Urte luzetan errepikatutako egoerak bizi ditugu ETAren azken atentatuarekin: bonba-auto bat Madrilen eta Pedro Antonio Blanco, Espainiako Armadako teniente koronela hilda. Era guztietako gaitzespenak era guztietako guneetatik, alderdien prentsa ohar eta komunikatuak, hileta elizkizunak, ETAren aurkako herritar taldeek egindako bilkura erdi ahaztuak, beste manifestazio erraldoi bat Madrilen...
Erretratu ezaguna orain artekoa, aurreikusitakoa, eta prestatutakoa gainera. Lehen ere horrela zen baina oraingoan ia hamazazpi hilabete pasatu dira ETAk Manuel Zamarreño Errenteriako PPko zinegotzia hil zuenetik. Denbora tarte horrek ekarritakoan dago atentatuaren ondorengo argazkiaren desberdintasuna: heriotza, mina, gaitzespenak, mobilizazioak, erasoaldi mediatikoa... Guztia berdin, zenbait aktoreren erreakzioa ezik: ETAren su-etenaren ondorengo aliantza aldaketek, besteak beste, EAJ eta EAren beste erreakzio mota bat ekarri dute. Bi alderdiek gaitzetsi dute atentatua, ohi legez, baina biek mantentzen dute EHrekiko aliantza eta, batez ere, gatazka honen amaiera irtenbide elkarrizketatu eta negoziatuan dagoela.
Atentatuak berak baino min gehiago eragin du erreakzio horrek Madrilen, eta horrek, berriro, Madril ernegatzen duen bidea zein den erakusten du: abertzaleen arteko aliantza. Hauxe da aurreiragarritako atentatu honek utzi duen ondorengoaren desberdintasunik agerikoena: indar estatalista eta haien sostengu mediatikoak EAJ eta EAri –lehenari batez ere– eskainitako erasoaren tamaina. HBrekiko erasoa ohikoa zen ETAren atentatuen ondoren, Miguel Angel Blancoren hilketaren ondorengo lintxamendu giroa izan zen jazarpen giro horren unerik gorena. EAJk eta EAk egundokoak jasan behar izan dituzte Lizarra-Garaziko gurdian ekin ziotenetik, harrezkero une gogorrak bizi izan ditu euskal gizarteak eta erantzunaren logika Lizarra-Garaziren harikoa izan da.
Orain, ordea, erantzun molde horrek ETAren jardun armatuari zenbat denboraz eusteko gai izango den gai ikusi beharko da. Hori da erronketako bat, eta horren inguruan bilakatu dira lehenbiziko zenbait mugimendu, gehiago plano sinbolikoan, errealitatean eragin handia izateko moduan baino.
Hau da, ikuspuntu instituzionaletik ikusita, larria izan daiteke Ibarretxe Lehendakariak EHrekiko gobernu-akordioa indarrik gabe uztea, EHk «atentatua ezetsi eta ETArengandik behar beste aldendu arte». Baina EAEko aurrekontuak onartuta izateak, beroarenak kentzen dizkio erabakiari eta adostasunen bat lortzeko tartea ematen die EAJ, EA eta EHri. Ez da samurra izango, baina egoera hau berau, gaitzagoa izango litzateke abenduaren hasieran, aurrekontuak oraindik onartu gabe zirenean.
Egungo erakundeak eta etorkizuna eraikitze aldera eratu beharrekoak baliatu gura ditu EHk aurrera begira eta, apustu horretan, egungoetan abertzaleak nagusi izatea da helburua. Jaurlaritzan behintzat islatuta dago gehiengo hori eta horri eutsi beharko zaio handik edo hemendik.

EHk esana du bere jarduna bide demokratiko eta politikoetatik abiatzen dela eta ez dela gaitzespen kontuetan sartuko. Irudi kontua da azken finean, EHk ez du gaitzespenik erabiliko, baina berba dontsu eta huts horretatik «bide demokratiko eta politikoetara» tarte handia dago. Hasi dira erabiltzen tarte horretako adierazmodu asko –besteak beste atentatuaren erantzukizuna egiten duenarena dela– eta ez litzateke beldurrik izan behar beste asko erabiltzeko ere. EHk edo HBk –egunerokotasunean ez dago diferentziarik oraindik– gero eta garbiago erakutsi beharko du ETArekiko bere autonomia eta horretarako behar besteko tresneria terminologikoa atera beharko du kapela azpitik.
Batetik, ezker abertzalearen jardun politikoan azken urte bietan jarrera berriak ikusi ez dituenak itsuarena egiten du; eta bestetik, edonork daki edozelako gatazketan berbek eta esamoldeek duten garrantzi bereziaz. Beste kontu bat da proiektu politikoei dagokionez, hor berbek mirari gutxi ekarriko dute, idea argiak eta bide zehatzak behar baitira hor. Eremu abertzaleak badu lanik, «euskal herriaren hitza eta erabakia» praktikara eramateko.
ETAren beste era batera aritzeko gogoa, eta alderdi abertzaleen elkarlana eta adostasunen inguruan eraiki zen Lizarra-Garaziko Akordioa. Bere praktika armatuan ETAk emandako su-etenik luzeenak, beste modu batera jokatzeko borondatea erakutsi du erakunde armatuaren aldetik. Aznarren Gobernuak erakutsitako jarrera ere oso agerikoa izan da. Eta jarrera bien arteko konparazioan, herri honetara bakea eta politika normalizatua ekartzeko ahaleginean ez da zalantzarik erakunde armatuaren alde. Ondorioa, atentatuak itzuli dira baina horrek ezin du aurreko hilabeteetan markatutako bidea ezkutatu.
Urteen poderioz, gatazkarekin amaitzeko elkarrizketa eta negoziazioaren tresnak eraginkorrenak direla ondo baino hobeto sustraitu da euskal gizartean. Su-eten sasoia, denbora luzean mamitutako mezu horien azaleratzea besterik ez da izan. Baina gatazkatik ateratzeko tresna izateaz gain, eraikuntza nazionalean kontsentsuzko urratsak emateko bide apropos moduan agertu da su-eten garaia. Atentatuekin edo ez, beraz, zergatik isolamenduaren sasoi antzura itzuli behar? Zorionez, jadanik urruti entzuten dira Ajuria Eneko Mahaiaren hotsak, eta ez dirudi hartara itzultzea posible denik. Epe laburrean behintzat. Beste kontu bat litzateke ETAren jardun armatua luzatuko balitz, orduan bai, atzera pausoa saihestezina litzateke. Ez gaitezen engaina, mundu guztiak daki hori.

Su-etenarekin, ETAk indar abertzaleen ekimenean jarri zuen bere jardunaren baldintza. Eraikuntza nazionalean aurrera egiteko jarrera eta ekimen zehatzak ikusiz gero, borroka armatua izozteko edo desagertarazteko asmoa iragarri du ETAk azkenotan. Bide horretatik jarraitu beharko litzateke, beraz, sendo eta eten barik.
Bai horrek ETAren jarduna eteten lagunduko lukeelako, baina batez ere indar abertzaleek herri honen etorkizunari kontsentsuzko bideetatik hel diezaioten garaia delako. Bigarren arrazoia da pisuzkoena, baina horrekin, gainera, jarduera armatua alboratzea lortuko balitz, are bultzagarriago. Orain arte nagusiki indar abertzaleen mugimenduek desblokeatu dituzte bideak eta aurrerantzean ere hala izango bide da. Abertzaletasunaren aurrean pareta izatea izan da PP eta PSOEren orain arteko funtzioa eta, gatazkaren konponbidearekiko bien arteko desberdintasunak desberdintasun, hori izaten jarraituko dute; «Ermuako izpirituaren itzulera»ri luzatutako gorespenak dira horren erakusgarri.
Baina hemen, gainditu beharreko joera ugari dago oraindik eta ekimen erraldoietarako –greba orokor bat hori da eta– baztertua beharko luke kontsentsu horretatik ateratzen den edozerk. Greba orokorra gizarte batek duen protesta erakusle sendoenetakoa da seguruenik, eta aurrera egiteko tresna ere izan daiteke, arrakastatsua den neurrian; gizartearen gehiengoak lan egiteari uzten ez badio, ostera, agitazio politikorako tresna bihurtzen da baina ez da greba orokor bat.
Tentsioak gora egingo du datozen hilabeteotan, batez ere Espainiako hauteskundeak arte. Orain arte behinik-behin, tentsio une gogor horietatik botoetan gehien eraman duena PP izan da, eta orain ere horretan ari dira popularrak, beraiek zein eremutan mugitzen diren arin argi erakutsiz. Dagoeneko, hauteskundeen ondorenera biltzen dira begirada gehienak, Madrilen PPk, PSOEk eta indar nazionalistek –CiUk eta EAJk– zer egingo duten ikusteko. Euskal gizartearen etorkizuna egituratzeko garrantzitsuena Euskal Herrian egin beharko da, hori egi borobila da, zalantzarik ez. Baina Madrila eta Parisera begiratu beharko dela ere bai; begiratu, ibili, negoziatu eta behar den guztia. Espainiako Segurtasun Indarrak Euskal Herritik ateratzeko ere, Euskal Herrian baino Madrilen egiten die eraso ETAk. Madril mundu guztiarentzat da garrantzitsu, antza denez.
Trantsizio garaiak bizi ditu euskal gizarteak, eremu askotan gainera, baina ezin uka denbora beharko dela trantsizio hori behar legez burutzeko. Denbora hori kudeatzeko buru hoztasuna eta erantzukizuna izango dira balorerik preziatuenak datozen hilabeteetan