MUXARRAREN NEGU LOA
- karraskari hau ezkutukoa baita. Gautarra da esna dagoenean eta duela hilabete maiatza arterako loaldia hasi du. Pottolo-pottolo lokartu da eta pisuaren erdiarekin esnatuko da.
Muxar grisa (
Glis glis
Gehienbat nabarmentzen zaiona, bere begi beltz ikusgarriak dira, askotan, eraztun beltz batez inguratuak agertzen zaizkigu, begien tamaina handiagotuz.
Oso taktu fina duela adierazten duten bibote beltz luze-luzeak ageri zaizkio. Belarriak txikiak eta borobilak, sagutxo baten parekoak, gaueko hots nimiñoena ere entzuteko prestatuak. Zentzu hauek guztiek defentsa onak eskaintzen dizkiote animalia gautar honi.
11 cm-tatik 15 cm bitarte neur ditzakeen isats arro eta atzapar sendoen bidez, edozein zuhaitz edo horma ziztu bizian igotzeko ahalmena du eta adarretan zintzilikatzeko munduko trapezista trebeenaren pareko ere bada. Ukitzeko aukera izanez gero, ohartuko ginateke bere larruaren leuntasunaz. Gainaldetik grisa eta azpialdetik berriz, zuri-zuria da. Hala ere, kolorea aldatu egiten zaio heldua denean, gorriskagoa bihurtzen da, gainaldean ile beltzak ugaltzen zaizkio eta bizkarraldea sabelaldetik bereiziz, lerro horixka bat ageri zaio. Muxarraren pisua aldakorra da sasoiaren arabera, neguloaren haseran, izugarrizko pisua dute, egunak aurrera joan ahala pisua gutxituz doalarik. Dena den, 130-250 gr bitartean pisatu ohi dute eta luzera 13-18 cm-koa izan ohi da.
Baltikotik Bretainia arteko atlantiar kostan ezik, Europa osoan agertzen da muxar grisa, Iberiar penintsulan aldiz, kantauriar isurialdean soilik. Euskal Herrian, hostogalkorreko basoetara mugatua dago. Ugarien, goroldioz jositako eta harkaitzez betetako pagadi zaharretan aurkitzen bada ere, populazioa asko emendatzen den urtetan, lurralde berriak okupatzera behartua dagoenez, pinudietan ere aurkitu izan da. Honez gainera baserri eta bordatan ere gustura egiten du habia, baratze eta fruitu arbolak gertu baititu. Habitik 100m bitarteko erradioan mugitzen da, baina eremu txiki honetan, lotarako lekua aldatzeko joera izugarria du.
Egun osoa lotan igaro ondoren, eguzkia sartzearekin batera, janari bila irteten da. Gau ilunean bazkatzera ateratzen den animalia bakarra ez denez, muxarrak kontuz ibili behar izaten du, bera ere, beste hainbatentzat mokadu goxoa baita. Bere etsai nagusiak, etxeko katua (
Felis catus
Felis silvestris
Martes martes
Bubo bubo
Asio otus
Strix aluco
Elikadurari dagokionez, fruitu, kimu, zuhaitz-azal eta hostoz elikatzen da udaberrian eta udan. Aldiz, irailetik aurrera, loaldirako erreserba ugari metatu behar duenez, pago-ezkur, ezkur, intxaur eta urrak jango ditu barra-barra. Noizbehinka intsektu edo antzeko animalia txikiren bat jan dezake.
Azarorako, muxarra pottolo-pottolo dago, gantzezko geruza sendoa eratua dauka eta neguari aurre egiteko prest dago. Nahiz eta noizean behin esnatu, hibernazioan zehar ez du ezer jaten, energiaren kontsumo urria, pilatutako gantzen konbustiotik datorkio batik bat.
Azaroan, tenperaturaren beherakada nabarmena somatzen duenean, lotara sartzen da, zuhaitz-zulo, haitzen zirrikitu, baserri edo borden ganbara edota berak egindako zuloetan.
Hibernazioan, muxarrek, metabolismoa bortizki aldatzen dute, arnas erritmoa bihotz-taupadak eta aktibitate muskularra murrizten dute, eta honekin batera gorputzeko tenperaturaren beherakada izugarria jasan, ia-ia izozte puntura iritsi arte. Honela, gutxika-gutxika gantzen erreserba agortzen doa, eguneko 0.2gr galduz. Hibernazioa bukatzerako bere pisuaren erdia galdua izango du.
Neguloa maiatzaldean amaitzen da, handik lau astetara berriz, araldia hasiz. Araldian, oihu hunkigarriak igortzen dituzte, guruin sexualen bidez usain-markak lurrean utziz. 30-32 egunetako ernaldia izaten dute eta abuztuaren bigarren hamabostaldian kumeak jaiotzen hasten dira. Urtean kumaldi bakarra izaten dute, 6-7 kume erdituz, kume horiek 5-9 urte bizi daitezkelarik.
Uda euritsu eta freskoek hurrengo udaberriko kume kopurua murrizten dute, baina benetan muxar kopuruan eragiten duena, pago-ezkur produkzioa da. Udazkenean pagoek pago-ezkur gutxi emanez gero, udaberrian kume gutxiago jaioko dira. Muxarraren etsaiak aztertzerako orduan, gizakia ezin ahaztu. Erromatarren garaitik, jaki preziatua izan da, beraiek «gliraria»tan hazi eta gizentzen zituzten artifizialki. Jaki goxoa izateaz aparte, muxarren gantzek dituzten propietateak direla-eta, sendagai moduan erabili izan da. Zintzo aurpegia eduki arren, berak ere zenbait frutarboletan esanguratsuak ez diren kalteak eragin izan ditu.
Gehienoi urruneko animalia iruditzen bazaigu ere, baserri eta bordatako ganbaratan bizi direnak erabat ohituta daude gizakira. Birritan pentsatu gabe azaltzen dute beren mutur txikia egurrezko bigen artetik eta ezkur, ur edo intxaurren bat gerturatuz gero, azkar asko hartuko dute inongo lotsarik gabe. Animalia txiki honetaz gozatu nahi izanez gero, saiatu beregana inguratzen, bera ez da askorik apuratuko-eta
Neguan tenperaturak jaisteak, animalia askorentzat tenperatura horietara egokitzeaz gain janariaren murrizketa esan nahi du. Honen aurrean, estrategia desberdinak garatu dituzte animalia ornodun zein ornogabeek.
Zenbait hegazti eta ugaztunek lurralde epelagoetara migratzen dute: kukuak Zaireko oihanean beldarrak harrapatzen dihardu eta enara berriz, Nigeriako termitegien atzetik ibiltzen da. Ornogabe asko, kieszentziaz baliatzen dira, liztorrak adibidez, inguruneko tenperatura jaitsi aurretik hibernatzeko leku egokiak bilatzen ditu, zuhaitzen zirrikituak, lurreko zulotxoak... hurrengo udaberrira arte. Urtxintxa, hartza, azkonarra eta zenbait xaguxarrek berriz, energi gastua murrizten dute urtaro hotzenean lo kuluxkak eginez. Bihotzeko taupaden frekuentzia murriztu, baina gorputzeko tenperatura bere horretan mantentzen dute. Noizik eta behin esnatu egiten dira zerbait ehizatzeko edo ezkutatutako probisioetaz baliatzeko. Hau, ez dugu nahastu behar hibernazioarekin Benetako neguloa triku europarrak, hamsterrak, marmotak, zenbait saguzar intsektujalek, soro muxarrak eta muxar grisak egiten dutena da. Gorputzeko tenperatura izugarri jaisten da eta honekin batera arnasketa, bihotzeko taupadak eta zirkulazio sistemaren aktibitatea murrizten dute. Aktibitatearen jaitsiera orokorra, hormonalki kontrolatua dago, honela, gorputzeko tenperatura gehiegitxo jaisten bada, esnatu eta metabolismoa martxan jarriz beroa ekoizten du. Ezaugarri honek, desberdintzen du hibernazioa kieszentziatik, kasu honetan gorputzeko tenperatura gehiegi jaitsiz gero, animaliak ez du erantzuten eta hil egiten da
Z
ein funtzio betetzen du muxarrak gizartean?
Gizakia arriskua al da muxarrarentzat?
Muxar urte ona izan al da?
Proiektu berririk aurkeztu al da?
Zein ingurune bereiziko zenuke muxarraren ugaitasunagatik?
Satorralaiak plataformak eman du gainkostuaren berri, informazioa Jaurlaritzari eskatutako txosten batetik aterata. Donostiako metroaren Mirakontxa-Easo zatiaren lanak 53 milioi eurotan esleitu ziren, eta egungo aurrekontua 139,4 milioi eurokoa da. Donostiako metro-pasantearen... [+]
Miopia gero eta gehiago eta gero eta lehenago ari da garatzen, eta horren arriskua da dioptriak gehitzen joatea eta helduaroan begiari lotutako hainbat gaitz izateko aukerak dezente handitzea. “Eguzki-argia jasotzea inportantea da, eta denbora asko ez igarotzea oso gertu... [+]
Martxoaren 8an kalera ateratzera deitu ditu herritarrak mugimendu feministak, "desberdinkeriek bere horretan" dirautelako. Zapalkuntza mekanismo berriak agertu direla salatu dute, eta feminismoa "ezkerreko borroken erdigunera" eramateko beharra... [+]
Martxoaren 3ko Memoriala hornitzeko erabiliko dira bildutako objektuak. Ekimena ahalik eta jende gehienarengana iristeko asmoz, jardunaldiak antolatuko ditu Martxoak 3 elkarteak Gasteizko auzoetan.
Une delikatua igarotzen ari den zure lagun minak Taylor Swiften kontzertura joatea proposatu dizu, baina kide zaren elkarte ekologistak elkarretaratzea deitu du, abeslariak sortuko duen kutsadura salatzeko; nora joango zara? Dilema etiko horri erantzun diote gazteek, baita... [+]
Otsailaren 24tik eta martxoaren 1era bitartean, astebetez 60 lan proiektatuko dituzte Punto de Vista zinema dokumentalaren jaialdian. Hamar film luze eta zazpi labur lehiatuko dira Sail Ofizialean; tartean mundu mailako lau estreinaldi eta Maddi Barber eta Marina Lameiro... [+]
"Gasteiztik egin ezean, ez da egingo", adierazi du PSNren bozeramaile Ramón Alzorrizek. Kontra azaldu dira Geroa Bai, UPN eta PP.
Larunbatean egindako prentsaurrekoan adierazi dute manifestazioa ekainak 14an Donostian egingo dutela. 130 kolektibo, alderdi politiko eta sindikatu batu zaizkie eta "atxikimendu kanpaina oraindik zabalik dagoela" gogorarazi dute.
Plazara, AEK, Uda Leku, Dindaia eta Ebete antolakundeak Baionan elkartu dira Famili'on egonaldi ibiltariaren lehen edizioa aurkezteko. Hizkuntza mailaren arabera eskaintza bat edo beste egongo da eta haur zein gurasoentzat izango da udaberrian.
Neska adingabeari sexu abusuak era jarraituan egin zizkiola frogatutzat jo du Bizkaiko Lurralde Auzitegiak.
1989tik 2014ra, Frantzia mendebaldeko hainbat ospitaletan egindako erasoengatik epaituko dute. 74 urte ditu Joel Le Scouarnec zirujau ohiak, eta espetxean dago beste lau sexu eraso kasurengatik.
Iratxeren Bidasoaldeko Lagunak ekimenak deituta, dozenaka lagun kalera atera ziren atzo Iratxe Sorzabal preso politiko irundarraren absoluzioa eskatzeko eta behingoz etxera ekartzeko, torturak salatzeaz gain.
Azken asteetan François Bayrou Frantziako lehen ministroaren harira ezaguna egin bada ere, aspalditik dira albiste Betharram eskola katolikoko apaizen gehiegikeriak. Lau urtez barnetegian ikasle izan zen Paxkal Indo lapurtarrarak Euskal Irratiaki adierazi eta ARGIAk... [+]
Greenpeaceko kideak Dakota Acces oliobidearen aurka protesta egiteagatik auzipetu dituzte eta astelehenean aztertu du salaketa Dakotako auzitegiak. AEBko Greenpeacek gaiaren inguruan jasango duen bigarren epaiketa izango da, lehenengo kasua epaile federal batek bota zuen atzera... [+]
Otsailaren 17an Txinako Alderdi Komunistaren arduradun gorenak bildu ziren bertako enpresa pribatu handienen zuzendari nagusiekin. Ez da ohikoa aldi eta areto berberean Huawei, BYD, New Hope, Tencent, SWSC, Yushu, Xiaomi edo DeepSeek bezalako konpainien nagusi gorenak bilduta... [+]