Norberaren herrian ere badela atzerririk diotso eguneroko bizitzak. Larrun mendiaren begiradapean, eta Ibarsoro-berria etxetik Bidarteara aldatuagatik, herriminez eri da. Euskal Herrian egonik erbestean sentitzen da Jose Migel Barandiaran. Gerratik ihesi aterpe bila dabilenentzat, zail da atzerrian ez sentitzea. Asko utzi du atzean.
Edonola ere, herri ederra da Sara. Bertan egon zen Axular erretore, bertakoa da Elisanburu olerkaria. Kanpotik etorria, urte asko eman zuen Saran Webster artzain anglikanoak. Saran idatzi zuen «Basque legends» sonatua. Saran argitu zuen nor zen Altabiskarko kantu apokrifoaren benetako egilea. Gainera, ez dago bakarrik, gerratik ihesi hauek ere, Saran dira Aingeru Irigarai, Larrekoren semea eta baita Labaien tolosarra ere. Ikusten ditu, bera bezalaxe denboraren zaldi alderraiari beha.
Historiaren biktimatzat du bere burua. Ez du politikan sinesten, ihes egin dio ezein gatazkatan sartzeari, baina gauzak nola jarri diren ikusita, pozten da Iparralderako bidea hartu izanaz. Itziarren zen 36ko uztailean. Urtiagako kobatik bueltan Salegi fondako irratian albiste kezkagarriak entzun zituzten iluntzea du gogoan. Aranzadi eta Eguren zituen lagun orduko indusketetan. Gero, hezurrak kobetan bezala, bakoitza bere lohietan galdu zen. Irailaren 20an hartu zuen Mutrikun Sokoara ekarri zuen baporea. Berrogeita bost lagunen izua eta kostako herrien argi dardartiak dakarzkio akordura orduko itsasketak. Bidaia goibela izan zen zinez. Hala hasi zuen bizitza berria.
«

» idatzi du bere egunerokoan 1939ko Urte Zahar egunean.
Heldu eta batera Belokeko monastegian hartu dutelarik, Manila eta Columbiako unibertsitateetatik gonbidatu dute, hitzaldiak ematera joan dadin. Ez du onartu. Hilabeteetara, alemanez idatzitako afixez beteko dira Iparraldeko bazterrak. Miarritzen, «Ortskommandantur» deitzen da orain Herriko Etxea. Turista berri, hondartza gaineko hotelak okupatu dituzte alemanek.
Alemaniatik ere jaso du Frankfurt-eko Unibertsitateko argitalpenekin kolaboratzeko gonbitea. Horri esker lortu du Sara eta Itsasu inguruetan lan egin eta argazkiak ateratzeko baimena. Euskal ikerketak ez direla etengo, Angel Apraiz, Ixaka Lopez Mendizabal eta Frantzisko Jabier Landabururekin izandako bileretan erabaki zen.
Eta esanda bezalaxe, bere lana ahalik eta ondoen betetzen saiatu da, «Eusko-Folklore» agerkaria kaleratzen jarraitu du, eta «Las cavernas en la mitologia vasca» eman du argitara, alemanera ere itzuli diotena.
Dop jaunarekin batera Larrun eta Artzamendi bitarteko trikuharri, harrespil eta gainontzeko hobietan aztarka dela, orain arte izan duen gonbiterik tentagarriena jaso du egunotan. Bizkaiko Ikerketa Arkeologikoen buru den Loriana-ko Markesak eta Arte Ederretako Akademiako buru den Lozoya-koak gestioak egin dituzte Gobernazio ministroaren aurrean arazo barik itzuli eta ikerketak Espainian segi ditzan. Berme guztiak eskaintzen zaizkio. Madrilen katedra bat duela zain ere esan diote.
Barandiaranek ezetz dio. Pozik da alemanek eskaini dioten askatasun atalarekin. Maite du etxeko erbestearen erraiak arakatzea, eta nahiago du trena pasatzen utzi