LUR AZPIA EZAGUTUZ
- ohi dugun ama lurraren erraietan barnera zaitezten gonbita luzatzen dizuegu.Ezezaguna baita oso lur azpiko mundua eta ezusteko atsegin anitz izango baitituzuebertako amildegi eta hustasun ilunetan murgiltzen zaretenean.
Lurpeko munduak bere klima dauka, bere biztanle bereziak, baita bere ur ibilbideak ere; bilakaera lur gainaren menpe dago ordea. Batzutan ingurune latza da, gizakientzat abegi eskasekoa. Haitzuloak forma askotarikoak dira eta beren sarrerek ezer gutxi esan ahal digute barruaz. Batzutan pertsona batek nekez zeharka dezakeen pasabide txiki batek galeria itzeletara eraman zaitzake. Lur azpiko galeria hauek imajina daitezkeen norabide eta forma guztietan zabalduta daude: batzutan gela horizontalak dira, bestetan sima edo zulo bertikalak, areto zabalak edo pasabide korapilatsuak, harri-blokezko kaosak batzutan, lurpeko ibaiak, urjauzi azkar eta bortitzak edo aintzira lasaiak bestetan. Sekulako ingurunea da gainera, mugagabea.
Ezagutzen dugun sakonera handieneko sima, Frantziako Goufre Jean Bernard, 1.602 metrotaraino jaisten da, eta munduko haitzulorik zabalenak, EEBBetako Flint Ridge-Mammoth Cave-k elkarren gainean kokaturiko 560 kilometro galeria ditu. Euskal Herriak, sima eta haitzuloen garapenerako leku pribilegiatua izanik, lurpeko gune garrantzitsuak ditu. Hamar mila dira gaurdaino ikertuak eta topografiatuak izan diren zuloak. Nafarroako Pirinioko San Martin simak –1.342 metro sakon eta 54 kilometro luze– urteetan zehar sakonera marka bera izan du. Aipatu ingurunea munduko espeleologiaren erdigune da, 1.000 metro baino gehiagoko hiru sakonune baitaude bertan, nagusiena, Budogiako sima (Bu-56, 1.408 metro sakon).
Gizakiak haitzuloak aterpe eta bizileku gisa erabili ditu, erlijio gune izan dira zenbaitetan, jeinu, iratxo eta mitoen gordeleku bestetzutan, historiaurreko aspaldiko garaietatik. Gizakiak miatu gabeko hedadurarik gelditzen ez den mundu honetan, badira oraindik ezagutu eta ikertzeke dauden lekuak.
Dena den, sarri ahazten dugu lur azpiko ingurune hauek hauskorrak, sentikorrak direla oso. Edozein erasok bortizki eragiten dio, eta bere eboluzio eta berreskurapena izugarri geldoa da, batzutan ezinezkoa. Horregatik, mundu honetan sartzen garenean, arretaz ibili beharko dugu, bertako errekak, bizidunak, aztarna historikoak eta bestelako aberastasunak betirako desager ez daitezen.
Jarraian aipatuko ditugun haitzuloak, Euskal Herrian gizakiak turista eta bisitarientzat espreski atondu eta txukunduak izan direnak dira. Bertan, argiztaturiko pasabide eta aretoetan barrena, gidariak, zuen galderei erantzuteaz gain, tokian tokiko ezaugarriak azalduko dizkizue. Haitzulootan aurkitu dezakegunari gagozkiolarik, oro har bi multzotan sailka daitezke: batetik, kare-harrizko mendiguneen altzoan, haitzuloen babesean sortu ohi diren forma bitxi eta ederretako konkrezioak izango ditugu ikusgai. Haitzuloen iluntasunean, urak lurraren barnealdean, urteen poderioz, tantaz-tanta, sortutako eskulturak ditugu hauek: estalaktita eta estalagmitak, fitula edo espagetiak, urjauzi estalakmitikoak, espeka edo estalaktita eszentrikoak eta abar. Bestetik, iragan urruneko bizitzaren lekuko paregabeak, urteak poliki igarotzen diren lekuotan ongi gorde izan baitira: elur-orein, zaldi eta bisonteen labar pinturak, animali eta giza hezurdurak, garai haietako lan eta ehiza tresnak, eta abar. Euskal Herrian, turistentzat atondutako haitzuloak honakoak dira:
Sarako lezeak:
Zugarramurdiko Sorginen leizeak:
Urdazubiko Ikarburu haitzuloa:
Isturitz eta Otsozelaiako haitzuloak:
Pozalagua haitzuloa:
Santimamiñeko haitzuloa:
Hauezaz gain, baditugu etxetik gertu ezkutatzen duten aberastasunagatik ospetsu diren beste zenbait haitzulo ere. Baina lur azpiko egurats bereziak milaka urtez gorde duena betirako galtzea ez bada nahi, sartzerik ez da izango. Hala nola, Ekain –egin asmo duten erreplikari esker, pinturak guztion eskura izango dira–, Altxerri, Landarbaso, Venta Laperra, eta abar. Aipatzekoak dira ere, Arabako lurretan, naturak ez baina gizakiaren eskuak indusitako zenbait haitzulo artifizial. Behinola, bizilekutzat nahiz hilobi-zulo moduan erabili izan zituztenak, esaterako: Laño, Faidu eta Markinizekoak.
Zailena egiteko prest zarenez, alboko taulan, espeleologoen laguntzarekin soilik ezagutu ditzakezun, Euskal Herriko 20 barrunberik handienak azaltzen dizkizugu
.jpg)
Aroztegiko auzipetuei elkartasuna adierazi eta absoluzioa eskatzeko mozio bat onartu du Baztango Batzar Nagusiak. Urtarrilaren 2an egindako bileran, mozioaren aldeko bozketan aldeko 25 bozka, kontrako bi eta hiru abstentzio izan dira.
Irailean egin ziren hauteskundeak eta aise nagusitu zen FPÖ alderdia, botoen ia %30 eskuratuta. Bazen aukera ultraeskuinari hesia ipintzeko, baina ez dira ados ipini demokristauak eta sozialdemokratak.
Berriz hasi dira laborarien manifestaldiak frantses estatu guzian. Sindikatu desberdinek aldarrikapenak hedatzen badituzte ere, entzun den lehena eta komunikabide nagusietan gomit izan dena, FNSEA "nagusia" izan da. Zer du saltzeko? Gezur andana bat ahal bezainbat boz... [+]
Urtarrilaren 6az geroztik autobus linea berriak daude Zuberoan, Nafarroa Beherean eta Lapurdin. Halaber, zerbitzuen maiztasuna ere hobetu da, Euskal Hirigune Elkargoko Mugikortasun Sindikatuak eta RATP konpainiak elkarlanean bultzatutako egitasmoari esker. Bestetik, 12 urtez... [+]
.jpg)
84 urteko andrea erail zuen bere semeak urtarrilaren 3an euren etxebizitzan. Kolpeka hil zuela azaldu dute zenbait iturrik. Astearte arratsaldean egingo dira elkarretaratzeak Barakaldon eta Euskal Herriko lau hiriburutan.
Uber gidari batek jasan zuen erasoa: bortizki jo eta irain arrazistak egin zizkion bezero gazte batek. Baionan eta Arrigorriagan ere izan dira eraso arrazistak berriki.
Hego Koreako krisia autoktonoa ala inportatua ote zen galdetzen nion neure buruari duela hilabete hura sutu zenean. Baretu ez baizik mindu egin denez auzia, batere argi ez dudan erantzunaren bila jarraitu beharko dugu. Geografikoki urrutiko kontua bada ere, oso gertuko ondorioak... [+]
Dezibelio eta argiztapen muturrekoak ohiko diren makro-ikuskizunen eta makro-estimuluen garaiotan, autismodun haurren bueltako elkarteek aspalditik egindako eskaera zabaltzen ari da pixkanaka, baita Errege Magoen desfileetan ere: ez musika, ez argiztapen, ez abiadura... [+]
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]