"HIZTUNEK IRAUNGO DUTE, EZ HIZKUNTZEK"
- jardun askeagoak zer ekarriko ligukeen... Horiek eta beste batzuk Karlos Del Olmo EIZIEko idazkari eta Donostiako udaletxeko itzultzailearekin landu ditugu.
enez» itzultzaile eta interpretarien aldizkariaren azken zenbakiko «Oratoria, akatsak, itzulpengintza eta kalkoak» artikuluak eman digu bide ondorengo elkarrizketa EIZIEko idazkari Karlos Del Olmori egiteko. Itzulpengintzaz baino hiztunez hitz egin dugu, eta hauek darabilten hizkuntzaren kalitateaz. «Senez» –www.senez.com– Interneten ere baduzu).
Hizkuntz ereduak hautatzerakoan garbizaleek hizkuntza arriskuan ikusten dute beti.
Hariaren mutur bi dira: batean garbizaleak, bestean «denak balio du» diotenak. Non dago erdibidea?
Hala ere, nekez uka daiteke guztiz normalizatu gabe dagoela euskara eta hortaz «denak balio du» defendatzen duen jendea oso indartsua ez izatea ez da harritzekoa. Ingelesez, esate baterako, ez dago akademiarik eta idazleek eurek eratzen dute araua. Horrelakoetan ortografia urratzea oso normala izaten da, komunikazioak berak bideratzen ditu arauak.
Frantsesek, berriz, asko zaintzen dituzte arauak. Hala ere, idazleak eta beste zenbait gauzak haratago eraman nahian dabiltza. Gurean, aldiz, idazle batzuk urratzen dute, baina kalean denetarik topa dezakezu. Arau gabezia oso jende gutxik defendatzen du, nahiz eta horren aldekoak izan badiren. Azken hauek pentsatzen dute bidea ez dela lar arautzea, arau batzuk baino ez ematea baizik, eta hizkuntzak berak bidea egin ahala, hiztunek erabakiko dute zerk balio duen eta zerk ez. Talde eratu moduan ez dago. Gero euskalkiak eta batuaren arteko tira-bira ezaguna ere badago.
Ondorioz, zuzentasuna erlatiboa da?
Bada beste eredu bat, urrakorra edo hauskorra dena. Araua definitu eta gero apurtu egiten da. Ondo zer dagoen jakiteko, sena eta belarriaz gain, kontuan eduki behar izaten da hedadura, izan ere, hedatu ahala muina bera ezabatuz joaten da, eta ezabatzen bada batzuentzat altxorra ere galtzen. Baina eboluzioaren aldetik aukeratu beharko genuke nolakoa nahiko genukeen: hizkuntza txikia, gordea, ala hizkuntza hedatuagoa, hiztun berriei bide emango diena. Hedatzeak berarekin dakar muinaren galtzea, eta eredua hiltzea, eta azkenean beste hizkuntza bat sortzea. Lelokeria galanta baita esatea oraingo euskara eta orain seiehun urtekoa bera direnik. Harremanak badituzte baina aldaketa egon da, eta zer gertatuko da hemendik berrehun urtera?
Pentsatu behar dugu akatsa berez ez dela araua urratze hutsa, aldaketaren sintoma baino. Baina zer gertatzen da gero eta hiztun gehiagok huts egiten duenean? Arau urratzea arau bihurtzen da eta zenbaitetan eredu estandar ere bai.
Beste hizkuntza baten eraginagatik izaten da?
Hizkuntzaren biziraupena non dago?
Duela bi urte ikertu dute ume elebidunen artean, esaterako, kalkoak gertatzen direla hiztegi mailan, hein handi batean, baina nekezago barne joskera mailan. Hau da, arriskua txikiagoa da gramatika aldatzearena, hiztegia aldatzerena baino. Hala ere zerbaiten falta somatzen badu hiztunak, zer egingo du izaki bizidun bezala? Moldatu eta hartu ez daukana. Ingelesa gazteleran gero eta gehiago erabiltzen da, baita euskaran ere.
Euskaltzaindiaren arauak eta gomendioak, ETBk hizkuntz estandarraren apustu egin izan du... Zer jaso dezakegu horrenbeste arautik?
Bestetik, telebistaren eredua dela eta, aurpegiratzen zaio oso eredu artifiziala erabiltzea. Gazteleraz erabiltzen dena ere, jakin nahiko nuke nongoa den? ETBkoa estandarra da. Baina euskaldunoi zer gertatzen zaigu? Zorrotzago epaitzen dugula gure telebista gaztelerazkoa baino. Adibidez, euskaldun emakume batzuei galdetu zaie ea zelan moldatu diren gaztelaniazko «kulebroia» ulertzeko orduan, eta erantzuna izan da hasieran kostatu zaiela baina gero ulertu egiten dutela; eta filmak eta telesailak... gazteleraz edozein tonotan egin daiteke, baina ETBn ez bada geure etxekoan hitz egiten ez dugu onartzen.
Kalitatea oinarri dela, nondik jo dezake euskal hiztunen biziraupenak?
Barne Ministerioaren azken kanpainaz, ordea, ez dago argi zer gertatu zen: itzulpena horren txarra izan zen edo halako tokitik zetorrelako zigortu beharrekoa izan zen? Kontua da horrela hizkuntz zuzentasunetik pasako ginatekeela soziolinguistikara edo soziologia hutsera, horretan bestelako faktoreek dutelako eragina. Euskarak iraungo du? Jakina. Baina zer izango den, hori ez dakigu. Hiztunek eurek erabakiko dute eta
Silicon Valley-ko oligarkia AEBetako gobernura iritsi berritan lehertu da adimen artifizialaren (AA) burbuila. Txip aurreratuen erraldoia den Nvidia-k urtarrilaren amaieran izandako %16,8ko balio galera, egun bakar batean inoiz izan den burtsa balio galerarik handiena da... [+]
Grebaren bezperan Hezkuntza Sailak “edukirik gabeko” mahaia deitu zuela eta sindikatu deitzaileak “errespetatu gabe” akordioa “antzezteko” gutxiengoa duten sindikatuak “erabili” nahi izan zituela salatu ostean, beste bi greba... [+]
Karlos Zurutuza (Donostia, 1971), kazetari ezaguna da ARGIAko irakurlearentzat, elkarrizketa eta erreportaje ugari egin baititu aldizkari honetan. Atzerriko gatazka guneetako bizipenak ekarri ohi ditu berarekin: Kurdistan, Balutxistan, Iran... hamaika leku landu ditu, batez ere... [+]
Gazteagotan baino lotsa handiagoa dauka, baina horrek ez dio saltsa askotan ibiltzeko gogoa kentzen Leire Zabalza Santestebani (Iruñea, 1990). Beste gauza askoren artean, Motxila 21 musika taldeko kidea da. Nabarmendu du musika gauza asko aldarrikatzeko bide izan... [+]
2024ko uztailaren 19an, Nazioarteko Justizia Gorteak ebatzi zuen estatu eta enpresa orok ez dituztela lagundu behar Israelen okupazioa eta kolonizazioa, aurretik Genevako Konbentzioak eta Nazio Batuen zenbait ebazpenek esandakoaren ildotik. Horregatik ere da lotsagarria CAFen... [+]
Gizakiok berezkoa dugu parte garela sentitzeko beharra. Parte izateko modu hori jasotako hezkuntza, ingurua... formateatzen joaten da.
Identitateak ezinegon asko sortzen du gizakiongan. Batzuetan, banaketak ere eragiten ditu, ezin dugulako jasan beste baten identitatearen... [+]
Fermin Muguruza jarraitzen duzu sareetan. Madrilgo kontzertuko bideo bat ikusi duzu bere kontuan: dantzari batek “Kongo askatu!” oihukatu du, bandera esku artean. Haren profila bilatu duzu: @c.kumaaa. Bilboko manifestazioaren deialdia zabaldu du. Ez zara joango,... [+]
Ur kontaminatua ur mineral eta ur natural gisa saltzen aritu dira urte luzeetan Nestlé eta Sources Alma multinazional frantsesak. Legez kanpoko filtrazioak, iturburuko ura txorrotakoarekin nahasi izana... kontsumitzaileen osagarria bigarren mailan jarri eta bere interes... [+]
Martxoak 8aren izaera iraultzailea berreskuratzeko deia egin du Itaia emakumeen antolakunde sozialistak. Irene Ruiz Itaiako kideak azaldu digunez, “oldarraldi erreakzionarioaren eta matxismoaren aurrean proposamen iraultzailea hauspotu eta kontzientzia sozialista... [+]
Martxoak 8a heltzear da beste urtebetez, eta nahiz eta zenbaitek erabiltzen duten urtean behin beren irudia morez margotzeko soilik, feministek kaleak aldarriz betetzeko baliatzen dute egun seinalatu hau. 2020an, duela bost urte, milaka emakumek elkarrekin oihukatu zuten euren... [+]
Geroz eta ekoizpen gehiagok baliatzen dituzte teknologia berriak, izan plano orokor eta jendetsuak figurante bidez egitea aurrezteko, izan efektu bereziak are azkarrago egiteko. Azken urtean, dena den, Euskal Herriko zine-aretoak gehien bete dituztenetako bi pelikulek adimen... [+]