LUR AZPIA EZAGUTUZ
- ohi dugun ama lurraren erraietan barnera zaitezten gonbita luzatzen dizuegu.Ezezaguna baita oso lur azpiko mundua eta ezusteko atsegin anitz izango baitituzuebertako amildegi eta hustasun ilunetan murgiltzen zaretenean.
Lurpeko munduak bere klima dauka, bere biztanle bereziak, baita bere ur ibilbideak ere; bilakaera lur gainaren menpe dago ordea. Batzutan ingurune latza da, gizakientzat abegi eskasekoa. Haitzuloak forma askotarikoak dira eta beren sarrerek ezer gutxi esan ahal digute barruaz. Batzutan pertsona batek nekez zeharka dezakeen pasabide txiki batek galeria itzeletara eraman zaitzake. Lur azpiko galeria hauek imajina daitezkeen norabide eta forma guztietan zabalduta daude: batzutan gela horizontalak dira, bestetan sima edo zulo bertikalak, areto zabalak edo pasabide korapilatsuak, harri-blokezko kaosak batzutan, lurpeko ibaiak, urjauzi azkar eta bortitzak edo aintzira lasaiak bestetan. Sekulako ingurunea da gainera, mugagabea.
Ezagutzen dugun sakonera handieneko sima, Frantziako Goufre Jean Bernard, 1.602 metrotaraino jaisten da, eta munduko haitzulorik zabalenak, EEBBetako Flint Ridge-Mammoth Cave-k elkarren gainean kokaturiko 560 kilometro galeria ditu. Euskal Herriak, sima eta haitzuloen garapenerako leku pribilegiatua izanik, lurpeko gune garrantzitsuak ditu. Hamar mila dira gaurdaino ikertuak eta topografiatuak izan diren zuloak. Nafarroako Pirinioko San Martin simak –1.342 metro sakon eta 54 kilometro luze– urteetan zehar sakonera marka bera izan du. Aipatu ingurunea munduko espeleologiaren erdigune da, 1.000 metro baino gehiagoko hiru sakonune baitaude bertan, nagusiena, Budogiako sima (Bu-56, 1.408 metro sakon).
Gizakiak haitzuloak aterpe eta bizileku gisa erabili ditu, erlijio gune izan dira zenbaitetan, jeinu, iratxo eta mitoen gordeleku bestetzutan, historiaurreko aspaldiko garaietatik. Gizakiak miatu gabeko hedadurarik gelditzen ez den mundu honetan, badira oraindik ezagutu eta ikertzeke dauden lekuak.
Dena den, sarri ahazten dugu lur azpiko ingurune hauek hauskorrak, sentikorrak direla oso. Edozein erasok bortizki eragiten dio, eta bere eboluzio eta berreskurapena izugarri geldoa da, batzutan ezinezkoa. Horregatik, mundu honetan sartzen garenean, arretaz ibili beharko dugu, bertako errekak, bizidunak, aztarna historikoak eta bestelako aberastasunak betirako desager ez daitezen.
Jarraian aipatuko ditugun haitzuloak, Euskal Herrian gizakiak turista eta bisitarientzat espreski atondu eta txukunduak izan direnak dira. Bertan, argiztaturiko pasabide eta aretoetan barrena, gidariak, zuen galderei erantzuteaz gain, tokian tokiko ezaugarriak azalduko dizkizue. Haitzulootan aurkitu dezakegunari gagozkiolarik, oro har bi multzotan sailka daitezke: batetik, kare-harrizko mendiguneen altzoan, haitzuloen babesean sortu ohi diren forma bitxi eta ederretako konkrezioak izango ditugu ikusgai. Haitzuloen iluntasunean, urak lurraren barnealdean, urteen poderioz, tantaz-tanta, sortutako eskulturak ditugu hauek: estalaktita eta estalagmitak, fitula edo espagetiak, urjauzi estalakmitikoak, espeka edo estalaktita eszentrikoak eta abar. Bestetik, iragan urruneko bizitzaren lekuko paregabeak, urteak poliki igarotzen diren lekuotan ongi gorde izan baitira: elur-orein, zaldi eta bisonteen labar pinturak, animali eta giza hezurdurak, garai haietako lan eta ehiza tresnak, eta abar. Euskal Herrian, turistentzat atondutako haitzuloak honakoak dira:
Sarako lezeak:
Zugarramurdiko Sorginen leizeak:
Urdazubiko Ikarburu haitzuloa:
Isturitz eta Otsozelaiako haitzuloak:
Pozalagua haitzuloa:
Santimamiñeko haitzuloa:
Hauezaz gain, baditugu etxetik gertu ezkutatzen duten aberastasunagatik ospetsu diren beste zenbait haitzulo ere. Baina lur azpiko egurats bereziak milaka urtez gorde duena betirako galtzea ez bada nahi, sartzerik ez da izango. Hala nola, Ekain –egin asmo duten erreplikari esker, pinturak guztion eskura izango dira–, Altxerri, Landarbaso, Venta Laperra, eta abar. Aipatzekoak dira ere, Arabako lurretan, naturak ez baina gizakiaren eskuak indusitako zenbait haitzulo artifizial. Behinola, bizilekutzat nahiz hilobi-zulo moduan erabili izan zituztenak, esaterako: Laño, Faidu eta Markinizekoak.
Zailena egiteko prest zarenez, alboko taulan, espeleologoen laguntzarekin soilik ezagutu ditzakezun, Euskal Herriko 20 barrunberik handienak azaltzen dizkizugu
Japoniako multinazionalak egin nahi duen erregulazio txostenak plantako langileen herenari baino gehiagori eragingo die. Enpresa batzordeko kide Luis Escalonak adierazi du "langileen aurkako eraso bat" dela, eta lanuzteak egingo dituztela iragarri du.
Duela hamar urteko martxoaren 31an Espainiako Estatuko Aldizkari Ofizialean argitaratu zuten denok Mozal Legea gisa ezagutzen dugun araudia. Espainiako Estatuan ez ezik, nazioartean parekorik gabeko aurkakotasuna eragin zuen lege makurra. Hamarkada pasa da eta jaio zenean bezain... [+]
Ez dezazuela lotura hau Ezkiotik bilatu, ez eta Altsasutik ere, are gutxiago Ebro ibaia Castejonetik zeharkatuz. Euskal Yaren eta Nafarroako AHTaren arteko lotura, edo hobeto esanda, loturak, dagoeneko errealitate bat dira. Pluralean dauden lotura horiexek dira kezkatu beharko... [+]
Ez atera zalapartarik, ez konfrontatu, ez biktimizatu... eta obeditu. Subjektu zapaldu gisa, kasu honetan euskaldun gisa, mintzo gara, zenbatetan entzun behar izan ditugu halakoak? Ironiaz, honelaxe esan zuen, duela bi urte, Euskaltzale Independentiston Topaketan, Amets... [+]
Directa hedabideak ikertu eta argitaratu du poliziaren infiltrazioa. 2019ko irailean hurbildu zen lehen aldiz Lleidako Ateneu Cooperatiu taldera, Joan Llobet García izenpean, eta 2021eko azaroan utzi zuen militantzia, Bartzelonan lana aurkitu zuela eta amonaren... [+]
350 poliziako "Force Frontière" dispositiboa baliatu dute Gipuzkoako eta Lapurdiko mugetan migratzaileen kontra egiteko martxoaren 26 eta 27an. Aurrez "terrorismo islamistaren" aurka egiteko aitzakiaz erabiltzen zituzten dispositiboak, orain "migrazio... [+]
ARGIAri jakinarazi diotenez, 40-50 irakasle inguruk Eusko Jaurlaritzaren Lakuako egoitzaren pareko belardian igaro dute gaua. Dozena bat kide identifikatu ditu gauerdian Udaltzaingoak.
Gaurko greba deialdiak %75eko jarraipena izan du sindikatu deitzaileen arabera... [+]
'Espetxeak libre' manifestuan adierazi dute Eusko Jaurlaritzak "ataka txarrean" jarri dituela kulturgileak, espetxeetara kultur emanaldiak egitera sartu nahi dutenei dokumentu bat sinatzea eskatzen baitie, eta salatu dute ezin dutela sartu ez sinatuz gero. Kultur... [+]
Kriztian Borda hautetsi ohia eta Lurzaindia elkarteko kideak sare sozialetan zabaldu duen bideo baten harira piztu da ika-mika. Arbonan laborantza lurrak "arriskuan" daudela salatu du Bordak, eta jakinarazi du Arbonako Herriko Etxeak bere kirol zelaia Baionako promotore... [+]
Triskantzaren balantze humano eta ekonomiko ilunaren esperoan, galdera berehala bururatzen zaigu urrutiko begirale baino asko gehiago ezin izan garenoi: zer gertatuko da orain gerra zibil horretan? Nolako eragina izango du lurrikararen suntsiketak? “Nargis efektu”... [+]
Iruñeko artzapezpiku Florencio Rosello eta Tuterako gotzain Joseba Segura Nafarroako Elizak immatrikulatutako ondasunak itzultzeko prest azaldu dira epaitegiek hala aginduz gero, baina inmatrikulazioak legezkoak izan direla defendatu dute.
Bai ikastetxeek antolaturiko eskolaz kanpoko jarduerek, bai aisialdiari loturiko ekintzek eta udalekuek desgaitasunen bat duten haurrak kanpoan uzten dituzte maiz, eta hain justu, jarduera horiek bereziki onuragarriak dira premia bereziak dituzten haurrentzat. Hala dio... [+]
Aitzindariak elkartea Aitzina Biga ikuskizuna prestatzen ari da. Ehun parte-hartzailetik gora izango dira dantzan, musikan, antzerkian, kantuan eta bertsotan apirilaren 19an Maulen aurkeztuko den ikuskizunean. Uztaila bitarte, beste lau emanaldi izango dira: Miarritze, Arrasate,... [+]