Hernio inguruan bizirik dirauten azken artzain txabolak
- herrixka ugari dugu eta lur hauek larre eta basoen ustiaketa izan dira betidanik, baina gipuzkoarrak mendi honiloturik mantentzen dituena, bertako erromeri eta festak dira. Herniok, baseliza zein artzain txabola artean, trikitixaketa maldak sortarazitako izerdiaren gazitasun alaia oroitarazten digu.
Plazatik irten eta Anoetako bideari asko jarraitu gabe, baserri artean sartzen den bidea hartuko dugu. Lete —gaur egun nekazal turismo moduan dihardu— baserriak duen armarri ederrak txundituko gaitu. Aurreraxeagoko bidegurutzean, eskuinera jarraitu eta Areta baserrira helduko gara. Bere atzealdean bigarren bidegurutzea dago, baina marra zuri-horiak argi eta garbi adierazten digute segi beharreko bidea ezkerrekoa dela.
Altuera hartzeko maldan gora goazela alboetako maldetako landaketa desberdinetaz ohar gaitezke. Kolore desberdintasunaren geometria zehatzak landaketa horiek Altzifre (
Cupressus sempervirens
Pinus radiata
Larix decidua
Belar niminoez osatutako larreekin topatuko gara artzantza burutzen den gune honetan. Kuxin formako oteak eta zuhaitzen bat edo beste ere topatuko dugu. Saroi inguruko hesiaren txarrantxan ile matazak topatuko ditugu, gehienak ardienak, baina besteren bat ere topa genezake; azeri edo azkonarrarenak adibidez. Artzainak honelakoren bat ikusten duenean azkar asko jarri ohi du zepo edo lazoa.
Aurrerago jarraitu eta pagadian barneratuko gara. Gaztainadi txikiak tartekatuta daude, baina gutxitan ikusten den haginak (
Taxus baccata
Ondoren landaketak igaroko ditugu. Alartzezko basoan onddoak ugari dira, baina alzifrezko landaketen azpibasoa nahiko biluzia gelditzen da eta soilik azikula kapa fin batek estaltzen du lurzorua.
Larrauleko bidearekin bat eginez (4 km) aurrera jarraituko dugu. Kilometro bat aurrerago Irumugarrietako harri borobila izango dugu parean eta hemendik bi aukera izango ditugu; bata ezkerraldean malda zuzen igoaz doan bidezidorra hartu eta Hernioko gurutzera edo gurutzeetara igotzea eta bestea, zeharka-zeharka aurrera jarraituz Zelatungo txaboletara heltzea (7 km). Zelatundik ere Herniora igo gaitezke eta hau da biderik ohikoena, baina ondoren Iturriotzera jaisteko asmoa dugunez oraingoan Hernioko bideari jarraituko diogu. Hernioko gailurrean bada hamaika gurutze eta beraz, ez da harritzekoa Ostiral Santu egunea egiten den gurutze bidea oso arrakastatsua izatea. Hau, Errezildik Hernioko gailurrera egiten da eta duen maldagatik bakarrik, nahikoa gurutzebide badela esan daiteke. Gailurretik itsasoa ikusten da eta bertatik Donostiako Kontxako bandera ikusi duenik ere bada. Gailurretik jaitsi eta Zelatungo bidean dauden burdinezko uztaietan igarotzeak erreuma eta beste hainbat gaixotasunetik uxatzen gaitu. Bertan saltzen dituzte, irailean zehar, zinta zuri-gorri-berdeak, ondoren urte osoan kotxeari mendizale itxura emango diotenak. Irail osoan zehar izango da erromeria eta festa giroa Zelatunen eta jende ikaragarri hurbildu ohi da inguruetatik.
Zelatundik berriro Alkizara itzuli gaitezke edo aurretiaz Iturriotzen autoa utzi badugu, Iturriozko San Joan ermitara hurbildu gaitezke beste 3,5 kilometro gehiago eginez. Iratzez estalitako sailak eta ardi latxaren larreen artean bizkor ibiliz gero, berehala helduko gara. San Joan ermita Errezilkoa omen da eta Iturriozko benta berriz Aiakoa. Gaur egun, benta hau itxita dago eta ardi batzuk ustiatzen dituzte artzain baten laguntzaz
Hernio inguruko borda edo txabolak artzainenak dira. Ugaritasun horrek mendiak artzantzarekin duen harremana garbi erakusten badu ere, bertako artzainak ez dira dozena bat baino gehiago izango eta guztiak inguruko herrietatik igotzen dira. Bakoitzak bere larrea du, ez baitago herri ondasunik.
Artzain txabolaren inguruan eraikitako egitura multzoari saroi, sarobe, sare, saia edo saboi deitzen zaio. Txabola estalpe, gaztategi, txerritegi eta oilotegiz osatua izan daiteke eta eskorta, baratze, egurtegi eta txakurtokiarekin batera sarea osatzen dute. Artaldeak gaua igarotzen duen lekuari deritzo sare eta udan artzaina bizi deneko txabola ere hemen izaten da. Estalpea txabolaren sarrerari deritzo. Bertan gazta egiteko ontziak gordetzen ziren eta sukaldea ere hor izaten zen. Txabolaren barrualderago lotarako gela egon ohi zen. Hirugarren gela bat gazta egiteko eta gordetzeko erabiltzen zen, gaztategia. Artzainak uda igarotzeko behar zituen elikagaiak gordetzeko edo bertan hazteko beharrezkoak zituen guneak gehitzen zizkion. Dena den, maizen agertzen diren guneak oilategia eta baratzea dira.
Mendi komunaletan baratzeak izateko baimena eskatu egin behar izaten zuten eta patata, porru eta azak ekoizten zituzten. Txerriren bat izatea ere ohikoa zen, berau gizentzeko gazta egitean izaten zuten haborekina, hau da, esnearen gazura erabiltzen zuten. Eskorta, ardiskuna edo jaistokiak harrizko hesi honetan ardiak gauez gordetzen dira eta egunez berauek jaisteko balio du.
Maiatzean, artaldebideak edo altzubideak erabiliz mendietara igotzen dira, txaboletan bizitzeko. Inoiz ez dute bide hau ostiralez egingo. Egun horretan Jesukristo hil zutenez, istripuren bat izateko arriskua areagotzen omen da. Neguan –nahiz eta batzuk Santu Guztien Eguna igaro arte itxaroten duten–, ardiak hartu eta jaitsi egiten dira
Azaroaren 25ean, Indarkeria Matxistaren Aurkako Nazioarteko Egunean, Steilas sindikatuko Idazkaritza Feministak kartel bat argitaratu du: Gure gorputza gudu zelai bat da du leloa, eta Hego Euskal Herriko ikastetxe guztiek jaso dute. Gatazka armatuetan emakumeek eta adingabeek... [+]
Albiste izan da Gasteizko Errota auzoa azken asteetan, urriaren 8az geroztik delinkuentziaren aurkako eta segurtasunaren aldeko mobilizazioak burutzen baitituzte zenbait auzokidek asteartero, bi lonja huts okupatu zituzten gazte migratzaile batzuk jo-puntuan jarrita. Inguruan... [+]
Azaroak 25 Indarkeria Matxistaren Aurkako Nazioarteko Eguna da. Mugimendu feministak Bilbo, Iruñea, Gasteiz, Donostia eta Baionan mobilizazioak egingo ditu. Mugimenduak argitaratu duen manifestuan, 2024an Euskal Herrian eraildako bost emakumeak gogoratu dituzte. Aurtengo... [+]
Abenduak hostoen kolore marroia dauka: lurrean, intxaurrondo biluziaren azpian, geratu diren hostoena. Intxaurrondoak bukatu du bere zikloa. Atseden hartzera doa: zuztarrak indartuz, elikatuz, nutritzea du helburu. Barrura begira, barrenak osatzeko garaian dago, orain arte egin... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Datozen 100-150 egunak erdi lo negukatzen igaroko dituzte landare askok. Beren jakiak sortzeko nahitaezkoak dituzten hostoak askatu eta aurreko 200-250 egunetan metatutako erreserbei esker biziko dira.
Nafarroako beste zenbait herritan bezala, duela lauzpabost urte hasi ziren Basaburuan gaztainondoen inguruko lanketarekin. “Bertako gaztain barietateei lotutako ikerketa abiatu zuen Nafarroako Gobernuak, eta orduan hasi zen hemengo herrietan ere gaztainaren historia... [+]
Mundu-mailan antifeministak eta arrazistak diren gorroto-diskurtsoak larriki areagotzen ari diren testuinguruan bizi gara. Mundu zabalean sare sozialek zein agenda
politikoek txertatzen dituzte eskuin-muturreko narratibak. Arrazismoa eta antifeminismoa tokian tokiko... [+]
Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]
Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]
Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]
Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]