Larunbata goizeko bederatziak. Aranzadi Zientzi Elkarteko espeleologoekin Aralarko guardetxean dugu hitzordua. Goiz iritsi garenez, autoan sartuta zain gaude, hotz egiten baitu kanpoaldean.
Badator Koldoren lurrorotako ibilgailua... azkenean! Gurekin barneratu behar duten Bilbo aldeko GAE espeleologi taldekoak ere iritsi direnez, guztiok biribilean bildu eta Koldok, zer dugun xede azaltzen digu. Nafarroako Foru Diputazioarekin sinatutako hitzarmen bati esker, Ormazarretako leizean, ikertzera murgildu diren espeleologoak utzitako zikinkeriak jaso eta kanporatu behar ditugu. Gutako bakoitzak petate huts bana eramango du jaitsieran. Igoeran, berriz, azetilenozko argitze sistema erabiltzerakoan, karburoa (karbonato kaltzikoa. C2Ca) erre eta deskonposatzerakoan sortu ohi den hondakina igoko dugu. Hondakin toxiko hauek ingurua eta lurrazpiko urak kutxatzeaz gain, barrunbe hauetako edertasuna desitxuratzen dute. Azken 20 urteotan, leizea ikertzen hasi zirenetik hona, espeleologoek orokorrean, hondakinak kobazuloan laga dituzte.
Primeran! guztiok ados. «

» gehitzen du Koldok, ibilgailuan eta Bilbokoen furgoian Pago Marirantz abiatu aurretik. Pago Marira iritsita, traste guztiak lurrorotako ibilgailuan sartu eta oinez abiatu gara Igaratzara daraman pistatik gora, bide bazterrean ibilgailua ikusi artean. Jazten hasi gara. Arropa termikoa azpian, buzoa gainean, gerriko eta bularreko arnesak, sokan behera jaitsi ahal izateko aparatua, ondoren igotzeko erabiltzen diren jumar eta crolla, sokaren eten edo frakzionamenduak arriskurik gabe gainditu ahal izateko bi soka muturrak, katiuska botak, eskularruak eta azkenik, nola ez, garrantzitsuena den argiztapen ekipoa: kaskoa eta karburoz betetako karbureroa.
Koldok leizearen ezaugarriak azaldu dizkigu. Nabari zaio, bai, asko ibili dela paraje hauetan. Berak dioen moduan, alferrik ez baitira izan, 80ko hamarkadaren hasieran, Aranzadikoak sima ikertzen hasi zirenetik gaur arte, burutu dituen ia hogeitamar sartu-irteerak. Gaitasun fisiko ona eta maila tekniko nabarmena eskatzen baditu ere, ez omen da oso zaila. Gainera, ekipatua egoteak asko errazten ditu gauzak... Ikusiko dugu! Denbora asko aurrezten da horrela. Hala ere, jaitsierarako hiruzpalau ordu eta igoerarako sei bat behar izango ditugula aipatu du. Arlo hauetan berriak garenok elkar begiratu eta elkarren harridura aurpegiak ikusi ditugu. «

» pentsatzen dugu. Prestaketetan ere esperientzia nabari zaie batzuei, lurrazpira sartzeko izugarrizko gogoa balute bezala, sokak hartu eta sarrerako putzu bertikala ekipatzera baitoaz berehala. Gainontzekoa ekipatua egon arren, leizearen sarrera sokarik gabe dago. «

» adierazi digu Koldok azken gomendio modura.
Bagoaz! Berrehunen bat metro zelaian behera, Ormazarreta I leizea eskuinean utzi eta iritsi gara. Harrizko hesi sendoaren bestaldean, zulo beltza ageri da. Enbor lodiko zuhaitza ere eta hari lotuak beltzunean galtzen diren soka bi. «

» argitzen digute. «

»... entzuten da. Gure txanda da. Hesia gainditu sokari lotu eta hor abiatzen gara. Guztia ondo doa, baina berehala datoz arazoak. Frakzionamendu edo zatikapenera heldu gara. Bertan sokak bere bidea zuzen eta inongo marruskadurarik gabe jarrai dezan, soka paretari atxikia dago. Patxadaz, emandako argibide guztiei kasu eginez, hau ere gainditu, eta behera. Argitasunetik iluntasunera igarotzen ari gara apurka. Hamabost, hogei, hogeita bost, iritsi gara. Oinak lurrean ditugu jada.
Lehen putzua jaitsita, lauhazka oraingoan, burdinezko ate mehar batetik igarotzen gara. Aranzadikoek ipini zuten, ausartegia den esperientzi gabeko inor sar ez dadin. Zutik jarri gaitezke. Pasabide arriskutsuak datoz jarraian. Esku-lekuak ditugu laguntzeko. Beste bi putzu jarraian, 8 eta 11 metro, hurrenez-hurren. Beste bat. Oinez berriro, baina beti beherantz. 50 bat metro besterik ez ditugu jaitsi eta gaurkoan -400 metroetan ditugun karbono hondakinak jaso behar ditugu. Beraz, beherantz! «Ya falta menos» gisa ezagutzen den gunea atzean laga dugu. «La gatera» gisa ezagutzen denera sartzera goaz. Estua da oso. Aurrera segi ahala are estuagoa. Erabat etzanda, arrastaka, bakoitzak ahal duen eran. Eskerrak! Zabaldu egin da. Hemen bederen kukubilkoan jarri gaitezke. Beste putzu bertikalen segida. Nekatzen hasia nago, baina nere zoritxarrerako «meandro athletiko» delakoan sartzera goaz. Bihurgune estuak, amaierarik gabekoak. Ibaietan gertatu ohi den moduan urak hemen ere meandroak sortu zituen. Egun zorionez, lehorra dago. Leize fosila da, behetik erreka igaro arren gure bidean ez dugu urik topatuko. Bihurguneek jarraitzen dute. Une batez izugarri estutzen da. Kasko zatar honekin ez zait burua sartzen, beste era batera probatuko dut. Horrela bai... Aurrera... Sokarik gabeko salto txikiak. Berriro makurtuta... 25 metroko beste putzu bat, beste bi...
Iritsi gara azkenean hondakinak bildu behar ditugun tokira, -350 metro. Lau ordu eta erdi igaro dira jada. Beheko aldea garbitzearren behera darraite gutako batzuk. Hemen geratzen naiz ni. Hobe izango dut, gorako bidea luzeagoa izango baitut bestela. Eskuila atera eta arrasto guztiak garbitzera. Petateak zabaldu, plastikozko zakuak atera eta karburo hondakin gehi lur nahasketa barrura. Ondorioa: petate arinak zirenak erabat astunak bilakatu dira.
Goiko bideari ekin aurretik, indarrak berritu ditugu. Geldirik egotean, hoztu egin gara, zortzi gradu ingurukoa baita hemengo tenperatura. Bai, abia gaitezen. Petate astunak, noizean behin bizkarrean, gehienetan eskuetan edo arrastaka, beheranzkoan egindako bidetik gora jotzen dugu. Dinbi...! danba...! dinbi...! danba...! petatea jaurtitzen dugu inolako kupidarik gabe. Nazkatuta nago petateaz. Hau lastrea! Eta oraindik «meandro athletiko»a, «La gatera»,...«Ya falta menos»era iritsi gara.
Azkenean, iritsi gara zaku madarikatuak pilatzeko gunera. Datorren asteburuan kanpora atera ditzaten, gustura asko utziko ditut. Azken putzuko 25 metroak igotzeari ekin diot. Jumarra gora, estriboan zutik, jumarra, zutik, jumarra... apurka-apurka metroak irabaziz gora noa. Irten naiz! Gaua da jada. Noski! Gauerdiko hamabiak dira.
Akituta, abailduta nago, baita nire kideak ere. Duela hamabi ordu sartu garenetik apenas topatu dugun gune zabalik, zer esanik ez areto izugarririk. Apenas hartu dugun atsedenik, apenas jan dugun eta hori gutxi balitz, bide erdian ura amaitu zaigu