ANTZINAKO ERAIKINAK: MENDE BATEKO LANAREN ERAKUSGARRI

  • izan du eta monumentu aipagarriak geratu dira historiaren adierazgarri. Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak katalogo batean bildu ditu babestu beharreko industri ondare gisa.

2021eko uztailaren 15ean
Euskal Herriko zati industrialeneko 17 eraikin bildu dira guztira Euskal Autonomia Erkidegoko Industri Ondorearen Katalogoan, eta euskal herritarron lanaren historia gogoraraziko dute. Horrela, lanari egiten zaion monumentu bat zaindu eta babestu nahi da.
Hori guztia Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak osatu duen euskal industri ondarearen katalogoan biltzen da. Turismo gidetan agertzen ez badira ere, nahiz eta denek ez interes bera eduki, eta batzutan gehiegikeria arkitektoniko eta urbanistikoak izan arren, Hego Euskal Herrian industri iraultzak izandako adierazpenen lekuko dira. Historian zehar, gehienbat XIX. mendeaz geroztik, milaka gizon eta emakume langilek isuritako izerdi eta malkoen isla dira.
Eusko Jaurlaritzak bere katalogoan eraikin, enpresa edo eraikuntza jakin bat sartu izanak, gune horrek historia edo egitura aldetik garrantzi jakin bat duela eta horren ondorioz babes berezi bat izateko eskubidea duela esan nahi du, era horretan ahazduran edo hondakinetan amildurik gera ez daitezen.
Zerrenda horretan lantegi, tailer, zubi eta are itsasuntzi zaharrak aurki daitezke. Batzuk bere jatorrizko jarduerarekin jarraitzen dute, beste batzuk ez dute inolako jarduerarik eta beste batzuk garai berrietara egokituak dira. Guztiek ezaugarri bateraturen bat izatekotan, eraikuntzen soiltasuna izango litzateke. Euskal industri ondarearen katalogoak Bizkaiko zortzi eraikin biltzen ditu (industri aldetik garrantzi handienekoak), Arabako bost eta Gipuzkoako beste lau.


BIZKAIA, OROIGARRI GEHIEN DUENA.

Erraz uler daiteke Euskal Industri Ondarearen Katalogoan Bizkaia izatea monumentu handienak biltzen dituena, lur horietan abiatu baitzen industri iraultza Euskal Herrian.

Altos Hornos de Vizcayako (AHV).
1 zenbakidun labe garaia izan da industri ondarean sartzen azkena. Nahiz eta industri birmoldaketaren ondorioz desagertua den AHV enpresa mendeurrena betetzekotan egon, 1959an inauguratu zen labe hori geratu zaigu, oroigarri gisa.

Bizkaiko Zubia.
1893an eraiki zuen Alberto de Palaciok, eta betidanik zubi zintzilikaria bezala ezagutu izan da. Ibaiaren bi aldeak elkartzen ditu, Portugalete eta Areeta, eta 160 metrotako zabalera du. Inguru hartan hainbeste lantzen zen burnizko arkitekturaren eredu da, handik metro gutxitara antzinako AHV kokatzen zelarik. Honen lekuan gaur egun Bizkaiko Altzairutegi Trinkoa (ACB) dago.

Ercros-en industri pabilioia.
1909 eta 1912 urte artean eraiki zen. Lutxana-Barakaldon dago. Futbol zelai bat baino zertxobait handiagoa da. Ongarriak pilatzen zituen. Eraikina zurez egin zen, burnia eta hormigoia nagusitzen ziren garaian.

La Ceres irin lantegia.
1889 eta 1890 urteen artean, hormigoi armatua erabiliz, eraikia, irin lantegien ohiko egiturari jarraitzen dio (solairukako lantegia). Kristalezko azalera zabal bat zuen. Lantegi hau, Bilboko Antzinako Hirigunearen parean, antzinako kaietan, aspalditik dago geldirik.

Galindo ibaiaren gaineko burdinezko zubia.
Burceñan kokatua, XIX. mendearen bigarren erdialdian eraikia izan zen. Trenbidearen garapenari loturik, ingeniaritzako lanetan burnia sartzen hasi zeneko eredua da. Euskal Herrian egin zen lehen zubi metalikoetakoa da. 65 metrotako luzera duen kutxa bat du. Bilbo-Portugalete trenbidearena izan zen, eta azkenaldian oinezkoentzako erabilera du.

Bilboko Alondegia.
Balio bikoitza du, historikoa eta arkitektonikoa. Hormigoi armatuzko egitura du, eta ardoen biltegi gisa erabili zen, Errioxako ardoen esportaziorako zubi gisa, eta baita olioena ere. 1909an Ricardo Bastidak eraiki zuen. Duela hamar urte baino gehiago utzi zitzaion alondegi bezala erabiltzeari, eta bere garaian, alondegiaren jatorrizko egitura hautsi eta kristalezko kubo handi bat eraikiz, kultura jauregi bihurtzekotan ibili ziren. Eztabaida handia sortu zen honen inguruan. Bilboko erakundeek kiroldegi handi bat egin nahi dute bertan.

La Encartada txapel lantegia.
Balmasedako auzo batean 1892an eratua, Euskal Herriko ehungintza arloaren adierazgarri nagusietakoa da. Gaur egun, XIX. mendeko eskulangintza berberarekin jarraitzen du, ohiko txapela eginez. Enpresa hau buruaskia zen, beretzako behar zuen argindarra berak sortzen baitzuen. Bere ekoizpen gaitasuna murriztu egin da, eta bere erabilera nagusia museo gisakoa da.

Elorrietako Saneamendu Estazioa.
1990ean inauguratu zen Elorrietan (Bilbo), Bilboren hondakin uren saneamenduari irtenbide bat emateko. Espainiako lehen saneamendu modernoa izan zen. Ponpaketarako estazioaren eraikinak (bere tailer eta sutegiekin), berdegunez inguratutako leku batean kokatzen den lurpeko bi deposituk eta bost makina oso berezik osatzen dute Elorrietako Saneamendu Estazioa. Recaredo de Uhagon ingeniariak egina da. Makineria barruan dago oraindik, erabiltzen ez bada ere. Interes berezia dute bi ponpari atxikita dauden lurrinezko bi makinek. Bilbon egitekoa den Ur Museoan sartu nahi da eraikuntza hau

Gipuzkoako ondarea ez dago industriari hain lotua

Eusko Jaurlaritzaren Katalogoan Gipuzkoari dagokionez biltzen den industri ondarea ez dago Bizkaian bezain industriari loturik, nahiz eta bertako gizon-emakumeen lanari oso loturik egon. Horregatik, hain zuzen, ez dago hainbeste eraikin bildurik bertan. Lau dira Gipuzkoaren historiarako geldituko diren lekukotzak: Ormaiztegiko trenbidearen bidezubia, Debako udal azoka, Jaizkibelgo draga eta Donostiako gas fabrika.

Pirinio aldeko zubirik garaiena da Ormaiztegikoa, eta Espainiako garaienetakoa. 292 metro ditu luzeran. 1863. urtean eraiki zuen Eiffelen eskola ospetsuko ikaslea zen Alexander Lavalley ingeniariak.

1910. urtekoa da eta gaur egun oraindik erabiltzen da. Mendearen hasierako arkitektura joera berriak esperimentatuz egin zen. Ertzak eta gorputz nagusia harriz eginak dira, eta gainerakoa hormigoiz. Oinplano laukiluzea du, estalki adintelatua du eta fatxada irekia, puntu erdiko arkuz azoka barnebilduz. Osagai apaingarri gisa erremateko baranda eta zutabeen apaindurak ditu.

Errosario motako untzi hau 1934an eraiki zuten Euskaldunako euskal untzioletan (untziola hau 80ko hamarkadako industri birmoldaketan desegin zen eta gaur egun Musika eta Biltzar Jauregia da, berriki inauguratua). Untzi honi esker lortu zen mende erdi batez Pasaiako Portua lokatzak harturik ez egotea. Bere teknologia burnizko untzi ingeniaritzaren lehen urratsetan oinarritzen da, eta Euskal Herrian irauten duen altzairu errematxatuzko untzi bakanetakoa da. Duela hamar urte inguru arte erabili izan da. Dragak kaiaren hondoko lokatzak biltzen zituen, eta 50 litrotako edukiera zuen zali baten bidez jasotzen zituen, gero itsaso zabalean hustuz.

Lantegi honi esker hobetu zen Donostian oliozko farolen sistema, gasez ordezkatuz (XX. mendeko urte tarte garrantzi batean erabiliak izan dira farola hauek). Fabrika honek energia ekoizteko makineria egitura korapilatsua biltzen du. Oso aipagarria da gasometroa –800 metro kubiko inguruko bonbona erraldoi baten antzekoa–, Lyonen egina eta San Martin auzoan jarria 1890ean. Urte batzuren buruan Morlansera eraman zuten. Lantegi honetan gasomotor alemaniar bat ere badago

Araban, Gesaltza eta Dorletako gatzagak nabarmentzen dira

Araba Euskal Herriko industrian garrantzi historiko txikieneko lurraldeetakoa da, nahiz eta azken urteotan Eibar-Elgoibarreko industri kopuru garrantzitsu bat Arabako hiriburura joan den. Nolanahi ere, Euskal Herriko Industri Ondarearen Katalogoak Arabako hainbat eraikin ere bildu ditu, eta horien artean Gesaltzako eta Dorletako gatzagak nabarmentzen dira. Beste hiruak Gasteizko Goya gasolindegia, Bonilla tailer-etxea eta Arabako azukre-lantegia dira.

Oso antzinako ingurunea da. 822. urtean ere lan egiten zen bertan, Arabako bailararen gainaldean ateratzen den ur gazizko iturburu bati esker. Gaur egun 5.000 baratze geratzen dira, horietako gehienak utziak. Ingurune honi erabilera berri bat emateko moduak aztertzen ari da hainbat erakunde. Gatzaga ingurune hau Euskal Herriko Industri Ondarearen Katalogoan biltzen den ustiapen zaharrena da.

Ingurune hau gatzagez, eraikuntza multzo batez, biltegiez eta galdarez (ura erabat lurrintzen zen arte irakiteko erabiltzen zen) osaturik dago. Ingurunea bailara batean kokaturik dagoenez, eguzkiaren beroa ez zen nahikoa ura lurrintzeko, eta, beraz, distilategi moduko zerbait behar zen. Gatzagak iturburu batetik hornitzen dira. 1331n Arabako herri honen garapen historiko, ekonomiko eta politikoan eragin handia izan zuen.

1935ean eraiki zen Gasteizko hiriburu barruan. Gaur egun ere, oraindik, erabiltzen da era guztietako ibilgailuak gasoleoz eta gasolinaz hornitzeko. Gasteizko ohiko hiri paisajearen osagai bat izan da aspaldian, eta gaur egun ere hala izaten jarraitzen du.

1916an eraiki zen. Berau eraiki zutenak modernismoan oinarritu ziren, eta estilo horretako ia eredurik ez da gelditzen gaur egun Arabako hiriburuan. Eraikina industri jarduera (altzarien tailerra eta erakustokia) eta familiaren etxebizitza bateratzeko helburuz egina da. Gaur egun erabilera horrekin jarraitzen du.

1904n eraikia da. Ia 1966. urtera arte erabili zen azukrea egiteko, eta urte horretan biltegi bihurtu zen. Urte batzuk geroago jarduera erabat utzi zuen lantegiak. Gaur egun ere utzia dago. Ikerketa eta garapenerako gune gisa birgaitzeko proiektu bat dago abian


Azkenak
Eskolaz kanpoko jarduerek kanpoan uzten dituzte premia bereziak dituzten haurrak

Bai ikastetxeek antolaturiko eskolaz kanpoko jarduerek, bai aisialdiari loturiko ekintzek eta udalekuek desgaitasunen bat duten haurrak kanpoan uzten dituzte maiz, eta hain justu, jarduera horiek bereziki onuragarriak dira premia bereziak dituzten haurrentzat. Hala dio... [+]


2025-04-01 | Euskal Irratiak
Arrate Isasi: “Iparraldeko haur elebidunek euskara nola ikasten duten ikertu nahi dugu”

Euskal hizkuntzalaritza esperimentaleko katedra berria estreinatu dute Baionako fakultatean.


2025-04-01 | Gedar
Aurtengo Maiatzaren 1ean ere Bilboko kaleak hartzera deitu du EHKSk

"Gerra inperialistaren eta Europako estatuen berrarmatzearen aurka" mobilizatuko da Langileon Nazioarteko Egunean.


2025-04-01 | dantzan.eus
Zuberoa dantzan batuko da berriz ‘Aitzina Biga’ ikusgarrian

Aitzindariak elkartea Aitzina Biga ikuskizuna prestatzen ari da. Ehun parte-hartzailetik gora izango dira dantzan, musikan, antzerkian, kantuan eta bertsotan apirilaren 19an Maulen aurkeztuko den ikuskizunean. Uztaila bitarte, beste lau emanaldi izango dira: Miarritze, Arrasate,... [+]


2025-04-01 | Elhuyar
Antidepresiboen preskripzioak gora egin du pandemiaren ondorioz

Antidepresiboen kontsumoa aztertuta, Euskal Autonomia Erkidegoan COVID-19aren pandemiak sintoma depresiboen intzidentzia handitu zuela ondorioztatu du ikerketa batek. Halaber, azterlanak nabarmendu du herritarren osasun mentala arazo fisikoekin batera artatzearen garrantzia, bai... [+]


Emisio gutxiko eremua behin-behinean etetea erabaki du Euskal Hirigune Elkargoak

Frantziako legebiltzarrean Errepublikanoek eta Batasun Nazionalekoek egindako zuzenketen harira dator erabakia. Zuzenketak onartu dituzte, eta, beraz, Euskal Hirigune Elkargoak emisio gutxiko eremua ezartzeko gastu ekonomikorik ez egitea erabaki du.


Birundaren aldeko manifestazioa egin dute Donostiako Parte Zaharrean barrena

Pasa den asteko "kaleratze ilegala" salatu dute hainbat herritarrek, ostiral arratsaldean.


Euskal Herriko II. Ekotopaketak egin dituzte asteburuan, garaiko erronkez eztabaidatzeko

Jauzi Ekosizialeko kideek antolatzen duten bigarren edizioa da. Euskal Herriko trantsizio ekosozialak "inoiz baino premia handiagoa" duela adierazi dute, "datozen aldaketa sakonen aurrean trantsizio justua nahi bada".


2025-03-31 | Ahotsa.info
Burlatako Gazte Asanbladak gaztetxearekin jarraitzeko akordioa iragarri du Udalarekin

Manifestazio jendetsu batek herriko kaleak zeharkatu ditu, Poliziaren gehiegizko dispositibo batek zainduta, gazteek kudeatutako guneen defentsan eta Gaztetxeak erasoen aurrean defendatzeko. Manifestazioaren amaieran, publiko egin dute iragarpena.


Bost urterako inhabilitatu dute Marine Le Pen, Europako Parlamentuko funtsak desbideratzeagatik

Parisko Auzitegi Korrekzionalaren arabera, 2,9 milioi euro desbideratu zituen Frantziako RN Batasun Nazionalak 2004 eta 2016 artean. Le Penez gain, alderdiko beste 24 kide ere errudun jo dituzte. Helegitea aurkeztuta ere, RNko buruzagia ezingo da aurkeztu 2027ko Frantziako... [+]


BDZk CAFi exijitu dio Israelekin harremanak mozteko, igandeko manifestazioetan

Hego Euskal Herriko lau hiriburuetan egin dituzte manifestazioak. Israelek Palestinan egin duen eta aurrera daraman genozidioarekin kolaboratzen duten enpresei laguntza publikoa emateri uzteko eskatu diete Nafarroako Gobernuari eta Eusko Jaurlaritzari.


STEILASek eta LABek jakinarazi dute Hezkuntza Sailak bertan behera utzi duela gaurko deituta zuten bilera teknikoa

Hezkuntza Sailak EITBri azaldu dioenez, ikastetxe bakoitzean izan beharreko baliabideak batzar teknikoetan negoziatu partez, mahai negoziatzailean landu beharko lituzkete. Bihar eta etzi greba egingo dute EAEko ikastetxe publikoetako irakasleek.


Armen lobbyek (Euskal Herrikoak barne) gerrara eraman nahi gaituzte

Joan den ekainaren amaieran bukatu genuen Conversión de la industria militar en Euskal Herria para no fabricar más guerras (Armagintza industriaren moldaketa Euskal Herrian, gerra gehiago ez sortzeko) liburuaren lehenengo zatiak Gerra badatorrela! du izenburu, bertan... [+]


2025-03-31 | ARGIA
Iruña-Veleia afera argitzea eta ondarea ez suntsitzea eskatu dute Gasteizen

Iruña-Veleia auzia “behin betiko” argitzea eskatu dute martxoaren 30ean, Gasteizen egindako manifestazioan. Iruña-Veleia argitu, ez suntsitu plataformak aztarnategian egindako “txikizioak” salatu ditu eta Arabako Foru Aldundiaren ardura... [+]


2025-03-31 | Gedar
Etxebizitza-arloko arrazakeria salatu eta apirilaren 5ean mobilizatzera deitu dute hainbat kolektibok

Etxebizitza eskuratzeko orduan pertsona arrazializatuek eta migratzaileek jasaten duten bazterketa sistematikoa salatu dute Gasteizen, agerraldi baten bidez. Apirilaren 5ean Donostiara bertaratzera deitu dute, etxebizitza-eskubide unibertsalaren alde.


Eguneraketa berriak daude