"EUSKAL KANTUA BIZIKO DA, GURE MINTZAIRA BIZI BADA"


2021eko uztailaren 19an
B

aigorriko artzaina eta gizon bakartia zinela bagenekien. Orain gutxi ordea, zure bizimoldea aldatu dela jakin dugu. Familia osatu omen duzu, hola dea Erramun?
Hala duzu bai! Soltero izan naiz orain urte bat artio, orain berriz, frantses familia batekin abiatu naiz. Bizi berri bat hasi dut. Badakizu, hutsa den tokian ez da deusik egiten, jendea den tokian berriz...

Jakin izan dudanez, zure emaztea eta hiru alabak (13, 11 eta 5 urtekoak) Proventzakoak dira. Nondik nora halako ezagutza?
Patrizia sortzez Tolosa (Toulouse) ondokoa da, amaren aldetik Vietnamgoa. Bera eta bere alabak menturak ekarri ditu Oxobirat: Tolosako emazte zinegile bat Euskal Herriari buruzko laburmetraia egin nahian zebilen eta Tolosan bizi den euskaldun bikote batek ene berri eman zion. Zinegile hori ni ikustera jin zen, laburmetraia bat egin nahi zuela erranez. Ni ardatz gisa nahi ninduen. Bere ikusmoldeak eta nireak ez ziren berdinak ordea. Kamera aitzinean nik gauza batzuk agertu behar nituen eta arrunt bestelako gauza ateratzen zen. Ez nuen ene burua zeregin horretan ikusten, hara!

Beraz aktore izateko asmorik ez oraingoz bederen?
Ez da ene ofizioa, ez. Hala ere, zinegile hori pare bat aldiz etorri zen, eta halako batean Konpostelako bidea egiteko etorri zen Patriziarekin. Honek Euskal Herriko txokoak ezagutu zituen eta denbora berean solas egiteko parada ukan genuen. Nik laburmetraia ez dut egin zuzendari horrekin, baina bere laguna Patrizia eta alabekin luzemetraia abiatu dut.

Gibelera eginez. Jose Maria Iparragirreren kantuak biltzen dituen «Zure Oroiz» diskoaren bidez izan nuen zure lehen berri; orain hogei bat urte. «Nere izarra» abesten zenuen. Zer oroitzapena gordetzen duzu lan hartaz?
Galdetu zidaten Iparragirre urretxuarraren omenez diskoan parte hartzea, eta joan eta pixka bat, nola erran, ez zen ene lanerako maneran hain gustukoa izan. Dena prestatua zen, eta nik ene burua musikan kokatu behar nuen. Kantu bat ontzeko norberak denbora behar du bere baitan. Pixka bat, presaka egindako lan bat bezala oroitzen dut. Nik ez nuen jakitate musikalik eta orain baino esperientzia guttiago.

Are atzerago eginen dugu. 1974an Larzabalen eginiko Txapelgo historiko harrez gero plazaratu zinen. Etxekoengandik heldu zitzaizun kanturako duzun dohaina?
Bon, ene belaunaldiak eta denek ukan duten bezala. Orduan ez zen telebistarik ez irratirik, beraz etxekoengandik ikasten zen kantuz. Horiek ziren lehendabiziko urratsak. Txapelgo hura hastapen biziki inportante izan zen, bistan da.

Etxetik kanpo nortzuk zenituen eredu-edo?
Lehen-lehenik Mixel Labeguerie; bazkari eta bilkura ttipien karietara abesten zuena. Orduan hasi zen euskal mugimendua azkartzen. Aldaketa bat eman zen, euskal militantismoa sortu zen nolazpait. Guk taldea, Etxamendi eta Larralde herriz herri hasi ziren, eta ni haien ondotik abiatu nintzen. Geroago, kantaldien egiteko grina eta indarra etorri zen.

Hego nahiz Iparrean bizi izan zen fenomeno azkar hura, herria kantuaren bidez mintzo zen nolabait. Hamaika pasadizo bizi ziren. Zuk ere biziko zenuen baten bat?
Bai. 1978an, Otxagabiako festetara joan ginen kantatzera Etxamendi-Larralde eta ni. Guardia zibil tropa alimalekoa zen herrian, eta ez ziguten kantatzen utzi nahi. Azkenik, ordena eman zuten: Oren erdi batez baino ez genuela kantatzerik. Hirurok suharretan ginen. Etxamendik kopeta gehiago duenez, badakizu, bizpairu hitz egin zituen kantaldia hasi aitzin, gaztelaniaz. Ez dut gogoratzen zer erran zuen, baina sutsu aritu zen bere aitzinean guardia zibilak lerroan zeudela. Estradaren itzuli osoa guardia zibilez inguratua egin genuen orduerdiko kantaldi hura. Publiko artean tentsio izugarria zegoen.

Sei disko grabatu dituzu, kantaldi ugari eman ere. Artzain-laborari ofizioarekin tartekatzen duzu kantua. Gazteago zinela profesional gisa aritzea bururatu al zitzaizun inoiz?
Soldadugoa musika erregimentuan egin nuen; Paris ondoan. Han baziren jadanik profesionalak zirenak, edo gero profesional bilakatu zirenak. Estatuan gerora ezagunak egin zirenak ezagutu nituen. Haien munduaz solasean aritzen ginen, haiek telebistan ikustea gauza ederra zen, baina mundu horren gibelean gauza anitz zirela ohartzen nintzen, ez zen ene mundua. Nik denbora hartan laborantzan nahi nuen ari izan. Profesional gisa aritzea zaila da bestalde.

Musikarekiko duen zentzuarekin, saiatu izan balitz profesional gisa, norbait izan zitekeela iruditzen zait». Ez duzu pentsatu inoiz, Gaiarre nafarraren hurrengoa izatera irits zintekeela?
Ez. Nik opera maite dut, baina erran bezala mundu hori enegandik urrun dago. Profesional mailan aritzekotan, hemengo kantarien ibilmoldean ibil ninteke. Iparraldean badira bizpairu hola, ofizioz edo, baina obligatuak dira Frantzia aldera joaitera,

inttermitent de spectacles
gisa aritzen baitira, eta nik bide hori hautatu izan banu, obligatua egongo nintzen horrela ibiltzera ere. Hegoaldean egiten dituzun kantaldiak ez dira horien barnean sartzen. Europa berriaren barnean agian, hemendik urte batzutara musikariak arituko dira horrela...

A capella abesten duzuen kantari gutti gelditzen zarete. Zer diozu kantagintzari buruz?
Ene garai hoberenean 35-40 bat kantaldi egin izan dut, eta orain 30-35 bat. Erdiak Hegoaldean eta beste erdiak gure kostapartean. Kantua biziko da, mintzaira bizi bada.

A capella
moldean gutti gara, Naski, kantu molde hau denborarekin joanen da, hau da, ahots soilean nehork guttik kantatuko du, baina kantu bat edo bertze beti emanen da kantaldietan.

Laborari eta kantari dituzu ofiziotzat. Erraza dea uztartzen biak?
Etxalde tipia dudanez, biak eraman ditut aldean. Haatik, kantaldiak egin behar direlarik galtze bat da beti, ezin duzu eraman dena behar bezala. Gainera, dena ez da sosa, batzutan diru laguntza ekartzeko ekimen batzuen alde kantuz aritzen naiz; eta gogotik gainera. Handik itzulitakoan etxeko martxa hartu behar. Osagarriz ontsa izanez gero ez da inposiblea.

Osasunez gaizki ibilitakoa zarela jakin dut ere bai...
Bai. 95ean, hernia diskala izan nuen. Fisikoki gaizki eta moral aldetik eroria, ez nekien itzuliko nintzen ere lanera eta kantatzera. Lau hilabetez langile bat ukan nuen baserrian. Hala ere, borondate eta sendagile on baten laguntzarekin hartu dut gaina, gauza horiek gogorrak dira pasatzeko gero!

Galdera gaizto bat dut zuretzako. Donibane-Lohizunen egin ohi den «Kantuaren Eguna» kari hitza emana zenuen, baina ez zinen agertu. Batzuk kexu ziren zurekin.
Hala entzun dut bai. Ene arrapostua han berean ukan zuten ordea, bertsolariengandik. Batzutan gertatzen da kantaldi bat hitzeman izana, eta nik Altsasun egina nuen egun horren bezperan; kontratuz. «Kantuaren eguna» delakora iaz ere ez nintzen joan minez nintzelako; erran nien joanen nintzela aurten. Altsatsun izugarri berant hasi zuten kantaldia, nik azkeneko partean kantatu nuen, eta artean, gau hotza zela-eta arrunt hoztu nintzen afarian. Goizeko hiruretan bidean nintzen, elur erauntsi artean. Bi egun lehenago dentistan izana nintzen gainera, nik ez dut bertzerik erraiteko. Gauza horiek ulertzen ez dituena... Ez naiz 46 urterekin kapritxo batengatik etxean geldituko. Uste dut fede onez jokatu dudala beti.

Zure kasuan, ahotsik ezean, musikari lagun gutxi ukanik zaila abestea?
Fisikoki ez banaiz osorik, ez dut deus egiterik, ez baititut hamar musikari enekin. Nik daramat kantaldi osoa, eta osoa behar dut izan. Bizkarrezurra gorputzaren erdia da eta kanturako ere oinarria.

Beste gaietara etorriaz. Baigorri ezaguturik; aldeak alde, Gipuzkoako goierriarekin parekatu izan nuen nik behiala. Orain hogei bat urte, abertzaletasuna tinko jalgi zen Baigorrin...
Abertzaletasuna gauza berria da gure artean. Gure aitzinekoek lurrari atxikimendua gorde zuten, eta Hegoaldearen indarraz batera, iratzartze bat eman zen hemen ere. Abertzaletasuna gure mintzaira galtzera zihoala oharturik sortu zen. Ohartu ginen, euskara salbatzeko tokian tokiko indarra eta lanari lotu behar zela. Alta, hemengo jendearengan lelo bat dago sartua: «Parisek eman du, halako presidenteak eman du!». Halako arrazoinamendua biziki sartu da jendearen baitan.

Horren aitzinean militante ugari sortu, baten bat hil, eta beste batzuk presondegian dira. Une estuak bizi izan ziren, Monlog auzapezak hitz gogorrak erabili izan ditu gazteriaren aurka. Zer giro dago Baigorrin?
Egun uste dut gauzak hobeto konprenitzen hasi dela jendea, eta errespetua dago euskal militanteekiko. Maleruski halako pertsonek badute indar bat edozein gauza egiteko. Berea jainko batek egina bezala da. Alta, herri mailan, estatu nahiz mundu mailan gauzak zein gaizki doatzin ikustea baino ez da ohartzeko zerbaitetan huts egiten dutela. Beraz, gazteri berria heldu bada, erreakzio objetiboak dituena, gauzak nolanahi egin ez daitezen lanean ari dena, auzapezak ez du zergatik gazte horiek agitatzaileak direla erran behar.

Nafarroaren Eguna ongi pasa dea?
Herriko harremanak sano ikusten ditut. Gero politikan ari direnek bi aldetako nafarren arteko lotura errekuperatzea nahi dutenetz, ez dakit?

Auzapezak hirigunetan gertatzen denaren berri gutti dauka nonbait, baigorriar gazteak agitatzaileak deitzeko.
Pentsa, Pariseko auzo handietan edo Hegoaldean dauden karrika borrokak hemen balira. Halarik ere, borroka horiek ez dira mespretxuz hartu behar, nahiz eta ekintza okerrak izan. Kargudunek entseatu behar dute aterabide bat bilatzen, zergatik ari diren gazte horiek horrela beren buruari galdetu. Bistan da, bakoitzak badu bere errespontsabilitatea pertsona bezala, bakoitzak bere erantzukizuna hartu behar du egiten denari buruz. Alta, arazoa, nahitaez, hor dago.

Nafarroako Parlamenturako hauteskundeetan bigarrena zara EHko zerrendan...
Galdetu didate urrats hori nahi nuen egin, eta bai erran dut, jakinean sinbolikoa dela. Urrats garrantzizkoa da. Izan ere, iragan historiari behatuz, Baxenabarre Nafarroakoa izan da betidanik, frantziar iraultza arte. Egun muinetaraino sartu ziguten muga jasan behar dugu.

Herriko lagun batzuk kartzelan dira. haientzako hitz bat-edo?
Urtean behin idazten diet bederen, eta haiek niri ere bai. Indartsuak dira, eta biziki pozten naiz. Orain guri dagokigu borrokan aritzea, ez baitituzte batzuk bakarrik "pekatuak" ordaindu behar. Gauzak mutur bateraino joan ez daitezen, bakar batzuk dena egin ez dezaten, denok egin behar dugu poxi bat. Mezua?:

Zuekin gaude!
Nere haur denboratik Erramun Martikorena Baigorriko Otsobiko semeaz gogoan atxikitzen dutan oroitzapena herriko antzerki gelan kokatzen da. Euskal Herri barnekaldeko herri anitzetan bezala, parrokiako antzerki talde bat bazen Baigorrin eta kantari baino lehen antzerkilari bezala ezagutu nuen Erramun.
Handiagoekin ibiltzeko adinean sartu nintzelarik elgar ezagutzeko parada ukan genuen: gazteen artean muntatu antzerki berrietan, toberak, kabalkada edo kantaldietan. Ez da sekulan mintzalari handi horietarik izan baina artzain-laborari gehienak bezala hitz labur bezain xuxenez badaki bere barneko sendimenduen berri emaiten, eta prediku luzeak baino edozoin espresio mota herrikoiak baliatu nahiago ditu, izan dadin antzerki dantza edo kantu. Besta egiteko ere lagun fina da Erramun, ostatu xokoak bere boz paregabeaz berehala animatzen badaki eta giroa berotzen hasia deneko dantza jauzien emaiteko lehenetarik agertzen da. Oroit naiz, gaua frango aintzinatua zen aldi batez, txistulariak edo gaiteroak akituak izanik, segida hartu zuela bere ahozko soinuarekin inguruko jende guziak arroarazten zituela.
Urteak pasatu dira, gure herriko artzain-kantariaren boza kanpoan ezagutua izan da, eta haren arrakasta handituz joan da. Kantaldi, grabaketak egin, eta entzuleak baditu milaka orain, baina ez zaio hortako burua berotu gure Erramuni. Kanpoko ikusgarri batetarik itzuli eta pentzeak, ardiak eta gasnak hor ditu eguneroko lanaren errealitatea oroitarazteko, eta ez ditu ahanztekoak, hortan baita hazia izan, eta ororen gainetik hori du maite, bere dorpetasun eta goxotasunean, diru gutiekilako aberastasuna. Erramunek, bere lagun gehienek bezala, Euskal Herri barnekaldean bizitzeko nahikeria frogatzen du egunero, programatua den odolusteari desafioa eginez.
Harat-hunaten ondotik bakarrik etxeratzen zen adixkideak bere biziko laguna atxeman du, eta familia oso bat kokatu da Otsobiko kafiran. Ainitz urtez Erramun! Ea antzerki berririk emanen daukuzuenez Baigorri-Bastidako xokoan

FERNANDO AIRE "XALBADOR"
«Goi-mailako ikasketarik gabe, gauzak barneraino gogoetatzen zituen gizona»

MIXEL LABEGUERIE
«Bihotz handiko gizona, umoretsua eta biziki sentsiblea»

BENITO LERTXUNDI
«Ni lainoetan nagoela erran zuen behin, baina uste dut bera dela ni baino gehiago lainoetan. Musika belarrian daukan aments egile, hitzen musikari trebea»

TOMAS ARAGUES
«Talentu handiko musikaria eta denbora berean xumea»

MIXEL DUCAU
«Musikari handia, pixka bat hotza»

JOSEBA TAPIA
«Gizon goxoa, ernea. Jendearekiko dohain berezia du eta musikari bezala denok dakigu nolakoa den»

MIXEL BERGOUIGNAN
«Merkatal alorrean trebe den gizona»

MARCEL MONLOG
«Auzapez bezala herriaren minak sendatzen ez dituena, baizik okertu. Medikuntzan segitzea hobeago zukeen»

FILIPE BIDART
«Goi eta beheko nafarren arteko adixkidetasun hazia erein duen borrokalaria»

JOJO BIDART
«Pazientzia handiko kultura langilea»

ERNEST ALKHAT
«`Aments bat egin dut' idatzi zuen, eta neurri batean gauzatzen ari da»


Azkenak
2025-01-07 | Julene Flamarique
Itxiera mehatxua gainean dutela itzuli dira lanera Ezkirotzeko BSHko langileak, ostiraleko bileraren zain

Abenduaren 16an iragarri zuen multinazionalak Nafarroako lantegiaren itxiera. Ekoizpenari “normaltasunez” ekitea eskatu die langileei Ezkirotzeko zuzendaritzak, baina sindikatuek “ezinezkotzat” jo dute. Lan Ministerioak bilera deitu du ostiralerako... [+]


Gazteen soldata %10 igo den bitartean, prezioak %31 garestitu dira 2010etik

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan, 18 eta 34 urte bitarteko gazte soldatadunen hileko batez bestekoak lehenbiziko aldiz gainditu du 1.500 euroko langa. 2010arekin alderatuta, ordea, 142 euro besterik ez da igo.


2025-01-07 | Leire Ibar
‘Behin betiko’ lelopean egingo du Sarek urtarrilaren 11n Bilboko manifestazio nazionala

Konponbide prozesuari eta etxeratze prozesuari behin betiko amaiera emateko aldarrikatuko dute, eta euskal preso behin betiko etxean nahi dituztela. Laguntza ekonomikoa jasotzeko Bizumkada Nazionala ekimena jarri dute martxan.


2025-01-07 | ARGIA
Robert Hirigoien hil da, Herri Urratsen sortzaileetakoa

Urtarrilaren 4an hil zen Robert Hirigoien euskaltzalea (Larresoro, Lapurdi, 1944). Ostegunean eskainiko diote azken agurra, jaioterrian (10:00etan). Herri Urrats festaren sortzaileetako bat izan zen, baita Lapurtarren Biltzarrarena, Kanboko ikastolarena eta euskara eta euskal... [+]


2025-01-07 | Leire Ibar
Baztango Batzar Nagusiak elkartasuna adierazi die Aroztegiko obra gelditzeagatik auzipetutako zazpi herritarrei

Aroztegiko auzipetuei elkartasuna adierazi eta absoluzioa eskatzeko mozio bat onartu du Baztango Batzar Nagusiak. Urtarrilaren 2an egindako bileran, mozioaren aldeko bozketan aldeko 25 bozka, kontrako bi eta hiru abstentzio izan dira.


Ultraeskuinari proposatu diote gobernua osatzeko Austrian, hesia ezarri ziezaioketen arren

Irailean egin ziren hauteskundeak eta aise nagusitu zen FPÖ alderdia, botoen ia %30 eskuratuta. Bazen aukera ultraeskuinari hesia ipintzeko, baina ez dira ados ipini demokristauak eta sozialdemokratak.


Laborantza bozen usaina

Berriz hasi dira laborarien manifestaldiak frantses estatu guzian. Sindikatu desberdinek aldarrikapenak hedatzen badituzte ere, entzun den lehena eta komunikabide nagusietan gomit izan dena, FNSEA "nagusia" izan da. Zer du saltzeko? Gezur andana bat ahal bezainbat boz... [+]


2025-01-07 | Jon Torner Zabala
Autobus zerbitzua zabaldu dute Ipar Euskal Herrian, mugikortasuna hobetzea helburu

Urtarrilaren 6az geroztik autobus linea berriak daude Zuberoan, Nafarroa Beherean eta Lapurdin. Halaber, zerbitzuen maiztasuna ere hobetu da, Euskal Hirigune Elkargoko Mugikortasun Sindikatuak eta RATP konpainiak elkarlanean bultzatutako egitasmoari esker. Bestetik, 12 urtez... [+]


2025-01-07 | Leire Ibar
Barakaldoko hilketa matxista salatzeko asteartean mobilizazioak antolatu dituzte

84 urteko andrea erail zuen bere semeak urtarrilaren 3an euren etxebizitzan. Kolpeka hil zuela azaldu dute zenbait iturrik. Astearte arratsaldean egingo dira elkarretaratzeak Barakaldon eta Euskal Herriko lau hiriburutan.


2025-01-07 | Gedar
Beste eraso arrazista bat Miarritzen

 Uber gidari batek jasan zuen erasoa: bortizki jo eta irain arrazistak egin zizkion bezero gazte batek. Baionan eta Arrigorriagan ere izan dira eraso arrazistak berriki.


2025-01-07 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Itsasontzigintzaren itzal luzea ageri da Hego Koreako krisian

Hego Koreako krisia autoktonoa ala inportatua ote zen galdetzen nion neure buruari duela hilabete hura sutu zenean. Baretu ez baizik mindu egin denez auzia, batere argi ez dudan erantzunaren bila jarraitu beharko dugu. Geografikoki urrutiko kontua bada ere, oso gertuko ondorioak... [+]


Errege Magoen desfilean zati lasaiak tartekatu dituzte, autisten elkarteek aldarrikatuta

Dezibelio eta argiztapen muturrekoak ohiko diren makro-ikuskizunen eta makro-estimuluen garaiotan, autismodun haurren bueltako elkarteek aspalditik egindako eskaera zabaltzen ari da pixkanaka, baita Errege Magoen desfileetan ere: ez musika, ez argiztapen, ez abiadura... [+]


Eguneraketa berriak daude