DONEJAKUE BIDEAREN NAFAR ARRASTOARI SEGIKA
- izan ohi da. Aurtengo egutegiak ere horrela mugatu du besta eguna eta honen aitzakian milaka eta milaka erromesek Donejakueko bidea hartuko du. Guk nafar arrastoari jarraitu diogu.
Pirinio bazterrean izaki Nafarroa, Europatik ernatzen ziren bideek herrialde honetan bat egiten zuten, Ostabat herrixkan sarturik Donibane-Garazitik Luzaiden barrena mendikatea zeharkatuz. Huesca aldetik ere barneratzen zen bertze erromes bidea, Somport parean, eta Zangoza inguruan hartzen zuen gero nafar norantza. Luzaidekoak eta Somporteakoak bide bera osatzen zuten gero Garesen, Bianarantz abiatzeko. Horrela, ez da harritzekoa bide bazterrean utzitako arrastoen handitasuna; galtzadaren zainetan, eliza, tenplu edota ermitak dira, hala nola, aspaldiko fraideen ostatu aterpeak. 800 kilometro inguruko tartea dago Orreaga eta Galiziako Santiago artean. Nafarroakoak berez 140 kilometro inguru hartzen ditu, baina hauen arrastoan ibiltzearren oporretarako aitzakia izan bada.
Orreaga izanen da akaso bidearen itzalean erromesen izpiritua gehien atxikitzen duen parajea. Hemen, orduko euskaldunek Errolan ordezkari militar frantsesa erahil zuteneko irudiak gogora ekar daitezke haritz erraldoien abarrotsean. Halaber, ederra da arras Orreagako monastegiak duen kolegiata. Antso Azkarra VII.aren gorpua bertan dago hilobiratua; bi metroko gizontzarra, mozarabiarrei berak egin zien Navas de Tolosako gudan aurre, euskaldunon babesean. Garaipen hori izan zen gero Nafarroako armarriaren giltzarria: kateak gurutzaturik ikurriñarako eta erdian diamante esmeralda. Honen bi adierazgarri ere ikus daitezke erregearen zerraldoaren alboan.
Urratsez urrats, Auritz eta Auritzberriko herriak lotuko dira bidera. Karrika nagusiko herri bi; teilatu zorrotzeko etxeak dituzte elurretik babesteko. Aurrerago, Meskiritzeko mendateak lerrokatzen du erromesaren pausoa eta Lintzoain igaro ondoren Erro bailara agertzen zaio begietara. Zilbeti, Zubiri, Esteribarko bailara eta Larrosoaña hartzen ditu gero. Zuriain, Itzotz eta Zabaldika herrixkak daude beranduago, Arreraino. Hemendik, Atarrabia lehendabiziko eta Burlata bigarrenik, Iruñeko hirian barnetaratuko da Magdalenako zubiaren laguntzaz. Noski, hiria bera garrantzitsua izan zen Donejakue biderako eta aunitz dira testigantzak. Katedrala hor dago adibidez, kasko-kaskoan. Arte gotikoaren adibide, 1994 urtean berritu zutenetik, edifizioaren larrua argitsuago ageri da eta margotan jantzirik eskaintzen ditu bere pareta eta zokoak.
Zizur Txikia inguratzen zaio jada hiri zurrunbilotik kanpo eta Erreniegako mendiaren bizkarretan jarraitzen du. Uterga, Muruzabal eta Obanosen barrena, azkenekoz, Gareseko atariraino hurbiltzen da bidea. Somportetik sartu direnak izanen ditu ziurrenik bertan zain.
Jarraian topatzen da Zangoza. Herri hau ibiltarien joan-etorriaren ondorioz eraikitakoa da. Ederrak dira erromesek eraikitako elizak. Aipatzekoa gertatzen da derrigor, Santa Maria parrokia. Izugarriak ditu aurrealdea eta hiruko abside erromanikoa; goiti egiten duen dorrea aldiz gotikoa da. Halaber, azpimarratzekoak dira Santiago eta Salvador elizak, hala nola, Asisko Frantziskoren santutegia. Aibarreko gaina igaro ondoren, egun hutsik dagoen Olatz, Izko, Abintzano eta Ibargoitiko Gatzagak bereganatzen ditu bideak berera. Elo, Otano, Tiebas, Olkotz eta Eneritz dira hurrengoak bide katean. Alta, puntu honetan ibiltariak ezinbertzekoa du geldialdia, Eunateko Santa Maria bertan baitago. Erromesen tradizioak dio eguzkia jalgitzen edota gordetzen ari denean iritsi behar dela Eunatera; ahal izanez gero, gainera, bakarrik, monastegia bera dagoen bezalatsu, zelai zabalean, solte. Robo ibaiaren marmarrak jazten omen du soilik. Hartara, ahalik eta ixilen gerturatu behar zaio.
Egia erran, Eunateren izaeraz ezer gutti dakigu, batzuentzat ospitalea zena, bertze batzuentzat hileta eliza zen. Alta, zortzi aldeko gangagatik eta atarian duen arkuteriagatik harribitxia da Donejaku bidearen bazterretan jalgitzen diren tenpluen artean.
Eta poliki, erromesen arnas erritmoan, Obanos agertzen da gero, berriz ere Gareseko karriketan sartzeko. Hemen, itxaroten egonen dira zenbaitzuk, Ostabat ingurutik etorritakoak, Luzaidetik, Orreagatik, elkarrekin Bianarantz abiatzeko; Euskal Herriari hemen adio, Santiagorako lorratzetan.
Agerian paratu beharreko bigarren xelebrekeria ere badu Garesek. Horrela, San Pedroko elizan gorderik dagoen Puy Amabirjinaren irudia Txoriaren Amabirjina moduan ere ezaguna da. Nonbait, 1834 urterarte Erromesen zubiaren puntu gorenean kapera bat egon zen zut; bertan ukaiten zuten Puy Amabirjina. Bada, egunero agertzen omen zen txori bat emakumezko irudiaren aurpegia garbitzera, Arga ibaiaren ura xede honetarako baliatuz. Are gehiago, Txoriaren Amabirjinaren kondaira hau agertzen da herriaren armarrian.
Garesetik Mañerura eta hemendik Ziraukira doa bidea. Horrela, batzutan errepide galipota bada bidearen alfonbra, bertzeetan mendi magaletan ahokaturiko bidezidorra dugu. Alabaina, galtzadaren arrastorik ere badago, Ziraukin bezala Villatuertako norantzan. Antzinako gurdien orroa irudimenaren bitartez entzundakoan, Lizarra dago hurre.
Lizarratik berehala dago Aiegi, Montejurra mendi entzutetsuaren magalean, eta hemen Iratxeko Monastegia. Garai batean ospitalea zegoen bertan aspaldiko erromesentzat. Aurrera segituz, Doneztebe Deio herriak hartuko du bidearen txanda eta ondoren Los Arcosek; Santzol eta Dorreak atzetik. Ondoren Torres ondoko herrixkak, eta hemen ere geldiunea egiteko aukera. Izan ere, Hilobi Saindua eliza bertan dago, Eunatekoaren bixkia. Erromanikoa ere, zortzi aldeakoa, baina Torresekoak ez du ataririk. Herri barrenean dago eta ondorioz ez dago bakarrik eta ixilik etortzea beharrezkoa dela dioen erritorik.
Ehun kilometro eskasetan, azkenean, Bianak agurtzen du erromesa, Nafarroa utziz. Eta bide batez, Euskal Herria. Aurretik, dena den, ibiltariak Santa Maria basilika ikustatzeko aukera badu, bere handitasunaz gozatzeko. Barrokoa, eredu gertatu zen antzeko eraikinetan.
Donejakuek, hortaz, herriko karrikak ferekatzen ditu, San Felices atetik eta Leizeetako Santa Maria delako baselizatik jada uzteko. Harrizko Zubi ttipi batetik (hori izanik bere izena), Ebro ibaiari egiten dio gain, Logroñoko bideari eusteko, Santiagorantz
Aurtengoa, Santiago eguna berriz ere domeka izateagatik, Donejakue urtea da, eta aurreko kopuru guztiak gaindituko dituela diote. Alta, zergatik? Zertarako bideari eutsi, hanka zolak larrutuz, baben oinazeaz aitzina egin? Erromesen aholkuetan nagusienak horrelaxe dio alegia: hanka zolak larrutzeko beldurrik ez izateko, eta horrexegatik zapata oinetako erosoak eramateko, hanka ederki ahokatzearren.
10.000 lagunei eginiko galdetegian, 3.158 erromesek arrazoi izpiritualak aipatzen dituzte bidaia egiteko. Erlijioak bultzatuta, halaber, 2.967 pertsona abiatu ziren Santiagora. Kultura ezagutzeagatik izan zen 2.957 erromesen erantzuna eta kirola dela kausa, berriz, 1.897 ibiltarirena.
Halaber, guztien batez bertzekoan oinarrituriko profila ere badu Donejakue bideko erromesak. Hartara, gizonezkoa da, kaleumea eta 30 urte baino guttiago omen ditu. Eguneko, gainera, 21 kilometro ibiltzen omen ditu, atsedena hartu aitzinetik
Ohe, sukalde eta bainu zerbitzua da bakoitzean eskaintzen dena eta batzuk musutruk badira ere, ohitura da sos batzuk uztea. Bertzeek berriz, 400 edota 500 pezetako (16-20 libera) ordainsaria eskatzen dute. Dena den, erromesa zarela ziurtatzen duen txartela agertzea derrigorrezkoa da aterpe hauetan lo egin ahal izateko eta txartel hori zure lehendabiziko ostatuan lortu dezakezu. Bidean aitzina egin ahala, ostatuz ostatu txartel honetan zigilua paratzen dute Donejakuen barrena zure arrastoa ziurtatzeko
Duela aste batzuk, Diputazio kalean, Gasteizko erdigunean, bi gizonek etxerik gabeko pertsona bat bota zuten lo egiten zuen lokalaren kanpoaldeko eskailera-buru txikitik. Bota ez ezik, berehala metalezko baranda bat ere jarri zuten lonjaren aurrean. Lokala luzaroan hutsik egon... [+]
Mundu osoarentzat %10eko muga-zerga globala inposatuko du Donald Trumpen administrazioak, eta hainbat herrialderen inportazioak are gehiago zergapetuko ditu, tartean Txinakoak (%34) eta EBkoak (%20). Baina Hegoalde Globaleko herrialdeak izango dira kaltetuenak: Lesoto (%50),... [+]
Heriotza-zigorra eskatzeko argudio gisa, "indarkeria politikoko ekintza" izan zela adierazi du AEBetako Fiskal Nagusiak.
Palestinarekin Elkartasuna plataformaren ekimenez, txirrindularitzarekin lotura duten 70 bat pertsonak eskatu dute talde sionistak ez dezala txapelketan parte hartu, eta lortu dute.
Zedarriak enpresari taldeak armagintza sustatzera deitzeak eta Jaurlaritzak horrekin bat egiteak "haserrea" sortu diela diote sinatzaileek. Mundu mailako egoera "inoiz baino larriagoa" dela uste dute, eta "Euskal Herriaren etorkizuna oztopa dezakeen... [+]
Ion Aranburu koma egoeran eta ZIUan ingresatuta egon zen hainbat astez, erasoaren ondorioz.
Lekukotasunak, autopsia txostenak eta atxiloaldian izenpeturiko adierazpenak bildu ditu The Independent komunikabide britainiarrak. 2023ko urriaren 7az geroztik 70 palestinarrek dute bizia galdu Israelgo presondegietan. Palestinar presoen alde dabilen Addameer elkartearen... [+]
Kutxa Banku Fundazioak adierazi du Kutxabankeko presidentearen adierazpenek ez dutela fundazioaren pentsamoldea islatzen, "Hizkuntza aniztasuna beti da aberastasun iturri, nekez izan daiteke oztopo", argudiatu dute.
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]
Pippi Kaltzaluzeren istorioak lehenengoz kaleratu zirenetik 80 urte bete direla-eta, leku berezia eskaini diote Boloniako Nazioarteko Haur eta Gazte Liburu Azokan. Azkarra, independentea, errebeldea, lotsagabea, menderakaitza, apur bat basatia, sormen handikoa, ausarta eta... [+]
Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako trans pertsonei zuzendutako protokolo asistentziala eguneratzea da helburua. Lehen Mailako Arretako Taldeak (LMAT), trans pertsonentzako Lehen Mailako Arretako Zerbitzu berriak (tLMAZ) eta Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean dagoen Genero... [+]
Jaurlaritzak ziurtatu du itxaron-zerrendak bi hilabetetik behera jaitsi direla azken hiruhilekoan. Manu Lezertua EAEko arartekoak, berriz, beste datu bat nabarmendu du herritarren kexei buruzko urteko txostenean: Osakidetzari dagozkion kexak %70 igo dira, eta batez ere... [+]
Gozamen aparta bezain deskribatzeko zaila dakar, norbaiten hitzak irakurri edo entzun ostean, zera pentsatzeak: “Horixe zen neu aurreko hartan azaltzen saiatu nintzena!”. Idazlea eta itzultzailea da María Reimóndez, eta galegoz aritzen da, hizkuntza... [+]