"JATORRIZKO NAFARRERA GOGOAN HARTZEN HASIAK DIRA"
- etnografikoak ere aztertu izan ditu Nafarroako Unibertsitate Publikoan jarduten duenOrreaga Ibarrak. Gai horietaz guztietaz hitz egin dugu berarekin.
Ehun urte horietan, Ultzamako euskaran ez zen horrelako alderik gertatu. Fonetika aldetik, nik esango nuke aldaera beretsuak gorde direla hasieran eta ehun urte geroago. Bukaera beretsuak, goranzko diptongoak egiteko joera berbera eta, sinkopak,
bortz, bertze...
nau, zaitu, obliguetzen gaytu, eroraci nai gaytu
Badakigu dotrinen ezaugarria dela hitz mailegatu ugari erakustea eta baita egituren errepikapena ere, halarik ere, forma horiek erabili egiten ziren. Ehun urte geroago ere, Ultzaman, ez Basaburuan, horiek ia erabat desagertuak zeuden. Gaur hirurogeita hamar urte inguruan duen Muskizko hiztuna den On Emilio Linzoainek esaten du ezagutu zituela
nau
dire
Horrenbestez, mende hasieran areagotu zela galera hori uste dugu. Gauza bera esan dezakegu perpaus txertatuetan, zenbaitetan izen sintagmak objetuan absolutibo
dasu
illen ta bizien juzguetzera, arren errecibitzeco
Horrenbestez, esan dezakegu aberastasun zertxobait galdu zuela, aditz sisteman, eta bestaldetik, ekialdekoak eta iparraldekoak ziren hainbat ezaugarri ere ilunduz joan zirela, arrasto xume batzuk besterik ez zirelarik geratu. Gainerako ezaugarrietan, fonetikan, esaterako, berdintsu jokatzen dela, alegia, ezaugarri beretsuak gorde direla uste dut.
Bertze ala beste. Gakoa hor dago?
bertze
yoan
Hor dago, hain zuzen, nafarrera eta erdialdeko hizkeren arteko bereizketa, lur horien inguruan ezartzen dira. Badira, honenbestez, nafarreraz ohikoak diren ezaugarri fonetikoak, eta hori da, dudarik gabe, nabarmenetariko bat.
Azken bolada honetan, Iruñeko hainbat euskaldun berriz aldaera horiek berreskuratzen ari direla iruditu zait, hainbat gazteren ahotan entzun ditut:
bertze, erran
Erroibarra. Arturo Kanpionen ikazkinak, Sorogaingo autopista.
Zenbaiten ustetan, ordea, lana ekarriko du, lantegiak, lanpostuak... Bestaldetik, tamalgarria da nola bideratzen ari diren ibar hauetako alkateak hau, gehienek jarrera baikorra erakutsi baitute honekiko. Ez dut ongi ulertzen, benetan, betiko ustea da, errepideak aberastasuna ekarriko duela uste da. Jendea bere aldetik hasi da mugitzen, baina, hemengo agintariek, lehenago esan bezala, ez dute begi txarrez ikusten proiektu hau.
Espero dezagun, iparraldekoek autopista hau egokia ez ikustea eta proiektua gibelera botatzea.
Gainera, ez dut uste herri hauen bizimodua autopista batek konponduko duenik, eta orain arte Erroibarrek izan duen lekurik politena, historian zehar, neolitiko garaitik okupatutako lekua, artzain, ikazkin, kontrabandista, mugaz bi aldeko jendearen topagune izan dena erabat zapuztuko duela seguru nago. Bistan da, duen balio ekologikoa handia dela, eta gainera, hauxe dela Erroibarko herriek azienda bazkatzeko duten lur komunal bakarra. Autopista batek, honenbestez, lur edo eremu pila bat expropiatuko lituzke.
Zertaz biziko dira hemen gelditzen diren nekazari urriak? Ziztu bizian pasatzen diren kotxeetatik edo? Ez al da hobe dauden beste bideak, dagoeneko irekiak daudenak, indartzea, eraberritzea, beharrezkoa bada? Ondo-ondoan dugu Kintoko errepidea, ia ez da autorik pasatzen...
Bonaparte Printzeak honela idatzi zuen: Carte des Sept Provinces Basques.
Bestaldetik, adierazi nahi baduzu
Sept
Bestaldetik, sailkapenari buruz, aipamenik egitea nahi baduzu, ederki egin zuen Bonapartek lana, garai horietarako ongi zegoen, nahiz badakigun aditz morfologian oinarritzen zela gehienbat, eta zenbaitetan bere lanek `amateur' kutsua zutela. Hala ere, bere sailkapenak iraun badu hainbeste urtetan ukipen gutxirekin eta, ikerlari gehienek onartu badute, horrek adierazten du orokorrean asmatu zuela. Egia da, bestaldetik, beharrezkoa zela ehun urteren ondoan, euskararen bilakaera kontuan izanda beste sailkapen berri bat egitea, eta hau ere, K. Zuazok egin duena, alegia, egokia da.
Nafarroako Unibertsitate Publikoa eta euskara.
56 urteko langile bat hil da Lizarran, Agralco (Agrupacion Alcoholera de Bodegas Cooperativas) biltegian lanean ari zela. 10:00ak aldera gertatu da ezbeharra, Lizarran la alcoholera moduan ezagutzen den nekazaritza hondakinen biltegian.
Herritarren segurtasunik ezaren kezka gero eta handiagoa da gure auzo eta hirietako elkarrizketetan, batez ere kalean bizirik dirauten Magrebeko gazteek eragindako lapurreten eta gatazken inguruan. Badirudi egoera horiek areagotu egin direla azken hilabeteetan, eta alarma eta... [+]
Espainiako Gobernuak dokumentu bat helarazi die Salvador Puig Antichen arrebei, Oroimen Demokratikorako ministro Ángel Víctor Torresen eskutik. Frankismoak anarkista katalanari jarritako heriotza kondenaren “baliogabetasun akta” dela diote. Harrigarria... [+]
Yahya Sinwar Hamaseko burua hil ondoren, Ekialde Erdiko gerrak nola jarraituko duen aurrera mintzagai da hilketaren biharamunean. AEBek, Joe Bidenen ahotik, berehala iragarri dute orain su-etenak bidea libre izan dezakeela. Bide beretik jo dute Mendebaldeko hainbat buruzagik... [+]
LAB, CGT, Steilas, ESK, EHNE eta Hiru sindikatuek salatu dituzte Nafarroan altueratik erorita hil diren hamar langileen kasuak.
Galiziako Estatistika Institutuak galizieraren egoeraren inguruko inkestaren azken datuak ezagutarazi ditu. Ezagutza eta erabilerak, biek, egin dute atzera. Galera handiagoa da adin tarte gazteenetan. 5 eta 14 urte artekoen herenak adierazi du galiziera gutxi edo batere ez... [+]
Garraio publikoaren zerbitzuaren gainbeheraren barruan, alde estetiko hutsa bada ere, ohikoa bilakatu da trenak margoturik ikustea eta, behingoagatik bada ere, ez da arrazoi ekonomiko hutsengatik, langileek azaldu dutenez.
“Araba ez dago salgai” eta “Makroproiekturik ez” lelopean egin dute deialdia. Urriaren 26an elkartuko dira 18:00etan “etekin pribatuak bermatzera” bideratuta dagoen eredu energetikoa eta “instituzioek jokatzen duten papera”... [+]
Aurtengoa hirugarren edizioa izango da, eta memoriaren gaia hartuko da ardatz, Kulturarteko Plaza Feministan.
Azaroaren 9an, emakumeak protagonista diren hip-hop jaialdia ospatuko dute, 17:30etatik aurrera. Jaialdiak urtez urte hip-hop eta rap estiloetan ibilbide ezaguna duten emakume artistak bildu izan ditu.
Gaur Donostian Orhipean, Gure Herria ezagutzen liburuaren edizio berria aurkeztu dute. Bertan Izan da egilea Xamar eta berarekin batera Antton Luku, Isabel Isazelaia eta Lander Majuelo.