartuta. Eusko-Hiria izenetik hasita hitz bakoitza ondo eztabaidatu da. Zuk hitz bat esaten duzu, eta gauza bat esan nahi duzu. Besteak hitz bera esaten du eta konturatzen zara hainbat ñabardura egon daitekeela hitz horren barruan. Goaz poliki, beraz.
Une historiko konplikatu batean gaude. EAJk eutsiko al dio oraingo erronka berriari? Baturik egin ere?
EAJ historikoki esparru konplikatuenean izan da. EAJk pentsatu izan du beti: izan zaitez eta egin ezazu pentsatzen duzuna. EAJ Europari begira ari da uneon –baina ez kanpora joan beharrez, gu barne gara jadanik– eta horretan alderdiko kide guztiak gaude. Ez dago diferentziarik alde horretatik. Ez dut duda izpirik ere. Atzera egiterik ez dago; ez du logikarik-eta. Beste gauza bat da aurrera joateak zer esan nahi duen. Etxe barrutik ez dut diferentziarik somatu. Ñabardurak bai. Baina horiek etxe denetan daude. Gaur entzuten dituzun gauzak duela sei hilabete entzuten genituen; eta ondoko hilabetetan entzungo ere. Baina bagenekien. EAJ dagoen tokian mantenduko da, baina horrek ez du esan nahi besteak ere leku berean mantenduko direnik. Kontua ez da EAJ mugitu dela, beste gauza asko mugitu direla baizik. Testuingurua mugitzen denean norbera ere mugitzen da.
Inboluzio batean murgilduta gauden arren, egoera aldatu al da zure ustez?
Gauzak ez dute berdin segituko. ETAk menia eman zuen, eta inpaktu bat izan zen. Gauzak gizartean aldatu ziren, eta kontua ez da zure alderdiak zer pentsatzen duen, gizarteak zer pentsatzen duen baizik. Kontua ez da zu zer zaren, baizik zertan den gizartea. Politikan zer edo zer ikasi behar bada da, ez zarela zu. Bi gauza ikasi behar dira, zer zara zu eta zer besteak. Gizarteak diferente pertzibitzen bazaitu, nahiz eta zu aldatu nahi ez, objetiboki, gizartea aldatu bada, zu neurri batean aldatua zara. Hori bizi dugu. Erritmoaz ari gara. Erritmoarena ez da anekdota, giltzarria da. Funtsean giltzarria eta galdera klabea hauxe da: ETAren ondotik zer?: Horri ari gara erantzuten orain. Arazoari konponbidea ematea zaila da alderdi bakoitzak erantzun diferente bat ematen diogulako. Hor dago koxka