Urtebete iragan da ETAk 1998ko irailaren 16an su-etena iragarri zuenetik. Beste urtebete su-eten honen lurreratzea ekarri zuen Lizarra-Garaziko Adierazpena sinatu zenetik.
Bi hauteskunde izan dira Euskal Herrian tarte horretan: EHren sorrera; EAJ eta EA koalizioan aurkeztu ziren iragan ekaineko hauteskundeetan, banatu zirenetik 13 urtera; ETA eta Espainiako Gobernua ofizialki bildu dira, Aljerreko elkarrizketen ondoren lehenbiziz; Lizarra-Garaziko alderdiek deituta manifestazio jendetsuak ikusi dira kalean; EAJ, EA eta HBk Aberri Egun bateratua ospatu zuten; Udal Ordezkarien Biltzarra eratu da; espetxeratutako HBko Mahai Nazionalaren kaleratzea... Makinatxo bat gauza gertatu dira eta beste makinatxo bat ez: euskal preso politikoek sakabanatuta jarraitzen dute; ez da alderdi guztien foro bateraturik eratu; EAE eta Nafarroako Foro Komunitatearen arteko harremanak bere horretan dirau, hots, ia ezertan; biolentzia eta errepresio guneak hor dira, hori bai, azkeneko urteekin konpara ezineko neurrian...
Ondorioa: euskal gizartea, ororen gainetik, pozik dago baina duela urtebete hasitako prozesu politikoa geldi dago. Bi aktore nagusietakoek –Espainiako Gobernuak eta ETAk– hala adierazi dute, elkarri errua bizkarreratuz.
Abertzaleen artean, urrats ikaragarriak eman badira ere, ez da kontraesanik falta izan, eta batzuetan tira-bira gogorrak agertu ere bai, ETAk EAJko sektore batzuei «bake prozesu ustela» abiarazi nahi izatea egotziz, eta EAJk «ETAren tutoretzarik» ez duela onartzen erantzunez, ETAri berean kabitu dadila eskatuz.
ETAri prozesuaren tutoretza hori ukatzen diote ia aktore politiko guztiek; ezker abertzaleak, ostera, ETAk eztabaida politikoan esku hartzeko duen eskubidea aldarrikatzen du. Giro politiko orokorrean, dena den, oso barreiatua dago ETAren tutoretza ahalegin hori eta, nahi ala ez, oraingoz horrela da. ETAren 40 urtetako jarduna –areago ezker abertzalearen baitan izan dena eta denarekin– nekez ezaba daiteke batetik bestera. ETAri armak isilaraztea eskatzen zitzaion eta armak isilik daude. Gero gerokoak.
Espainiako Gobernuari dagokionez, urtebetean egin daitekeena baino dezente gehiago egin zezakeen. Lizarra-Garaziko alderdiez gain, PSOE ere ados da horretan. Politika penitentziarioa Aznarren borondatearen icebergaren tontorra besterik ez da; ur azpian dira ETAren –arrazoi osoz– diskrezio ezaren salaketa, errepresio neurri batzuk, Lizarra-Garaziko untzia urperatzeko komunikabideen erabilera gaiztoa, HBko Mahai Nazional espetxeratuaren auziarekiko presioak eta beste zenbait jarrera.
Jaime Mayor Oreja Barne Ministro donostiarra ei da erruduna; Javier Zarzalejos ETArekiko negoziazio taldea gidatzen duen bilbotarrari gailendu ei zaio, Aznar gobernuburuaren nondik norakoak bideratzerakoan.
Geroak erakutsiko digu jarrera eta akatsei buruz. Orain, duela urtebete hasitako prozesua, bake prozesu bihurtzean datza gakoa. ETAren behin-behineko su-eten hau, ETAk jarduera armatua behin-betiko uzteko lehen urratsa dela esan da leku askotatik; hori izan liteke, akaso, ETAren borondatea, eta hala gerta daiteke gauzak txukun egiten badira. Egun aldiz, ezin da ahaztu –eta hala gogorarazi behar da– ETAren su-etena behin-behinekoa dela eta armak berriro erabil ditzakeela. Desioen mundutik errealitatera jausi eginez, hori da ahaztea komeni ez dena. Ezin ahantzi, halaber, Irlandako bake prozesuak 18 hilabete behar izan zituela britainiar gobernuak zerbait serioari ekiteko.
Prozesuaren aktore guztiak dira ados geldiunearen definizioan, zergatien analisiak desberdinak badira ere. Geldiunea izan liteke, zalantza barik, baina beste kontzeptu garrantzitsu batez ere hitz egin da zerbait, nahiz eta garrantzi handirik ez zaion eman: berkokatzea. Urtebete iragan da, urte honek bere funtzioa bete du eta orain bake prozesuari martxa emateko ordua da. Lizarra-Garazikoen artean bake prozesua eta eraikuntza nazionalaren arteko dialektikak ika-mika bat baino gehiago eragin du, PPk eta PSOEk nahi eta diotena baino askoz gutxiago, dena den. Berkokatzea iragartzen du Adierazpenaren urteurreneko agiriak baina eraikuntza nazionalean aurrerapausoak ere bai: hilaren 18ko Udal Ordezkarien Biltzarraren zehaztea izango da lehen urratsa; ikusiko da ezker abertzaleak nahiko lukeen Parlamentu Nazionala nola gauzatzen den.
PPk eta PSOEk, bitartean, kementsu jarraitzen dute Lizarra-Garazitik jarritako zubiei muzin eginez. Prozesu hau bake prozesua bihurtzeko, bi munduen arteko adostasun gune bat eraiki beharko da bederen eta gune hori ez da zehaztu oraindik. «Euskal erabaki esparrua» da abertzaleen gune hori; ETAk behin-betiko armak uztea eta negoziazio `tekniko' bat –armak presoen truke– PP eta PSOEren gunea. Indar harreman horien artean ari da borrokan Juan Jose Ibarretxe Lehendakaria, bere Foroa eratu gura gabe, adostasun gune hori zehaztu artean. Foroa bera –edo antzeko zerbait–, ordea, ezin balia daiteke erdigune hori zehazteko? Arriskua handiagoa da baina bigarren fase honetan mundu guztiak arriskatu beharko du gehiago. Hori da bederen munduko bake prozesuen eskola desberdinetan ikasten dena.
Aktore guztiek onartu behar dute beren erantzukizun maila, herritar xumeenetik hasi eta politiko garrantzitsuenetara. Gaur egun, Estatu espainiarra gidatzen duen heinean, argi dagoena da Espainiako Gobernuak duela erantzukizunik handiena, gutxienez bake prozesu serio bati hasiera ematerako orduan